Author :
Abstract
Kıpçak grubunun Türk lehçelerinden biri olan Kırgızcanın yazı dili XX. yüzyılın ilk çeyreğinin sonlarında oluşmuştur. Ekim Devrimi’ne [24 Ekim 1917] kadar okuryazar Kırgızlar, Çağatayca kullanıyorlardı. Ekim Devrimi’nin ilk yıllarında okullarda eğitim dili Kazakça ve Tatarca idi. 1923 yılından itibaren ilk defa Kırgızca okul kitapları çıkarılmağa başlanmış, böylece Kırgızca artık resmî dil olarak kullanılmağa başlanmıştır. Kırgızcanın resmî dil olarak kullanılması yazım kılavuzları ve başka sözlüklere olan ihtiyacı da beraberinde meydana getirmiştir. Sözlükler içinde en çok kullanılan sözlükler iki dilli sözlüklerdir. Günümüzde, dillerin başvuru kaynağı niteliğinde olan sözlükler üzerinde yüzlerce çalışma yapılmışsa da bu tür çalışmaların yetersiz olduğu bir gerçektir. Kırgızistan'da bu alanda yapılacak çalışmaların ne kadar önemli olduğu açıkça ortadadır. Bu çalışmada Ekim Devrimi’nden günümüze dek hazırlanmış olan Kırgızca sözlükler incelenerek sınıflandırılmıştır: Bu sınıflandırma şu şekildedir: Yazım kılavuzu, iki ve çok dilli sözlükler, açıklamalı sözlükler, diyalektolojik sözlükler, etimolojik sözlükler, ansiklopedik sözlükler, deyim sözlükleri, ters dizim sözlükleri, eş anlamlılar sözlüğü, zıt anlamlılar sözlüğü, sesteşler sözlüğü, özel isimler sözlüğü, yer adları sözlüğü, dil bilgisi sözlükleri, halk adları sözlüğü, alıntı kelimeler sözlükleri ve terminolojik sözlükler. Bu çalışmada sadece Kırgızca yazım kılavuzları ile iki dilli ve çok dilli sözlükler ele alınmıştır. Sınıflandırmanın geriye kalan kısmı ikinci çalışmada incelenecektir.
Keywords
Abstract
Kyrgyz language, a Turkic language of Kipchak group, formed its writing system at the end of the first quarter of XX century. Prior to the October Revolution [24 October 1917] Kyrgyz people used the Chagatai script. In the first years after the revolution, education in schools was given in Kazakh and Tatar languages. But in 1923, first textbooks in Kyrgyz language were written, and Kyrgyz language started to be used as an official language. Using the Kyrgyz language as an official language created the need for different types of dictionaries, as well as orthograpic dictionaries. Among them, bilingual dictionaries are the most widely used. A lot of work over dictionaries has been done so far, however it doesn’t seem to be sufficient. The importance of performing such researches in Kyrgyzstan is quite obvious. Kyrgyz dictionaries created between the period from the October Revolution to the present day are reviewed in this paper. Dictionaries are given the following classification: orthographic dictionaries, bilingual and multilingual dictionaries, glossaries, dialectological dictionaries, etymological dictionaries, encyclopedic dictionaries, phraseological dictionaries, reverse dictionaries, dictionaries of synonyms, dictionaries of antonyms, dictionaries of homonyms, dictionaries of private names, dictionaries of geographic names, grammar dictionaries, dictionaries of ethnonyms, dictionaries of borrowed words and terminological dictionaries. In this work, bilingual and monolingual dictionaries were reviewed together with orthographic ones. Other dictionaries entered into classification will be analyzed in the following work.
