ERMENİ SEYYAH ANTRANİK’İN SEYAHATNAMESİ BAĞLAMINDA 19. YÜZYILDA DERSİM’DE ERMENİ-KIZILBAŞ İLİŞKİLERİ
Author :
Abstract
Osmanlı İmparatorluğu’nun yönetimi altında 16. yüzyılda Çemişgezek, 19. yüzyılda Dersim ve 20. yüzyılda da Tunceli olarak isimlendirilen bölge, yüzyıllar boyunca hakkında kimsenin çok fazla bilgi sahibi olamadığı bakir bir coğrafya olmuştur. Osmanlı döneminde bölgede ciddi bir devlet teşkilatı kurulamamış, dolayısıyla bölge yüzyıllar boyunca herhangi bir devletin yönetimine girmeden bağımsız olarak yaşamıştır. Bölgenin dağlık oluşu ve merkezi bir otoritenin bulunmayışı Dersim’i yabancılar için güvenlikli olmayan bir bölge kılmıştır. Bu sebeple bölge Batılı seyyahlar tarafından neredeyse hiç ziyaret edilmemiştir. Hem devlet teşkilatının bölgede zayıf olması hem de seyyahların bölgeyi ziyaret etmemeleri bölge hakkında bilgi edinmeyi oldukça zorlaştırmıştır. Bu sebeple 19. yüzyılda Dersim’i ziyaret eden ve bölge hakkında önemli bilgiler sunan Ermeni Seyyah Antranik’in çalışması bölge ile ilgili büyük bir bilgi boşluğunu doldurmaktadır. Bu çalışmada Antranik’in seyahatnamesi ekseninde Dersim’deki Ermeniler ile Kızılbaşların sosyal, kültürel ve dini münasebetleri genel hatlarıyla ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ayrıca günümüzde sıkça tartışılan Dersimli Kızılbaşların aslen Ermeni oldukları iddiası da seyyahın verdiği bilgiler çerçevesinde ele alınarak bir fikir ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Keywords
Abstract
The region which was named as Çemişgezek in the 16th Century, Dersim in the 19th Century, and Tunceli in the 20th Century under the rule of Ottoman Empire has been a virgin land about which not many people have had much information for centuries. During the Ottoman period, an effective state organisation could not be established in the region; accordingly the region has been independent for centuries without being under the rule of any state. Mountainous structure of the region and the lack of central authority made Dersim an unsafe region for the outlanders. For this reason, the region was almost never visited by Western travellers. Due to the weak state organization in the region and lack of travellers who visit the region, gathering information about the terriotory had been difficult. That is why the work of Armenian Traveller Antranik who visited Dersim in the 19th Century fills the abovementioned gap as it presents fundamental information about the region. This study aims to reveal socio-cultural and religious affiliations of Armenians and Kizilbashes in Dersim within the context of Antranik’s travel book. In addition, the debate of these days that is if Dersimi Kizilbashes are originally Armenian is discussed in the light of the information given by the traveller.
