“ÖZBEK BİLMECELERİ” İSİMLİ ESERDEN HAREKETLE ÖZBEK BİLMECELERİNDE YER ALAN İKİLEMELER ÜZERİNE BİR İNCELEME
Author:
Abstract
Çağatay Türkçesi, Karahanlı ve Harezm edebî lehçelerinin devamı olarak 15. yüzyılın başından 20. yüzyılın başına kadar kullanılan edebî bir lehçedir. Çağatay Devleti sanat ve edebiyat başta olmak üzere birçok alanda büyük gelişme göstermiştir. Çağatay Türkçesi denilince akla gelen en önemli isim Ali Şîr Nevâyî’dir. Ali Şîr Nevâyî, Çağatay Türkçesi ile yazdığı otuza yakın eseriyle klasik bir edebiyatın oluşmasını sağlamıştır. Özbek Türkçesi de bu köklü edebî dilin temsilcisi olarak Türk dünyasındaki yerini almıştır. Çağatay Türkçesinin temsilcisi konumunda olması aslında, bu edebî dil hakkında ipuçları vermektedir. Çoğu yazar ve şairlerin Nevâyî ’den etkilendiği gibi Özbek sanatçılar da bu etki altında ilerlemişlerdir. Özbek Edebiyatı bu temeller üzerinde gelişme göstermesinden dolayı Türk dünyasında önemli bir yer edinmiştir. Özbek Türkçesinin sağlam temeller üzerine inşa ettiği edebiyatının, en eski ve en zengin türlerinden biri de bilmecelerdir. Bilmeceleri sadece eğlence aracı, kelimeleri akılda tutma yöntemi olarak görmek doğru değildir. Çünkü diğer sözlü edebiyat ürünleri gibi bilmeceler de, ortaya çıktığı dönemlerin izlerini taşımaktadır. Bizlere atalarımızı ve eski hayat tarzımızı yansıtmaktadırlar. Bu bağlamdan hareketle çalışmamızda “Özbek Bilmeceleri” kitabı ele alınmıştır. Kitapta yer alan bilmecelerde geçen ikilemelerin tespiti yapılarak sınıflandırılmıştır. Sınıflandırmamız “Anlam Bakımından İkilemeler” ve “Yapı ve Kuruluş Bakımından İkilemeler” ana başlıkları altında incelenmiştir. Sınıflandırmanın sonunda da tablo halinde tüm ikilemeler gösterilmiştir.
Keywords
Abstract
Chagatai Turkish is a literary dialect used from the beginning of the 15th century until the beginning of the 20th century as a continuation of the Karahanlı and Harezm literary dialects. The Chagatai State has developed a lot of fields, mainly art and literature. The most important name that comes to mind in the name of Çağatay Turkism is Ali Şir Nevâyî. Ali Şir Nevâyî established a classical literature with his work close to thirty written by Chağatai Turkish. Uzbek Turkish has taken its place in the Turkish world as a representative of a deeply rooted literary language. The fact that Uzbek Turkic is the representative of Cagatay Turkic gives clues about this literary language. The most important artist of this period was Ali Şir Nevâyî. As most writers and poets are influenced by Nevâyî, Uzbek artists have progressed under this influence. Since Uzbek literature has developed on this base, it has an important place in Turkish world. One of the earliest and richest forms of Uzbek Turkic literature on solid foundations is riddle. It is not right to see riddle as just a means of entertainment, a way of keeping words in mind. Because, like other oral literary products, they are traces of periods that have emerged. They reflect our ancestors and our old lifestyle. In this context, we have studied the book "Özbek Bilmeceleri". The reduplications in the book have been identified and classified. Our classification has been examined under the headings of "Anlam Bakımından İkilemeler" and "Yapı ve Kuruluş Bakımından İkilemeler". At the end of the classification, all the reduplications in the table are shown.