Author:
Abstract
Türkler tarihleri boyunca farklı medeniyetler ile temaslarda bulunmuşlar, bu münasebetleri esnasında ilgili çevrelerin kimi kültürel hususiyetlerini de benimsemişlerdir. Şüphesiz aynı durum onların zaman içinde dâhil oldukları çeşitli evrensel dinler konusunda da tekrarlanmıştır. Tarihsel süreçte Türk kültürüne ve geleneksel inançlarına etki eden medeniyet havzaları içinde en önemlilerinden biri de İran’dır. Bu İran dinleri arasında Türklere en evvel nüfuz edenler ise, Mecusilik (Mazdeizm/Zerdüştilik) ve Maniheizm’dir. Bu minvalde Türklerin İslam öncesi dönemde kabul ettikleri kadim İran dinlerinin Türk inanç tarihi üzerindeki etkileri meselesi tartışılmaya değer bir problematiktir. Eski Türkçe metinlerde geçen Hormuzta, Ezrua gibi tanrıların İran menşeli isimlere sahip olması, hem İran hem de Türklerde karşımıza çıkan ateş kültünün varlığı, Mazdeizm’deki ölü yakma âdetinin kimi Türk topluluklarında da tatbiki, Türk mitolojik metinlerinde karşılaştığımız düalizmin İran dinlerindeki mevcudiyeti, Türklerin İslâm dinine girmeleri sonrası dini inanışlarında yaşamaya devam eden, dünya hayatı-ahiret hayatı, cennet-cehennem, melek-şeytan, günah-sevap gibi ikiciliklerin arka planında İran dinlerinin tesirinin olabileceğinin de düşünülmesinin gerekliliği ve nihayet oruç, namaz, abdest gibi dilimize yansıyan Farsça dini tabirler ise bahis konusu etkileşime birer misaldir. İşte bu çalışma, İslam öncesi dönemde Türklerin dâhil oldukları adı geçen dinlerin, Türk inanç dünyasındaki yerini tespit etmek, bununla ilgili verilerin vasfını çeşitli cepheleriyle ortaya koymak, nihayet söz konusu etkileşimin yansımalarını örneklemek gibi bir takım hedefler gütmektedir.
Keywords
Abstract
The Turks contacted with different civilizations throughout history and adopted some cultural characteristics of relevant circles in those contacts. Certainly the same situation was repeated in universal religions in which Turks were included in time. Iran was one of the most important civilizations that influenced Turkish culture and traditional beliefs in historical process. Magianism (Mazdeism/Zoroastrianism) and Manichaeism were Persian religions which penetrated Turks earliest. In this manner it is problematic worth discussing to evaluate influence of ancient religions of Iran which Turks adopted before Islam on Turkish belief history. The gods like Hormuzta and Ezrua in old Turkish texts having Iranian origin names, existence of fire cult in both Iran and Turks, practice of cremation ritual of Mazdeism in some Turkish communities, existence of dualism in both Turkish mythological texts and Persian religions, influence of Persian religions on dualisms such as life-life in the hereafter , heaven-hell, angel-devil and sin-reward that continued to live in Turkish religious beliefs after adoption of Islam and finally Persian religious expressions such as fasting, prayer and ablution in our language are examples of mentioned interaction. This study pursuits some targets such as determining location of mentioned religions in which Turks were included before Islam on Turkish belief world, revealing characteristic of the related data in various aspects and sampling reflections of interaction in question.