Author:
Abstract
Harfler üzerine söz oyunları yapmak, harfleri bir sembol olarak kullanmak veya alfabetik sıraya göre şiir yazmak eski dönemlerden beri şairlerin başvurduğu bir yol olmuştur. Şairler harfleri ön plana çıkararak şiir yazma anlayışı üzerine elif-nâmeleri geliştirmişlerdir. Türk-İslam edebiyatında da şairler genellikle dinî-tasavvufî düşüncelerini başlar. Şiir beyitleri veya mısraları bu düzende alfabetik sırayla devam eder ve son anlatırken elif-nâme türünü kullanmışlardır. Ancak din dışı konuların da elif-nâmelerle yazıldığı olmuştur. Elif-nâmelerde ilk beyitin veya ilk mısranın ilk kelimesi elif harfiyle başlar. Sonraki beyit veya mısranın ilk kelimesi be harfiyle beytin veya mısranın ilk kelimesi ye ile başlar. Bu tür şiirlere genel olarak elif-nâme denmiştir. Elif-nâmeler tertiplenişlerine göre farklı şekillerde sınıflandırılmıştır. Baba Rahim Meşreb (1640-1711) son dönem Çağatay şairidir. On yedinci yüzyılın sonları ile on sekizinci yüzyılın başlarında yaşamış, mutasavvıf gezgin bir şairdir. Türkistan’da yaşadığı dönemde ve sonrasında çok sevilen ve tesir uyandıran bir şair olmuştur. Türkistan’da çok bilinen bir şair olmakla beraber Anadolu’da pek bilinmemektedir. Türk dili ve edebiyatı bir yandan Anadolu ve çevresinde gelişirken bir yandan da Türkistan’da gelişimini sürdürmüştür. Klasik Türk edebiyatı şiir türlerinin hemen her türünde şiirler yazmış olan Meşreb’in şiirlerinin içerisinde elif-nâmeler dikkat çekmektedir. Meşreb’in elif-nâmeleri Mebde-i Nur Mesnevisi’nde ve hakkında yazılmış olan Şah Meşreb Menakıbnamesi adlı eserde bulunmaktadır. Bu bildiride önce genel anlamda Türk edebiyatında elif-nâmeler hakkında bilgi verildikten sonra Meşreb’in yazmış olduğu elif-nâmeler dil ve edebiyat açısından incelenecektir.
Keywords
Abstract
Playing on letters, using letters as a symbol or writing poem according to alphabetical order are ways which poets used since old periods. Poets have developed the “elifnames” on the underst§anding of poetry writing by putting the letters on the foreground. Even in Turkish - Islamic literature, poets generally used the “elifnâmes” while expressing religious mystical thoughts. But, non-religiuos subjects have also been written with the elifnâmes İn the “elifnames” the first sentences of the first couplet or first verse begins with the letter. The first sentence of the next couplet or next verse begins with the letter “be”. Poetry couplets or verses continue in this order with alphabetical order and the first letter of last couplet or verse begins with “ye”. This types of poems are called elifnâme. The Elifnâmes are classified differently according to the arregement. Baba Rahim Mashrab (1640-1711) is the last period Chagatay poet. He is sufi and traveler poet who lived in the late seventheet and early eighteeth centuries. He was a poet who was very popular and inspired during his time in Turkistan and after. Although he is well-known poet in Turkistan, he is not very well-known in Anatolia. Turkish language and literature have developed in Anatolia and its around while it is continuing to develop in Turkistan. The elifnames is remarkable among the poems of Mashrab who has written in almost all kinds of Classical Turkish literary genres. The elifnâmes of Mashrab are located in masnawi of Mabda-yi Nur and Menakıbname of Shah Mashrab which is written about him. In this paper, firstly, information about the elifnâmes in Turkish literature wil be given. Then, the elifnâmes written by Mashrab will be examined in terms of language and literatüre.