Author :
Abstract
Selçuklu öncesi İslâm dinini seçen ve Müslüman beldelerine gelen Türklerin daha çok askerî ve siyasî varlığı birçok ilmî araştırmalarda gün yüzüne çıkarılmıştır. Selçuklu öncesi Müslümanların oluşturduğu medeniyette hiç şüphesiz çeşitli milletlerin ve farklı inanç guruplarının katkısı bulunmaktadır. Aslında İslâm tarihi, birçok milletin birlikte oluşturduğu siyasî, kültürel ve sosyal ilişkiler tarihidir. Çok eski bir tarihi ve geçmişi olan Türklerin İslâm dinini seçmeden önce de kayda değer medenî, ilmî çalışmaları bulunmaktaydı. Türklerin Müslüman olmasıyla İslâm beldelerine geldikleri hatta Abbâsî döneminin bir yüzyılına, 850-950 yılları arası, damga vurdukları tarihî bir realitedir. Acaba bu denli köklü bir geçmişi olan Türklerin İslâm beldelerine geldikten sonra ilim ve kültür hayatına ne gibi katkıları olmuştur? İslâm medeniyetinde Türklerin bir etkisi söz konusu mudur? Bunun gibi daha birçok soruların açıklığa kavuşturulması bu sahada çalışan ilim adamlarına düşen önemli bir vazifedir ve bu makalenin konusu da bu soruları cevaplamayı amaçlamaktadır. Müslüman Araplar Türklerin yaşadığı coğrafyaya ta VII. Yüzyılda ulaşmışlardı. Bu tarihlerden itibaren özellikle Horasan ve Mâveruünnehir’de İslâmla tanışan Türkler, gerek bu yerlerde gerekse İslâm beldelerine intikal ederek, bu medeniyetin dilini öğrenerek hem dinî hem de pozitif ilimlerde inkişaf etmişlerdir. Çok farklı ilmî sahalarda adından yıllarca bahsedilecek meşhur Türk âlimleri ortaya çıkmıştır. Türkler var olan bilgi, tecrübe ve aletlerini İslâm dünyasına tanıtmışlar, dolayısıyla Orta çağda Müslümanların kurdukları medeniyetin oluşumu, gelişimi ve yayılmasında önemli oranda rol oynamışlardır.
Keywords
Abstract
Especially military and political presence of Turks choosing Islam as religion and coming to Muslim lands prior to Seljukian has been revealed with numerous scientific studies. There are, with no doubt, contributions of various nations and communities with different beliefs to the civilization that Muslims constituted. In fact, Islamic History is the history of political, cultural and social relations which several nations formed together. Turks, who have an old history, had remarkable civilization, scientific works before they chose Islamic religion. It is a historical reality that Turks came to Islamic lands after they became Muslims, and marked an Abbasid period of the century between 850 and 950. So, what kinds of contributions did the Turks, with so deep past, had in the scientific and cultural life after they had arrived in the Islamic lands? Is there an influence of Turks in Islamic civilization? Revealing so many questions like these is an important duty of scientists in this field; and the aim of this study is to answer these questions. Muslim Arabs arrived in the geography where Turks lived in VII century. From this century on, Turks who met Islam especially in Khorasan and Mâveruünnehir developed both divine and positive sciences in these lands and other Islamic lands they reached by learning the language of this civilization. Famous Turkish scholars, the name of whose will be mentioned for years, appeared in various fields of science. Turks introduced their knowledge, experience and tools to Islamic world; therefore, they played a very important role in formation, development and spreading of civilization that Muslims established in Medieval Century.
Keywords
- Abdullah Sahb (1972). Development et Questions D’Orient, Toulouse. (Arapça Tercümesi) Bağdat.
- Abdurrahman el-Bezzaz (1965). Islam and Arap Nationalism. Londra.
- Adam Mez (2000). Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti (Çev. S. Şaban). İstanbul: İnsan Yayınları.
- Adıvar, A. (1964). Harizmi. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi (V/l, s. 258-262) İçinde. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Ahmed Emin (2010). Duha’l-İslâm. Lübnan: Dâru’l-Kütübü’l-ilmiyye.
- Akın, Ö., Dosay, M. (1994). Beş Büyük Cebir Bilgini. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Alper, Ö. M. (1999). İbn Sînâ. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (XX, s. 319-322) İçinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
- Arberry, J. (1952). Avicenna: His Life and Times, London.
