Author :
Abstract
Türklerin asırlar boyunca göçebeliği ve yerleşikliği bir arada sürdürdükleri görülmektedir. Başka bir deyişle; bir bölgede yerleşik yaşamın gereklerini yerine getirmiş Türkler olduğu gibi, aynı anda, başka bir bölgede göçebe yaşam tarzını sürdüren Türklere rastlamak mümkündür. Türk lehçelerinin hepsinde ailenin temel sembolü olan ‘ev’ (çadır) ve evliliği ifade eden kelime olarak ‘evlenmek’ fiili kullanılmaktadır. Büyük Türk dilcisi ve düşünürü Kâşgarlı Mahmud’un ansiklopedik mahiyet taşıyan ve âdeta XI. asır Türk dünyasının aynası olan Divanü Lugati’t Türk adlı eseri, Türk dili ve edebiyatının, Türk tarih ve coğrafyasının yanı sıra, Türk kültürünün ve etnografyasının da en eski ve temel kaynaklarındandır. Divanü Lugati’t Türk’e bu nazarla bakıldığında onda Türk sosyal hayatının her alanına ait verileri bulmak mümkündür. Toplumların yaşam biçimleri, dünyayı algılayışları o toplumun dilinde de kendini gösterir. Divanü Lugati’t Türk, her alanda olduğu gibi, Türk topluluklarının XI. asırdaki evleri açısından da önemli bilgiler içermektedir. Sonuç olarak bu makale, Divanü Lugati’t Türk’te geçen bir çiftçiye ait Türk evi ile ilgili terimleri incelemektedir. Bu çalışma genel tarama modelinde yapılmıştır. Böylece, Divanü Lugati’t Türk’ün sunduğu malzemeden hareketle XI. asır Türk evine yeni bir pencere açılmıştır.
Keywords
Abstract
Turkish have possessed the features of being nomadic and settled for centuries. In other words, while it is possible to find Turkish who have fulfilled the necessities of being settled in one place, in another place, at the same period of time, it is possible to find Turkish who are showing the features of nomadic tribes. In all the dialects of Turkish ‘ev’ (çadır); ‘home’ (tent), which is the basic symbol of family, and ‘evlenmek’ (to marry) are used. A popular encyclopedic dictionary of the great Turkish linguist and thinker Kâşgarlı Mahmud’s Divanü Lugati’t Türk, mirror of the Turkish world of the 11th century, includes rich information not only about the Turkish language and literature but also its history and geography, culture and ethnography. When we look at the Divanü Lugati’t Türk its possible to find so much data’s about the Turkish social life. The life style and understanding life of societies can be seen on languages of societies. Divanü Lugati’t Türk, as every subject, consists of valuable information on houses of Turkish peoples in 11th century. As a result this article, investigates the Turkish house of a farmer objects mentioned in Divanü Lugati’t Türk. This study made by general scanning model. Thus, by studying the elements presented in the Divanü Lugati’t Türk, a new window been opened to the Turkish house the 11th century.
Keywords
- AKKOYUNLU Ziyat, “Dîvânü Lûgâti‟t-Türk‟te „Tuzgu”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Dergisi, Sayı: 9, s. 47-52, Güz 2008.
- ARAT ReĢid Rahmeti, “Türkçede Cihet Mefhûmu ve Bunun ile Ġlgili Tâbirler”, Ġstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, Cilt 14, s. 1-24, 1965.
- ATALAY Besim, Et-Tuhfetu’z-Zekiyye Fi’l- Lugati’t-Türkiyye, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ġstanbul 1945.
- AYDEMĠR Adem, “Ötüken ve Ötüken Adı Üzerine”, Türk Dünyası AraĢtırmaları Dergisi, Sayı: 187, s. 197-222, 2010.
- AYDIN Erhan, “Baybalık Kentinin Yeri, YapılıĢ Tarihi ve Amacı Üzerine Değerlendirmeler”, Turkish Studies, Cilt 3/4, s. 156-168, Yaz 2008.
