Author :
Abstract
En büyük Müslüman hanedanlıklarından birisi olan Safevî’ler, İran ve çevresinde hüküm sürmüşlerdir. Hanedanın dokuzuncu hükümdarı olan Hüseyin Mirza’nın hükümdarlığı Safevîlerin çöküş sürecine girdiği bir zamana tekabül etmektedir. Bu dönem sikkeleri Safevî devletinin genel sikke formu, üslup ve kullanılan yazıların çeşitliliği bakımından en ilgi çekici örnekleri oluşturmaktadır. Sikkelerin ön yüzünde Şii inançları doğrultusunda işlenen dini ibareler yer almaktayken, arka yüzde hükümdarın ismi, ünvanı ve sikke bilgileri bulunmaktadır. Sikkelerde kullanılan dil diğer İslami dönem sikkelerinden farklı olarak Arapça yerine Farsçadır. Sikkelerde sülüs ve talik olmak üzere iki farklı yazı türü karşımıza çıkmaktadır. Sikkelerin ön yüzünde genellikle dua ve halife isimleri yer alırken, arka yüzde Şah’ın ismi ve sikke bilgileri yer almaktadır. Şii inançları doğrultusunda sikkelerde kelime-i tevhidle beraber “Ali Allahın dostudur” gibi ibareler görülmektedir. Sikkelerin hemen hepsinde sultan “Şah” ünvanını kullanmıştır. Bu dönem sikkelerinde sikkenin basım yılı arka yüzde, rakamla verilmiştir. Nestalik yazı tipinin verdiği estetik görüntünün yanında kenar bodürlerinde inci dizisi vazgeçilemez bir motif olarak kullanılmıştır. Sikkelerin konturlarında geometrik formlar dışında, bitkisel süsleme bordürleri yer almaktadır. Araştırma, Mardin Müzesi’nde bulunan Safevî dönemine ait sikkelerin ayrıntılı incelenip, yazıların okunarak, süsleme ve kompozisyonların tasnif edilmesi kapsamında, diğer İslami dönem sikkeleri ile karşılaştırmalarını ve sanat tarihi disipliniyle bilimsel değerlendirmelerini ortaya koymayı temel amaç edinmektedir. Safevî sikkeleri ile ilgili yapılan çalışmalara bakıldığı zaman birkaç eser dışında bu çalışmaların, sikke katalogu niteliğinde olduğu görülmektedir. İslami dönem sikkeleri açısından ülkemizde çok üstünde durulmayan bu sikkeler genel olarak bilim dünyasına tanıtılacaktır.
Keywords
Abstract
The Safavids, one of the greatest Muslim dynasties, reigned over Iran and around. Sovereign of Hüseyin Mirza, the nineth emperor of this great dynasty, corresponds with the collapse period of the Safavids. Coins of this period generate the most challenging samples of the Safavid state in terms of coin form, style and variety of writings used. There are religious inscriptions on the front side of coins in line with Shi’a beliefs whereas name and title of the emperor and coin information are available on the back side. The language used on coins is Farsi instead of Arabic as different from other Islamic period coins. Two different font types appear on coins as a sulus and talik. While invocations and names of khalifas are taking part on front sides of coins, shah names and coin information take part on back sides. According to Shia belief, some phrases are seen such as “Ali is friend of Allah” along with “La-ilaha-illal-lah, Muham-madu’r-Rasulullah”. Sultan used the title of “shah” on almost all coins. On the coins of this period, printing date was given on the back side using numbers. Along with the esthetic outlook which talik font type gives, string of pearls on edge kerbs were used as essential pattern. Apart from geometrical forms, plantal ornamentation kerbs take part on contours of coins. There exist geometric and botanical ornament curbs on coin contours. The aim of the study is to propound scientific evaluations and comparisons of Safavids coins with other periods by examining, reading writings and assorting ornaments and compositions with art history discipline. Considering studies conducted about Safavid coins, it is seen that these are partakes of coin catalogues except for a few studies. These coins which are not considered much in terms of Islamic period coins will be introduced to science world generally.
Keywords
- ANONİM, Stephen Album Rare Coins Specialists in Islamic, Indian and Oriental Coins, California, 2011
- ARTUK, İbrahim -ARTUK, Cevriye, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslami Sikkeler Kataloğu, C.1-2, İstanbul, 1970
- BACHARACH, Jere, L., “Mısır ve Suriye İslami Sikkelerini “Okumak”(Osmanlı Dönemine Kadar)”, Altının İktidarı, İktidarın Altınları, İstanbul, 2005, s.69–77
- BERMAN, Ariel, İslamic Coins, Jerusalem, 1976
- DADOYAN, Seta, B.- TATOYEAN, Seda, P., The Fatimid Armenians, Leiden, 1997
- DAMALI, Atom, 150 Devlet 1500 Sultan İslam Sikkeleri, İstanbul, 2001
- GÖLPINARLI, Abdülbaki, Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şîîlik, İstanbul 1987
- 2000, s.451-457
- HATTSTEIN, Markus-DELIUS, Peter, İslam Sanatı ve Mimarisi, İstanbul, 2007
- KARACA, Behset, “Safevî Devleti’nin Ortaya Çıkışı ve II. Bayezid Dönemi Osmanlı-Safevî İlişkileri” Türkler Ansiklopedisi, C.9, Ankara, 2002
- ÖZTUNA, Yılmaz, Devletler ve Hanedanlar İslam Devletleri, C.1, Ankara, 2005
- Ankara, 1999
- TEKİN, Oğuz, “Devletler, Hükümdarları ve Sikkeleri”, Altının İktidarı, İktidarın Altınları, İstanbul, 2005, s. 167–277
- ÜNLÜ, Nuri, Anahatlarıyla İslam Tarihi: Başlangıcından 1918'e, İstanbul, 1984.
