Author:
Abstract
Bu çalışma, yüksek İslam-halk İslamı, ortodoksi-heterodoksi ve sosyal yapı-komünitas olmak üzere üç kavramsal çiftin arasındaki ilişkiyi tartışmayı hedeflemektedir. Bu kavramsal çiftlerin her biri kendi içlerinde gerilim veya karşıtlık taşıyan kutuplardan oluşuyor (ortodoksiye karşı hetorodoksi gibi). Bizim buradaki amacımız heterodoksi, komünitas ve halk İslamı’nı aralarındaki paralellikler ve yakın ilişkiler çerçevesinde bir arada ele alıp, bu kavramsal kümenin karşısına ortodoksi, sosyal yapı ve yüksek İslam kavramlarını (aralarındaki paralellikleri de göz önüne alarak) yerleştirip kıyaslamalar yapmaktır. Sözünü ettiğimiz kavramları Türk toplumsal tarihi ve Türklerin arasında görülen farklı İslamiyet yorumları bağlamında ele almaya gayret ediyoruz. Yüksek İslam derken kastedilen merkezinde medrese ve ulemanın olduğu, kaynağını Kur’an ve hadisten alan, İslam medeniyeti tarihinde tarihteki birçok devlete resmi ideoloji de olmuş Ortodoks bir İslam yorumundan bahsediyoruz. Şehirli olması, sistematik kurallara bağlı olması, İslam’ın monoteistik (tektanrıcı) yanlarını vurgulaması, yazılı kültüre dayanması, kurumsallaşmış olması ve siyasal otorite ile yakın ilişkide olması Ortodoks yüksek İslam’ın en öneli özellikleri olarak vurgulanmaktadır. Öte yandan halk İslamı, genelde kırsalda yaygınlık gösteren, heterodoks öğeler barındıran, sözlü kültüre dayalı, çoğulculuğu öne çıkaran, ibadetlerde cinsiyet ayrımı yapmayan, siyasal otoriteye mesafeli ve evliya kültüne önem veren niteliklere sahiptir. Bu iki anlayış arasındaki gerilimli bir ilişki olduğunu savunan bu çalışma, Turner’ın yapı ve komünitas kavramsallaştırmasını bu ikili gerilime uygulamayı önermektedir.
Keywords
Abstract
This article aims to study on the relationship among three conceptual pairs, namely high Islam-folk Islam, orthodoxy-heterodoxy and social structure-communitas. These pairs of concepts have binary opposition in their inner relations (such as heterodoxy v. orthodoxy). It is argued here that heterodoxy, folk Islam and communitas can be evaluated together because of the existence of parallelism among them. Similarly, orthodoxy, folk Islam and social structure can be grouped together, due to the existence of similarities among them. These concepts will be discussed on the context of Turkish social history and different interpretation of Islam observed among the Turks. What we mean by high Islam is an interpretation of Islam which emanates from medreses/ulamas, originates from Qur’an and hadith and orthodox in nature. In addition, it served as official ideology of many state in Islamic civilization. Other features of high Islam are: having systematized and institutionalized set of rules, stressing monotheistic side of Islam, based on written culture, having close relations with political authority and its urbanite nature. On the other hand, folk Islam refers to a heterodox interpretation and prevails in rural. It is also based on verbal culture and saint cult. Folk Islam distance itself from political authority and there is limited discrimination between sexes in it. This article, arguing that there is a kind of tension between orthodox high Islam and heterodox folk Islam, offer application of Turner’s concepts of communitas, social structure to these relations.