DOĞANKENT (HARŞİT) ÇAYI HAVZASI’NIN YUKARI VE ORTA KESİMLERİNDE ARAZİ UYGULAMALI ÇIĞ DUYARLILIK ANALİZİ
Author :
Abstract
Dağlık, engebeli ve yükseltinin fazla, kar yağışının yoğun olduğu arazilerde birikmiş olan kar tabakasının çeşitli sebeplerle akması çığ olayı olarak ifade edilebilir. Çığlar, can ve mal kayıplarına neden olmanın yanı sıra, çevre üzerinde de olumsuz etkilere yol açar. Ülkemizde ortalama yükseltinin ve eğimli arazilerin fazla olması, ayrıca iklimin etkisi ile kar yağışlarının yer yer yoğun görülmesi çığ olaylarının oluşumunu kolaylaştırmaktadır. Ülkemizde özellikle Doğu Karadeniz Bölümü ve Doğu Anadolu Bölgesi çığ olaylarının fazla görüldüğü sahaları oluşturmaktadır. Bu sahalarda kış döneminde yoğun olarak görülen çığ olaylarında can ve mal kayıpları yaşanmakta, ulaşım yolları kapanmaktadır. Bu nedenle çığ yollarının belirlenmesi ve çığa duyarlı alanlarının tespit edilerek önlem alınması önem taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı, büyük kısmı Gümüşhane ili sınırları içinde yer alan Doğankent (Harşit) Çayı Havzası’nın yukarı ve orta kesiminde çığ duyarlılığı yüksek olan alanları belirlemektir. Bu çalışma hazırlanırken Doğankent Çayı Havzası’na ait 1/100.000 ölçekli topografya haritaları sayısallaştırılarak kullanılmıştır. Ayrıca 30x30 boyutlu Aster DEM görüntülerinden de yararlanılmıştır. Bu veriler havzanın eğim, bakı, yükseklik ve yamaç şekli haritaları üretilmesinde altlık verisi olarak kullanılmıştır. Sahanın bitki örtüsü uzaktan algılama ile belirlenmiştir. Çığ duyarlılık haritasının üretilmesinde Afet ve Acil Durum Yönetimi Kurumu'nun puanlama kriterlerinden yararlanılmıştır. Arazi çalışmaları ile çığ yolları ve çığ izleri incelenmiş ve fotoğraflanmıştır. Çığ duyarlılık haritasına göre çığ duyarlılığının çok yüksek olduğu alanlar havzanın güneybatısı ve kuzeydoğusunda yoğunlaşmaktadır. Bu alanlarda çığ duyarlılığının yüksek olmasında dağlık ve engebeli arazi ile bitki örtüsünden yoksun yamaçların yer alması etkilidir. Ayrıca önemli bir ulaşım yolu olan Gümüşhane-Trabzon karayolunun bulunduğu sahalarda eğim değerlerinin yüksek olması çığ duyarlılığını yükseltmektedir. Buna karşın çığ duyarlılığının düşük olduğu yerler havzanın kuzeybatı kesimidir. Buralardaki duyarlılığının düşük olmasında gür orman örtüsü ve dikili arazilerin (fındık vb. gibi) varlığının etkili olduğu düşünülmektedir. Çalışma sonucunda elde edilen duyarlılık haritası ile havzada çığ olayları için alınabilecek önlemler birlikte değerlendirilmiştir. Çığ yolları ve kurulması gereken çığ güvenlik setlerinin konumları arazide tespit edilmiştir. Dolayısıyla bu çalışmanın, yaşanabilecek çığ olaylarına karşı yetkili mercilerin tedbir almasına dönük yararlı bir kaynak olacağı düşünülmektedir.
Keywords
Abstract
Avalanche event can be expressed as the flow of layers of snow accumulated in mountainous rugged and high altitude areas of heavy snowfall due to various reasons. Avalanches not only cause loss of life and property, but also have negative effects on the environment. The high average elevation, quite sloping lands, the effect of the climate and the heavy snowfall in some places of our country bring about avalanches. Especially, the Eastern Black Sea Region and the Eastern Anatolia Region are the areas where the avalanche incidents are most common. In these areas, avalanche events which are seen intensively in the winter period result in loss of life and property and make transportation routes closed. For this reason, it is important to determine the avalanche roads and take precautions by detecting the areas being sensitive to avalanche events. The aim of this study is to determine the areas being sensitive to avalanche in the upper and middle part of Doğankent River Basin which is located within the borders of Gümüşhane province. In the preparation process of this study, 1 / 100,000 scaled topography maps of Doğankent Stream Basin have been digitized and used. Also, 30 x 30 Aster DEM images have been used. These data have been used as a base to produce a slope, aspect, height and slope shape maps of the basin. The vegetation of the area has been determined by remote sensing. The scoring criteria of the Disaster and Emergency Management Authority have been used to produce the avalanche sensitivity map. Avalanche paths and avalanche traces have been examined and photographed in field studies. According to the avalanche sensitivity map, areas with high sensitivity are concentrated in the southwest and northeast of the basin. The presence of mountainous and hilly terrain and slopes lacking vegetation cause high level of avalanche sensitivity in these areas. Furthermore, Gumushane-Trabzon highway, which is an important transportation road, has high slope values and this situation increases avalanche sensitivity. However, the avalanche sensitivity is low in the northwestern part of the basin. It is assumed that the northwestern part of the basin has low level of avalanche sensitivity because this region is covered by lush forest and planted land (e.g. hazelnut). The sensitivity map obtained as a result of the study and the measures that could be taken for avalanche events in the basin were evaluated together. The avalanche paths and the location of avalanche safety sets which should be built were also determined in the field. It is considered that this study will be useful for the competent authorities when they take measures against avalanches.