- AZĠZOV Anar, “Türk Konut Mimarisi Ġle Anıtsal Mimari Arasındaki Tasarım ĠliĢkileri”, Masrop, Sayı: 3, s. 1-15, Nisan 2008.
- BARTHOLD, V.V., Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, (Haz. Ġsmail Aka-Kâzım YaĢar Kopraman), TTK Yayınları, Ankara 2006.
- BAYRAKTAR Fatma Sibel, “KomĢu Sözcüğü Üzerine”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 12, Sayı: 2, s. 129-138, 2002.
- CAFEROĞLU Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, (EUTS), Enderun Kitabevi Yayınları, Ġstanbul 1993.
- CLAUSON Sır Gerard, “Eski Türdkçe Üzerine Üç Not”, Türk Dili AraĢtırmaları Yıllığı Belleten, s. 19-37, 1966-1967.
- CLAUSON Sır Gerard, An Etymological Dictionary of Prethirteenth Century Turkish, Oxford University Press, Oxford 1972.
- CLAUSON Sır Gerard, “Türkçede Sekizinci Yüzyıldan Önce Kullanılan Ekler”, (Çev. Uluhan Özalan), Dil AraĢtırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı: 1, 185-196, Güz 2007.
- ÇAĞATAY Saadet, “Türkçe Dinî Tâbirler”, Necati Lugal Armağanı, s. 191-198, TTK Yayınları, Ankara 1968.
- ÇETĠN Engin, “Eski Türkçedeki Ġnsan Yapımı Nesne Adlarında Ödünçlemeler Üzerine”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 13, Sayı: 1, s. 193210, 2004.
- DEMĠRTAġ Ahmet, “Türkiye Türkçesinde Mensubiyet Bildiren „-gil‟ ki Üzerine”, Karadeniz AraĢtırmaları Dergisi, Sayı: 9, s. 70-77, Bahar 2006.
- DĠLAÇAR Agop, “KaĢgarlı Mahmut‟un KiĢiliği”, Türk Dili Dergisi, (Divanü Lûgati’t Türk Özel Sayısı), s. 20-23, 1972.
- EBERHARD Wolfram, Çin’in ġimal KomĢuları, (Çev. N. Uluğtuğ), TTK Yayınları, Ankara 1996.
- EKER Süer, “Divanü Lugâti‟t-Türk ve Ġran Dillerinden Kopyalar Üzerine I”, International Journal of Central Asian Studies, Cilt 13, s. 233-283, 2009.
- ERCĠLASUN Ahmet Bican, “Bir KiĢi Yangılsar OğuĢı Bodunı BiĢikine Tegi Kıdmaz ErmiĢ Ġbaresi Üzerine”, Türk Dili AraĢtırmaları Yıllığı Belleten, s. 83-89, 1993-1995.
- EREN Hasan, “Etimoloji AraĢtırmaları”, Ġstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, Cilt 9, s. 95-96, 1951.
- EREN Hasan, “Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğüne Katkılar”, Türk Dili AraĢtırmaları Yıllığı Belleten, s. 1-15, 1978-1979.
- EREN Hasan, “Türklerde Ekinciliğin GeliĢmesine Katkılar”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, Cilt 8, Sayı: 1, s. 1-28, 1979.
- EREN Hasan, “Sırça KöĢkte BaĢlangıç”, Türk Dili Dergisi, Sayı: 442, s. 188-207, 1988.
- ERGĠN Muharrem, Orhun Abideleri, Ötüken Yayınları, Ġstanbul 2005.
- ERGĠN Muharrem, Dede Korkut Kitabı I (GiriĢ-Metin-Faksimile), 6. bs., TDK Yayınları, Ankara 2008.
- ERSOY Feyzi, “+gil Eki Üzerine”, Dil AraĢtırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı: 1, s. 21-29, Güz 2007.
- ESEN Minara Aliyeva, “Rus Dilindeki Türkçe Kelimeler Üzerine Bir Tasnif Denemesi”, Turkish Studies, Cilt 3/7, s. 364-382, Sonbahar 2008.
