Author :
Abstract
Anadolu ağızları üzerine yapılan çalışmaların tarihi 1867 yılına dayanmaktadır. Yabancı araştırmacılarla başlayan bu çalışmalar 1950’li yıllardan itibaren yerli araştırmacılara doğru kaymıştır. Çok sayıda eserin verildiği 60 yıllık bu zaman diliminde fazla üzerinde durulmayan noktalar da olmuştur. Bu noktalardan biri de Kalıp sözlerdir. Kalıp sözler üzerine yapılan çalışmalar bir elin parmaklarını geçmeyecek kadar azdır. Kalıp sözler, son zamanlarda önem kazanmakla birlikte, henüz tam anlamıyla sınırı çizilemeyen bir alandır. Aynı dili konuşan toplumların kültürüne ışık tutan bu sözler, toplumun düşünce yapısını, inançlarını, yaşayışını, insan ilişkilerindeki ayrıntılarını, dini yapısını, örf, adet, gelenek ve göreneklerini gün yüzüne çıkarmaktadır. Geçmişten geleceğe kadar bir olay ya da bir durum karşısında kullanılagelen kalıp sözler; daha önce hiç karşılaşılmayan yeni bir durum, yeni bir olay için de kullanılabilir. Kısacası kalıp sözler dilin bir tür çerezidir. Bu çalışmamızda, dil açısından bu kadar önemli olan kalıp sözlerin dini inançlarla olan ilgisini ortaya koyacağız. Dini inançları yansıtan sözler, günlük hayatın en fazla başvurulan kaynakları arasındadır. Yaptığımız her işe dini açılardan bakmaya çalışırız. Yediğimiz yemekte, içtiğimiz suda, girdiğimiz sınavda, çıktığımız yolculukta, yaptığımız düğünde, kısacası sayamayacağım her şeyde Allah’ın varlığını sözlü olarak yanı başımızda buluruz. ‘Allah izin verirse’ yemeğimizi yeriz, aç kalırsak ‘Allah büyük’ der bekleriz, ‘Allah’ın emriyle’ kız ister ‘peygamberin kavliyle’ evleniriz, ‘Allah için’ çocuk sahibi olur, çocuklarımıza anneye babaya el kalkmaz ‘Allah taş eder’ deriz. Kısacası yaptığımız her işte Allah’ın rızasını alır, yardımını bekleriz. Bu sebepten ötürü aslında fark etmesek de dini inançlarla alakalı kalıplaşmış çok fazla sözümüzün olduğunu göreceğiz. Dini inançları yansıtan kalıp sözleri, kullanıldıkları illere göre göstermeye çalışacağız.
Keywords
Abstract
The history of the studies on Anatolian dialects goes back to 1867s. These studies that have started with foreign lecturers have later been carried out by native lecturers. Many studies have been carried out in this sixty years time but there are stil some issues on which only a few studies have been done. One of these issues is the static words. In fact there is little research on static words. Static words have gained importance lately and its limits have not been certainly defined yet. Static words enlighten the culture of the folks who speak the same language and help us to understand the perspective, beliefs, life style, communication, belief structure, traditions and ideology of a society. Static words that have been used for certain concepts can be also used for anew sutiation or event. Briefly, it is an inseperable part of a language. We will show in this paper the relationship between static words and religion. Words that reflect beliefs are a widely used part of a daily life. We try to evaluate all of our actions according to our religion. We see the existence of Allah verbally with us in events such as eating meal, drinking water, examination, journey, marriage and many more.”If Allah wishes’’ we eat; if we can’t find anything to eat we say “Allah is the greatest’’; we ask fort he girl’s hand for our son by saying “with the command of Allah’’ and we get married by “the word of Messenger”; we have children “for Allah’’; we say to our children you can’t kick your mother “Allah turns your hand into a stone’’. Briefly, we search fort he pleasure of Allah in our every action and hope for Allah’s help. Although we don’t feel it, we see that there are many static words related to our religion. We will try to show static words that reflect beliefs according to cities that they are used in.