Keywords
- AFAD. (2015). Bütünleşik Tehlike Haritalarının Hazırlanması, Çığ Pratik Kılavuzu.
- AFAD. (2018). Afet tehlike haritalarının hazırlanması (Çığ Temel Kılavuzu). Ankara.
- Aydın, A., & Eker, R. (2012). CBS Tabanlı Bulanık Üyelik Modeliyle Eğim Haritalarının Hazırlanması ve Klasik Yöntemle Karşılaştırılması : Çığ Risk Değerlendirme Uygulaması. I. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu, 206–212.
- Aydın, A., & Eker, R. (2014a). CBS Tabanlı Çığ Analizi: Rize-Yukarı Kavron Yaylası Örneği. 5. Uzaktan Algılama-CBS Sempozyumu (UZAL-CBS 2014), 1–7.
- Aydın, A., & Eker, R. (2014b). Topografik Parametreler Kullanılarak Potansiyel Çığ Başlama Bölgelerinin CBS Tabanlı Olarak Belirlenmesi. II. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu, 426–435.
- Aydın, A., & Eker, R. (2017). GIS-based snow avalanche hazard mapping: Bayburt-asagi dere catchment case. Journal of Environmental Biology, 38(5), 937–943.
- Benedikt, J. (2002). Risk Assessment of Avalanches - a Fuzzy Gis Application. Proceedings of 5th international FLINS conference, 395–402. https://doi.org/10.1142/9789812777102_0048
- Biskupič, M., & Barka, I. (2009). Statistical avalanche run-out modelling using GIS on selected slopes of Western Tatras National park, Slovakia. ISSW 09 - International Snow Science Workshop, Proceedings, 482–487.
- Covăsnianu, A., Grigoraş, I. R., State, L. E., Balin, D., Hogaş, S., & Balin, I. (2011). Mapping snow avalanche risk using GIS technique and 3D modeling. Case study- Ceahlau National Park. Romanian Journal of Physics, 56(3–4), 476–483.
- Erinç, S. (2010). Jeomorfoloji II. Der Yayınları, İstanbul.
- Göl, C. (2005). Çığ Olgusu ve Ormancılık. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 1, 49–63.
- Gürer, İ., & Tunçel, H. (1994). Türkiye’de Çığ Sorunu ve Bugünkü Durumu. Ankara Üniversitesi, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi II. Sempozyumu, 1–17.
- Gürer, İ., Tunçer, H., & Sayin, A. (1994). Batı Karadeni z ’ de çığ olayları (+) (1992 Yılı Aralık ayı). A.U. Türkiye Coğrafyası Dergisi, 3, 79–92.
- Gusain, H. S., Negi, H. S., Ghamija, S., Mishra, V. D., & Snehmani. (2019). Development of avalanche information system using remote sensing and GIS technology in the Indian Karakoram Himalaya. Current Science, 17(1), 104–109.
- Işik, F., Bahadir, M., & Uzun, A. (2019). Karaçam Deresi Havzası’nda Çığa Duyarlı Alanların Belirlenmesi (Trabzon, Türkiye). Doğu Coğrafya Dergisi, 24(42), 51–66.
- Işik, F. (2017). Karaçam Deresi Havzası ’ nın (Trabzon) Uygulamalı Jeomorfolojisi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
- Kumar, S., Srivastava, P. K., & Snehmani. (2017). GIS-based MCDA–AHP modelling for avalanche susceptibility mapping of Nubra valley region, Indian Himalaya. Geocarto International, 32(11), 1254–1267.
- Maggioni, M., & Gruber, U. (2003). The influence of topographic parameters on avalanche release dimension and frequency. Cold Region Science and Technology, 37, 97–104.
- Nagarajan, R., Venkataraman, G., & Snehamani. (2014). Rule Based Classification of Potential Snow Avalanche Areas. Natural Resources and Conservation, 2(2), 11–24.
- Omirzhanova, Z. T., Urazaliev, A. S., & Aimenov, A. T. (2015). GIS for predicting the avalanche zones in the mountain regions of Kazakhstan. International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences - ISPRS Archives, 40(2W4), 39–44.
- Perla, R. I., & Martinelli, M. (1976). Avalanche Handbook. U.S. Department Of Agriculture Forest Service.
- Selçuk, L. (2013). An avalanche hazard model for Bitlis Province, Turkey, using GIS based multicriteria decision analysis. Turkish Journal of Earth Sciences, 22(4), 523–535.
- Smith, M. J., & Mcclung, D. M. (1997). Avalanche frequency and terrain characteristics at Rogers’ Pass, British Columbia, Canada. Journal of Glaciology, 43(143), 165–171.
- Web 1. (2019). https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_avalanches_by_death_toll.