- ESĠN Emel, “Orduğ-BaĢlangıçtan Selçuklulara Kadar Türk Hakan ġehri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih AraĢtırmaları Dergisi, Sayı: 10, s. 135-215, 1968.
- ESĠN Emel, “Muyanlık”, Malazgirt Armağanı, s. 75-102, TTK Yayınları, Ankara 1972.
- GÖKALP Ziya, Türk Töresi, (Haz. H. Dizdaroğlu), Devlet Kitapları, Ġstanbul 1976.
- GÖKDAĞ Bilgehan A., “Kençekler ve Kençekçe”, Dil AraĢtırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı: 1, s. 97-108, Güz 2007.
- GÖKER Müge, “Türklerde Oturma Elemanlarının Tarihsel GeliĢim Süreci”, Zeitschrift für die Welt der Türken, Cilt 1, Sayı: 1, s. 163-169, 2009.
- GÜL Bülent, “äk- „ekmek‟ ve Türevleri Üzerine”, International Journal of Central Asian Studies, Cilt 13, s. 291-316, 2009.
- GÜL Bülent, “tarı- Fiili ve Türevleri Üzerine”, Bilig/ Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 61, s. 99-120, Bahar 2012.
- GÜLENSOY Tuncer, “Moğolca ve Türkçede YaĢayan Benzer Sözler Üzerine”, Turkish Studies, Cilt 6/1, s. 1-21, KıĢ 2011.
- GÜLSEVĠN Gürer, “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kıpçakça Denilen Unsurlar Üzerine II: (ç > Ģ DeğiĢmesi)”, Turkish Studies, Cilt 3/3, s. 378-387, Ġlkbahar 2008.
- GÜNER Galip, “Sukıngu „Banyo‟ Kelimesinin Etimolojisi Üzerine Yeni GörüĢler”, Turkish Studies, Cilt 7/2, s. 577-582, Ġlkbahar 2012.
- ĠLHAN Nadir, “Yanılsar … BiĢükine Tegi Kıdmaz ErmiĢ”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 14, Sayı: 2, s. 121-128, 2004.
- ĠNAN Abdülkadir, Makaleler ve Ġncelemeler, Cilt I-II, TTK Yayınları, Ankara 1998.
- KARAMAN Erdal, “Rusça‟daki Türkçe Ödünçlemeler”, Turkish Studies, Cilt 4/3, s. 1375- 1392, Ġlkbahar 2009.
- KARAġLAR M. Selda, “Divânu Lugâti‟t-Türk‟teki Oğuzca EĢya Adlarına Bir BakıĢ”, Turkish Studies, Cilt 5/1, s. 508-524, KıĢ 2010.
- KARATAYEV Olcobay K., “Kırgızların-Oğuzların (Türkmenlerin) Tarihi ve Etnik Bağları”, (Çev. Mustafa Kalkan), Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 5, s. 199-207, 2003.
- KARAYEV Ömürkul, “Kırgızların Ortaya ÇıkıĢı „Kırgız‟ Terimi Hakkında”, (Çev. Mehmet Kıldıroğlu), Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 1, s. 201-217, 2001.
- KÂġGARLI MAHMUD, Divanü Lûgat-it-Türk, (Çev. Besim Atalay), TDK Yayınları, 5. bsk., Ankara 2006.
- KUMARTAġLIOĞLU Satı, “Tahtacılarda Bir Göç Töreni: Ocak Ayırma”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Dergisi, Sayı: 14, s. 211-224, Bahar 2011.
- MANSUROĞLU Mecdud, “Türkçede „-gu‟ Ekinin Fonksiyonları”, Ġstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, Cilt 10, s. 341-348, 1953.
- MORI Masao, “Sîcı ve SĢü-Chıh”, Ankara Üniversitesi Tarih Bölümü Tarih AraĢtırmaları Dergisi, Sayı: 10, s. 117-123, 1968.
- ÖGEL Bahaeddin, Türk Kültürünün GeliĢme Çağları, Kömen Yayınları, Ankara 1979.