Keywords
- AKAR, Ali, Muğla Ağızları, Muğla Üniversitesi Yayınları, Muğla 2006.
- AKAR, Ali, Muğla Ağızları, Muğla Üniversitesi Yayınları, Muğla 2006.
- AKSAN, Doğan, Türkçenin Gücü, Genişletilmiş 6. Basım, Bilgi Yayınları, Ankara AKSAN, Doğan, Türkçenin Sözvarlığı, Engin Yayınevi, Ankara 1996.
- AKSOY, Ömer Asım, Gaziantep Ağzı-I, TDK Yayınları, İstanbul 1945.AKSOY, Ömer Asım, Gaziantep Ağzı-II, TDK Yayınları, İstanbul 1945.AKSOY, Ömer Asım, Gaziantep Ağzı-III, TDK Yayınları, İstanbul 1946.
- ARAZ, Rıfat, Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği, Atatürk KültürATILGAN, Halil, Murtçu Folkloru, Karaisalı Kaymakamlığı Yayınları, Ankara 2002. AYDIN, Mehmet, Aybastı Ağzı, TDK Yayınları, Ankara 2002.
- BOZ, Erdoğan, Afyon Merkez Ağzı, Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları, AfyonBURAN, Ahmet, Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hâl) Ekleri, TDK Yayınları,BURAN, Ahmet, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Üzerine Araştırmalar II, BoğaziçiBURAN, Ahmet, Keban, Baskil ve Ağın Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, AnkaraCAFEROĞLU, Ahmet, Anadolu Ağızlarından Toplamalar, TDK Yayınları, İstanbulCAFEROĞLU, Ahmet, Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme-1, İstanbul 1941.CAFEROĞLU, Ahmet, Anadolu İlleri Ağızlarından Derlemeler, İstanbul 1951.
- CAFEROĞLU, Ahmet, Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, TDK Yayınları,CAFEROĞLU, Ahmet, Güney Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, TDKCAFEROĞLU, Ahmet, Kuzey-Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, TDKCAFEROĞLU, Ahmet, Orta Anadolu Ağızlarından Derlemeler, İstanbul ÜniversitesiCAFEROĞLU, Ahmet, Sivas ve Tokat İlleri Ağızlarından Toplamalar, TDKDEMİR, Necati ve AYDOĞDU, Özkan, Giresun İli ve Yöresi Ağızları, Giresun Valiliği Yayınları, Ankara 2009.
- DEMİR, Necati, Ordu İli ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2001.
- DEMİR, Necati, Tokat İli ve Yöresi Ağızları, Niksar Belediyesi Yayınları, 2005.
- DEMİR, Necati, Trabzon ve Yöresi Ağızları, Gazi Kitabevi Yayınları, Ankara 2006. ERCİLASUN, Ahmet Bican, Kars İli Ağızları, Ankara 1983.
- ERDEM, Mehmet Dursun ve BÖLÜK, Ramazan, Antalya ve Yöresi Ağızları, TurkishERDEM, Mehmet Dursun ve DAĞDELEN, Güner, Karabük ve Yöresi Ağızları, Karabük Valiliği Yayınları, Karabük 2012.
- ERDEM, Mehmet Dursun ve KİRİK, Esra Kahramanmaraş ve Yöresi Ağızları,ERDEM, Mehmet Dursun ve SİLAHŞÖR, Ebru, Amasya ve Yöresi Ağızları I, II, III,EREN, M. Emin, Zonguldak, Bartın, Karabük İlleri Ağızları, TDK Yayınları, Ankara ERTEN, Münir, Diyarbakır Ağzı, TDK Yayınları, Ankara 1994.
- GEMALMAZ, Efrasiyap, Ağız Bilimi Araştırmaları Üzerine Genellemeler, Türk Kültürü Araştırmaları, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1989.
