Author:
Abstract
Bugün İdil-Ural, Türkistan ve Kafkasya‘nın dışında kalan bölgeye Sibirya demekteyiz. Buradaki Türkleri de genel adıyla Sibirya Türkleri diye adlandırıyoruz. Sibirya‘da Yakut (Saha), Tuva, Hakas ve Altay Türkleri yaşamaktadır. Rusya Federasyonu‘nda 21 cumhuriyet bulunmakta olup, bunların dokuz adedi (Altay, Başkurt, Çuvaş, Hakas, Kabarda Balkar, Karaçay-Çerkez, Saha, Tatar, Tuva) Türk cumhuriyetidir. Kavim ilişkileri sabit olduğu için, etnik topluluklar geç zamanlarda oluşmuştur. Bu durum, İslam etkisinin zayıf olmasına, diğer Türk halklarıyla ilişkilerin az olmasına yol açtığı gibi diğer etkenler Sibirya Türklerinin dillerinde arkaik özelliklerin korunmasını sağlamıştır. Eski Şamanist geleneklerini korumaları için de uygun şartlar yaratmıştır. Bu Şamanist geleneklerin etkilerini en belirgin şekilde sözlü edebiyat eserlerinde görmekteyiz. Eliade gibi araştırmacıların yaptıkları çalışmalarda Kuzey ve Güney Amerika’ya kadar dünyanın hemen hemen her yerinde görülebilen bir inanç sistemi olduğu ortaya konmuştur. Buna göre Eliade “Şamanizm’’ i ilkel esrime tekniği olarak yani kendinden geçme, vecd hali olarak tanımlamıştır. Şamanizm bir din olmamakla birlikte Altay Şamanizm’i söz konusu olduğunda dini bir karakter de arz etmektedir. Çünkü Güney Sibirya Türklerinin Köktürklerden itibaren bilinen Gök Tanrı dinini Şamanizim ile sentezlemişlerdir. Şaman inancına göre gökyüzünün katları vardır ve en üst katta Tanrı Ülgen oturmaktadır. Yeryüzünde Yer-Su denilen ruhlar yer alırken yeraltında Erlik adını alan insanlara ızdırap veren kötü ruhların efendisi yaşamaktadır. Şaman inancına sahip olanlar bu ruhları insan şeklinde tasavvur etmektedir. Türklerin eski inanışlarını araştırmaya yardım edebilecek yazılı kaynaklar sınırlıdır. Bu yüzden sözlü edebiyat ürünleri olan destanlar bize en büyük yardımı sağlamaktadır. Diğer Türk destanları ile Sibirya’nın Türk destanları kıyaslandığı zaman, kahramanın gökyüzü ve yer altı alemlerine daha sık yolculuklar yaptığı görülür. Konular hemen hemen birbiri ile benzerdir. Kahraman Şamanist inançta olduğu üzere korkunç mahlukların yaşadığı, kötülükler alemi olan yeraltına yaptığı yolculukta türlü maceralara atılır. Bütün Türk destanlarında kadın önemli bir yer tutmaktadır. Türk destanlarında kadın ilahi bir varlık konumuna gelmiştir. Şamanistlere göre bütün dünya ruhlarla doludur. Dağlar, göller, ırmaklar ("yer - su") hep canlı nesnelerdir. Bu durum çok eski ilkel devirlerden kalma animizm etkisi taşımaktadır.
Keywords
Abstract
Today we call the region outside of Idil-Ural, Turkistan and Caucasia “Sibiria” and the Turks living there “Siberian Turks” as a general name. Yakut (Saha), Tuva, Hakas and Altay Turks live in Siberia. There are 21 republics in the Russian Federation, nine of them (Altay, Bashkir, Chuvash, Hakas, Kabarda Balkar, Karachay-Circassian, Saha, Tatar, Tuva) are turkish republics. The fact that tribal relations are fixed, the formation of ethnic communities in the late period, the weakness of Islamic influence, the lack of relations with other Turkic peoples, and other factors have led to the preservation of archaic features in the tongues of Siberian Turks, as well as the protection of the old Shamanist traditions. We can see the influence of these shamanic traditions most clearly in oral literary works. Researchers like Eliade have revealed that there exists there a belief system that can be seen almost everywhere in the world up to North and South America. Accordingly, Eliade defines "shamanism" as a primitive escape technique, an ecstasy. Shamanism is not only a religion but also a religious character when it comes to Altai shamanism because Southern Siberian Turks have synthesizes Shamanism and the paradise religion of God originating from the Köktürk. According to Shaman belief, the layers of the sky and the upstairs Ulgen are God. While there are souls called Earth-Water on the earth, the master of evil spirits Erlik lives in the underground . Those who have shamanic beliefs envision these spirits as human beings. There are limited written sources that can help research the ancient beliefs of the Turks. So epics, which are oral literary products, provide us with the greatest help. When comparing Turkish epics with other Turkish epics, it is seen that the hero made more frequent trips to the sky and underground realms. The subjects are almost similar. As the hero is in Shamanist belief, the adventure of the underworld, where the terrible creatures lived, the evil world is thrown away. In all Turkish epics, women have an important place. In Turkish epics woman has become a divine entity. According to Shamanists, the whole world is full of souls. Mountains, lakes, rivers ("ground - water") are always living things. This is an animistic influence from the ancient primitive periods.