- ÖGEL Bahaeddin, Ġslâmiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, TTK Yayınları, Ankara 1984.
- ÖGEL Bahaeddin, Türk Mitolojisi, Cilt I, TTK Yayınları, Ankara 1998.
- ÖGEL Bahaeddin, Türk Mitolojisi, Cilt II, TTK Yayınları, Ankara 2002.
- ÖLMEZ Mehmet, “Eski Türkçe Etimolojiler I”, Türk Dilleri AraĢtırmaları, Seri: XII, s. 189- 198, 2002.
- ÖZÇAM Çimen, “Ocağına Ġncir Dikmek‟ Deyimi Üzerine”, Turkish Studies, Cilt 4/8, s. 1946-1953, Sonbahar 2009.
- ÖZÇAMCA Salih, “Türklerin Göçebeliği Hakkında Birkaç Not”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Dergisi, Sayı: 7, s. 177-183, Güz 2007.
- PRĠTSAK Omeljan, “Mahmud KâĢgarî Kimdir?”, (Çev. Hasan Eren), Ġstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, Cilt 10, s. 243-246, 1953.
- SAĞOL Gülden, “Türklerde Evliliğin AlgılanıĢı „Evlenmek‟ KarĢılığı Kullanılan Kelimelerden Hareketle Uygurlardan Osmanlıya”, ġinasi Tekin Anısına, s. 661-684, Simurg Yayınları, Ġstanbul 2005.
- SERTKAYA Osman Fikri, “Divânü Lügati‟t-Türk‟te Geçen Her Kelime Türkçe Kökenli midir? veya KâĢgarlı Mahmut‟un Divânü Lügati‟t-Türk‟ünde Yabancı Dillerden Kelimeler”, Dil AraĢtırmaları Dergisi, Sayı: 5, s. 9-38, Güz 2009.
- SÜMER Faruk, Eski Türklerde ġehircilik, TTK Yayınları Ankara 1993.
- ġAHĠN G. Selcan Sağlık, “Türk Dilinde Yön Gösteren KarĢıtlıklar: AĢağı: Yukarı Sözcükleri”, Ankara Üniversitesi Modern Türklük AraĢtırmaları Dergisi, Cilt 6, Sayı: 3, s. 18-32, Eylül 2009.
- ġEN Serkan, “Türkçenin „Banyo‟ KarĢılığında Bilinen Ġlk Sözcüğü: Sukıngu”, Bilig/ Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 34, s. 83-90, Yaz 2005.
- ġEN Serken, “Eski Türklerde Maden ĠĢçiliğine Bir BakıĢ”, Ankara Üniversitesi Modern Türklük AraĢtırmaları Dergisi, Cilt 5, Sayı: 3, s. 162-172, Eylül 2008.
- TAVKUL Ufuk, “Codex Cumanicus ve Karaçay-Malkar Türkçesi”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 15, s. 45-81, Bahar 2003.
- TEKĠN ġinasi, Uygurca Metinler II, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara 1976.
- TEKĠN Talât, “Türkçe „Ģ‟ ÇuvaĢça „ś‟ ve Moğolca „ç”, Türk Dili AraĢtırmaları Yıllığı Belleten, s. 71-75, 1988.
- TEKĠN Talât, Orhun Yazıtları, TDK Yayınları, Ankara 2010.
- TERES Ersin, “Divânu Lugâti‟t-Türk‟te Yağma Boyu ve Yağma Diyalektine Ait Kayıtlar”, Ġstanbul Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 18, s. 221-233, 2008-a.
- TERES Ersin, “Ertüt ~ Belek Sözcükleri Üzerine”, Turkish Studies, Cilt 3/1, s. 367-370, KıĢ 2008-b.
- TÜRK Vahit, “Ocak Sözü ve Ailesi”, Gazi Üniversitesi Gazi Türkiyat Dergisi, Sayı: 5, s. 251-258, Güz 2009.
- TÜRKDOĞAN Orhan, “Anadolu‟nun Etnik Yapısı, Dünü ve Bugünü”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, Sayı: 112, s. 9-29, Nisan 1996.