- GEMALMAZ, Efrasiyap, Erzurum İli Ağızları-I, Türk Dil Kurumu Yayınları, AnkaraGEMALMAZ, Efrasiyap, Erzurum İli Ağızları-II, Türk Dil Kurumu Yayınları,GEMALMAZ, Efrasiyap, Erzurum İli Ağızları-III, Türk Dil Kurumu Yayınları,GÖKDAYI, Hürriyet, ‚Türkçede Kalıp Sözler‛, Bilig Dergisi, S. 44, Kış 2008, ss. 89-GÜLENSOY, Tuncer ve BURAN, Ahmet Elazığ Yöresi Ağızlarından Derlemeler, TDK Yayınları, Ankara 1994.
- GÜLENSOY, Tuncer ve BURAN, Ahmet, Tunceli Yöresi Ağızlarından Derlemeler, Boğaziçi İlmi Araştırmalar Serisi: 14, Ankara 1992,
- GÜLENSOY, Tuncer, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Ağızları Üzerine Düşünceler, GÜLENSOY, Tuncer, Kütahya ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 1988.
- GÜLSEREN, Cemil, Malatya İli Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2000.
- GÜLSEVİN, Gürer, Uşak İli Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2002.GÜNAY, Turgut, Rize İli Ağızları, MFAD Yayınları, Ankara 1978.
- GÜNŞEN, Ahmet, Kırşehir ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2000.
- HACIHAMİDOĞLU, Tevfik, Alanya Folkloru Araştırmaları, Sayı: 3, Bayrak Yayıncılık, İstanbul 1985.
- İLERİ, Canan, Eskişehir İli Mihalıççık İlçesi ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, KALAY, Emin, Edirne İli Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 1998.
- KILIÇ, Mine, Kahramanmaraş Merkez Ağzı, UKDE Kitaplığı, Kahramanmaraş 2008.KORKMAZ, Zeynep, Nevşehir ve Yöresi Ağızları, DTCF Yayınları, Ankara 1977.KORKMAZ, Zeynep, Bartın ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 1994.
- KORKMAZ, Zeynep, Güney Batı Anadolu Ağızları, DTCF Yayınları, Ankara 1956. KÜRKÇÜOĞLU, K. Edip, Urfa Ağzı, İstanbul 1945.
- NAKİBOĞLU, Sadi H., Adıyaman ve Yöresi Ağızları, Niğde Üniversitesi Yayınları,NASRATTINOĞLU, İ. Ü-M. Ü. Nasrattınoğlu, Afyonkarahisar Ağzı, Ankara 1986.
- OLCAY, Selahattin ve ERCİLASUN, Ahmet Bican ve ASLAN, E., Arpaçay Köylerinden Derlemeler, TDK Yayınları, Ankara 1976.
- OLCAY, Selahattin, Doğu Trakya Yerli Ağzı, TDK Yayınları, Ankara 1995.
- OLCAY, Selahattin, Erzurum Ağzı, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara 1966.
- ÖSTURAN, Hacı Ali, Maraş Merkez Ağzı, UKDE Kitaplığı, Kahramanmaraş 2009. ÖZÇELİK, Saadettin, Urfa Merkez Ağzı, TDK Yayınları, Ankara 1997.
- ÖZÇELİK, Sadettin ve BOZ, Erdoğan Diyarbakır İli Çüngüş ve Çermik Yöresi Ağzı,ÖZKAN, Fatma, Osmaniye Tatar Ağzı /ESKİŞEHİR /, TDK Yayınları, Ankara 1997.
- ÖZTÜRK, Erol, Silifke ve Mut’taki Sarıkeçili ve Bahşiş Yörükleri Ağzı, TDKSAĞIR, Mukim, Erzincan ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 1988. 2. Baskı,SAN, Sabri Özcan, Gümüşhane Kültür Araştırmaları ve Yöre Ağızları, Kültür TAYLAN, Ertuğrul, Çokaklı Köyü, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1995.
- ÜSTÜNER, Ahad, Anadolu Ağızlarında Sıfat-Fiil Ekleri, TDK Yayınları, AnkaraYILDIRIM, Faruk, Adana ve Osmaniye İlleri Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2006
- ZÜLFİKAR, Hamza, ‚Dünden Bugüne Türkçe‛, Türk Dili Dergisi, Ağustos 2007, S. 668, ss. 349-350.
