BAHRÎ MEMLÜKLER DÖNEMİNDE SALTANAT NÂİBLERİNİN GÖREVLERİNİN SONA ERMESİ VE BUNUN SONUÇLARI (1250-1382)
Author:
Abstract
Memlükler Döneminde ikinci sultan mesâbesinde bulunan saltanat nâibi, en üst rütbeli emirdir ve önemli yetkilere sahiptir. Bu güçlü emirin görevinin, Bahrî Memlükler döneminde muhtelif şekillerde sona erdiği görülmektedir. Onların görevlerinin ölüm, istifa, azil, icraatlarından oluşan hoşnutsuzluk, bir başka vazifeye tayin edilme, tutuklanma ve saltanat makamına geçme gibi faktörlerle sona erdiği anlaşılmaktadır. Saltanat nâiblerinin görev sürelerinin de çeşitlilik gösterdiğini belirtmek gerekir. Ele alınan dönem boyunca görev alan saltanat nâiblerinin görevlerinin farklı şekillerde sona erdiği görülmektedir. Onların azledilme sebepleri arasında en önemlisi, nüfûzlarının fazla artması ve sultanı veya diğer ümerayı rahatsız eden icraatları gelmektedir. Bunun neticesinde saltanat nâibini sultanın taht için büyük tehdit olarak algılaması, diğer emirlerin sultanı kışkırtması veya bazen de devlet işlerini yürütmedeki yetersizliği görevlerinin sona ermesine neden olmuştu. Bu durumun aksine, mücadelelerinde başarıya ulaşıp sultanlığı ele geçiren saltanat nâibleri de bulunmaktadır. Saltanat nâiblerinden bir kısmının görevinden istifa ederek ayrıldığı, diğer bir kısmının daha düşük bir mansıba tayin edildiği, geri kalanların ise görevi başında öldürüldüğü, hapsedildiği veya öldüğünü belirtmeliyiz. Bahrî Memlüklerin son yıllarında özellikle atabek unvanlı emirlerin saltanat nâiblerinin azlinde ya da bu mansıba atama yapılmamasında önemli rol üstlendikleri anlaşılmaktadır. Azledildikten sonra daha düşük bir mansıba tayin edilen saltanat nâiblerinin özellikle Haleb nâibliği başta olmak üzere daha çok Şam bölgesinde nâiblik görevini üstlendikleri tespit edilmiştir. Ayrıca az da olsa Mısır’da nâiblik dışındaki görevlere getirildikleri belirtilmelidir. On saltanat nâibinin görevinden alınarak hapis veya ölüm cezasına çarptırıldığı görülmektedir. Hapis cezası, özellikle İskenderiye ve Kerek’te uygulanmıştır. Görevi başında dört saltanat nâibi de vefat etmiştir.
Keywords
Abstract
During the Mamluk period, naib as-saltana was only second to the sultan himself and was the highest ranking officer. The duty of this powerful amir ended by different means in the Bahri Mamluk period. It is understood that their duty may end with different reasons such as death, resignation, appointment to an another post, arrestment and becaming sultan himself. In addition, it is necessary to underline that their time of office also varies. In the period of study, it is seen that the office of naib as-saltana ends with different reasons. The most important reason for their dismission is the increase of their power and their acts which disturbs the sultan and other high-ranking officials. As a result, naib as-saltana was seen as a threat to the crown, other amirs’ provocations of sultan and their incapacity were among the causes of the dismission of naib as-saltana. On the other hand, there were some naib as-saltanas who became sultans as a result of their achievements. Among the naib as-saltana, some resigned from their post, someother were appointed to other posts, the rest were killed or imprisoned or died on the post. In the Bahri Mamluks, amirs, atabek, were influential for the dismissal and appointment of naib as-saltana. After their dismissal, the naib as-saltana was appointed to the lower administrative posts such as deputy of Aleppo and Damascus. In addition, few of them were appointed to the posts outside Egypt. Among the naib as-saltana, ten were punished by imprisonment or death and four died on the post. The imprisonment penalty was applied in Alexandria and Kerek.