- ULUOCAK Mustafa-BAġTÜRK ġükrü, vd., “Bursa Yerli Ağızlarında ç > Ģ DeğiĢimine Dair Bazı Gözlemler”, Turkish Studies, Cilt 5/1, s. 616-624, KıĢ 2010.
- USEEV Nurdin,“Talasta Yeni Bulunan Eski Türk Yazıtı”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 41, s. 17-24, 2009.
- USMANOVA Shoira, “Altay Dillerindeki Bazı Ev Gereç Adları Üzerine”, (Çev. Galip Güner), Ġlmi AraĢtırmalar Dergisi, Sayı: 25, s. 97-103, Bahar 2008.
- UYGUR Erdoğan, “Azerbaycan ÂĢık Edebiyatında Bir ġiir Türüne Adını Veren „Geraylı/ Keraylı‟ Kelimesinin Kökeni Üzerine Bir AraĢtırma”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt. 12, Sayı: 1, s. 129-132, Mart 2004.
- ÜġENMEZ Emek, “Karahanlı Eserlerindeki Söz Varlığı Hakkında”, Sakarya Üniversitesi Akademik Ġncelemeler Dergisi, Cilt 3, Sayı: 1, s. 247-253, 2008-a.
- ÜġENMEZ Emek, “Tün Sözü Üzerine”, Turkish Studies, Cilt 3/1, s. 399-404, KıĢ 2008-b.
- YENĠ TARAMA SÖZLÜĞÜ, (Düzenleyen: Cem Dilçin), TDK Yayınları 503, Ankara 1983.
- YILDIRIM Nilüfer, “Türk Halklarının Destan Yaratılarında Üç Dünya”, Turkish Studies, Cilt 6/3, s. 1951-1965, Yaz 2011.
- YILDIRIM Talip, “Dîvânü Lügâti‟t-Türk‟te Geçen Mimarlıkla Ġlgili Adlar”, UĢak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 4, Sayı: 2, s. 23-41, 2011.
- YILDIRIM Talip-ÇĠFCĠ Musa, “Dîvânü Lugâti‟t-Türk‟te Yer Alan Alet-EĢya Adları”, Turkish Studies, Cilt 7/2, s. 1229-1249, Ġlkbahar 2012.
- YILDIZ Naciye, “Somut ve Soyut Kültürel Miras: Bozüy”, Ankara Üniversitesi Modern Türklük AraĢtırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı: 2, s. 7-30, Haziran 2007.
- YILDIZ Naciye, “Sibirya Türklerinin Mitoloji ve Ġnançlarında Kötü Ruhlar”, Ankara Üniversitesi Modern Türklük AraĢtırmaları Dergisi, Cilt 5, Sayı: 4, s. 84-93, Aralık 2008.
- YILMAZ Anıl, “Baba mı, Balbal mı Yoksa „bezdi‟ mi?”, Ankara Üniversitesi Modern Türklük AraĢtırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı: 4, s. 206-214, Aralık 2005.
- YILMAZ Anıl-TELCĠ Cahit, “Türk Kültür Terminolojisinde „Göç‟ Kavramı Üzerine”, Ankara Üniversitesi Modern Türklük AraĢtırmaları Dergisi, Cilt 7, Sayı: 2, s. 14-33, Haziran 2010.
- YUDAHĠN K.K., Kırgız Sözlüğü, (Çev. A. Taymas), Cilt I, TDK Yayınları, Ankara 1998.
- YÜKSEKKAYA G. S., “Yörgek > Yörek Kelimesi Üzerine”, Altaıstıcs and Turkology, (A. Rona-TaĢ Armağanı), Sayı: 4, s. 48-56, 2011.
- ZAHĠDOĞLU Vahit, “Kitab-ı Dede Korkut‟taki Bazı Kelimeler Üzerine”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 16, s. 1-11, 2001.
- ZEREN Mehmet, “bediz‟ Kelimesinin Runik Yazıtlardaki Yorumu”, Ġstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, Sayı: 38, s. 151-157, 2003
