Author:
Abstract
Batı Türklük alanının Klasik Osmanlı Türkçesi metinleri arasında yer alan 16. yüzyılın önemli şairlerinden Fuzuli, Taşlıcalı Yahya Bey ve Nev’i’nin neşredilmiş Türkçe divan dibacelerindeki nesir kısımlarında yer alan ki/kim’li yapılar bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Türkçede yaklaşık bin yıldır kullanılan ki/kim bağlama edatlı birleşik cümlelerin ilk basit örnekleri Hint-Avrupa dillerinden olan Sanskritçenin etkisiyle Uygur Türkçesi dönemi metinlerinde görülmüş daha sonra ise Farsçanın tesiriyle Doğu Türk ve Batı Türk yazı dillerinde yoğun olarak kullanılmıştır. Türkçenin cümle yapısına aykırı olan bu ki’li birleşik cümlelerde birbirlerine ki ile bağlanan iki cümle söz konusudur. Ki’den önce ana cümlenin, ki’den sonra ise yardımcı cümlenin geldiği bu söz dizimi içinde, seyrek de olsa, Türkçenin cümle yapısına uygun bir şekilde yardımcı cümlenin önce, ana cümlenin ise sonra geldiği örnekler de görülür. Türkçenin eski dönemlerinden itibaren kullanılan bu ki’li birleşik cümleler başlangıçta kim soru zamiri ile karşılanırken zamanla yerini Farsça asıllı ki bağlama edatına bırakmıştır. İncelenen üç dibacede de kim ve ki’li örnekler görülmektedir. Özellikle Fuzuli’nin dibacesinde ki/kim’li yapılar çok yönlü ve Türkçe yapılarla birleştirerek kullanıldığı için bu dibacede yoğunlaşılarak ki/kim’li yapılar ve bunların işlevleri üzerinde durulmuştur. Ayrıca dibacelerdeki ki/kim’li yapıların ifade gücü ve anlam inceliklerine dikkat çekilmiştir. Uygur Türkçesinden itibaren Türk dilinde karşılaşılan kim bağlama edatlı birleşik cümle yapılarının, ele alınan dibacelerde de kim veya ki bağlama edatları ve onlara yüklenen çeşitli işlevlerle devam ettiği görülmüştür.
Keywords
Abstract
Subject of this article is the structures with ki/kim in prose sections of published Turkish diwan prefaces, which are among the Classical Ottoman Turkish text in West Turkish field, of important poets of 16th century; Fuzuli, Taşlıcalı Yahya Bey and Naw'i. First examples of compound sentences with ki/kim conjunctions that have been used for nearly one thousand years are seen in Old Uyghur Turkish period texts influenced by Sanskritic, which is an Indo-European language and it was used densely in West and East Turkish written languages with the influence of Persian. In these compound sentences with ki, which are contradictory to Turkish sentence structure, there are two sentences connected to each other with ki. There is main sentence before ki and there is auxiliary sentence after ki. In this syntax, there are also some rare examples in which auxiliary sentence comes before and main sentence comes after appropriate to Turkish sentence structure. These compound sentences with ki, which have been used since ancient times of Turkish, were made with interrogative pronoun kim at first. But it gave its place to Persian conjunctions. In three prefaces that have been analyzed, there are examples of kim and ki. As structures with ki/kim are used in multiple ways and compounding with Turkish structures especially in Fuzuli's preface, this is the preface which is focused on, and structures with ki/kim and their functions are dwelled on. Power of expression and meaningfulness of structures with ki/kim in prefaces are also pointed out. The compound sentences with kim conjunctions have been used since the Old Uyghur Turkish period in Turkish language of which have been seen to continue kim or ki conjunctions and with various functions in the prefaces that discussed us.