- Ateş, S. (1974). İşâri Tefsir Okulu. Ankara: Yeni Ufuklar Neşriyat.
- Barthold, W. (1964b). Fergana. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi (IV, s.558) İçinde. İstanbul:
- Barthold, W. (1974). Taşkent. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi (XII/I, s. 558) İçinde. İstanbul:
- Barthold, W. (2013). İslâm Medeniyeti Tarihi. (Haz. M. Fuad Köprülü). İstanbul: Alfa Yayınları.
- Bilmen, Ö. N. (1960). Büyük Tefsir Tarihi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
- Cahen, Claude (2000). İslâmiyet. (Çev. Esat Mermi Erendor). Ankara: Bilgi Yayınları
- Câhiz (1988). Hilafet Ordusununun Menkıbeleri ve Türklerin Faziletleri. (Terc. Ramazan Şeşen). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
- Corci Zeydan (1976). İslâm Medeniyeti Tarihi. (Mütercim, Zeki Meğamiz). İstanbul:Üçdal Neşriyat.
- Çeçen, K., Bir, A. (1992). Benî Musa. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (V, s. 451) İçinde. İstanbul:
- Dizer, M. (1994). Ebû Ma’şer el-Belhi. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (X, s. 182-184) İçinde. İstanbul:
- Donuk, A. (1988). Eski Türk Devletlerinde İdari-Askeri Ünvan ve Terimler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
- Durmuş, İ. (1997). Halefü’l-Ahmer. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (XV, s. 234-236) İçinde. İstanbul:
- Ensari, R. (1988). İslâm Dünyasında Astronomi, Matematik. İnsan ve Kainat, S. Mart.
- Fazlıoğlu, İ. (1997). Hârizmî. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (XVI. s. 224-227) İçinde. İstanbul:
- Gordon, Matthew (2001). The Commondars of the Samarran Turkish Military. The Shaping of a Third/Ninth –Century Imperial Elite. A Medieval Islamic City Peconsider, Edidet by Chase F. Robinson, Oxford: Oxford University Press.
- Günaltay, Ş. (1991). İslâm Tarihinin Kaynakları -Tarih ve Müverrihler. İstanbul: Endülüs Yayınları.
- Günaltay, Ş. (1951). Farabî’nin Şahsiyeti, Eserleri ve Tesirleri. AÜDTCF Dergisi c.7, s. 424.
- Hitti, P.K. (1989). Siyâsî ve Kültürel İslâm Tarihi. (Çev. Salih Tuğ). İstanbul: İFAV.
- Huard, C. (1964). Horasan. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi (V, s. 560) İçinde. İstanbul: Milli
- İbn A’sem El-Kûfî, Ebû Muhammed Ahmed b. A’sem el-Kûfî (1986). Kitabu‘lFütûh . Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-ilmiyye.
- İbn Abdirabbih, Ebû Amr Ahmed b. Muhammed en-Endelûsî (1962). el-Ikdu’l-Ferid. Kahire.
- İbn Haldun (1988). Mukaddime. (Haz. Süleyman Uludağ). İstanbul: Dergah Yayınları.
- İbn Hallikân, Abbâs Ahmed b. Muhammed (2009). Vefayâtu’l-A’yân ve Enbâü Enbâi’z-Zaman. (thk. İ. Abbas). Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-ilmiyye
- İbn Havkal (2014). 10. Asırda İslâm Coğrafyası ( Sûretu’l-Arz). (Ter. Ramazan Şeşen). İstanbul: Yeditepe
- İbn Kesir, Ebu’l-Fida İsmail b. Ömer (1990). el-Bidâye ve’n-Nihâye. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-ilmiyye.
- İbn Kuteybe (1987). Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. el-Maârif. (Thk. Servet Ukkâşe). Beyrut:
- İbn Tağriberdî, Ebu’l-Mehâsin Cemâleddin Muhammed Yusuf b. Tağriberdî (1963). en- Nucûmü’z- Zâhire fi Mülûki Mısır ve’l-Kâhire. Kahire.
- İbnü’l-Esîr, İzzüddin Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Abdilkerîm el- C e z r i ( 1965). el-Kamil fi’t-Târih. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-ilmiyye.
- İbnü’n-Nedim, Ebu’l-Ferec Muhammed b. İshak (1994), Fihristü’l-Ulûm, thk.İbn Nedim, İbrahim Ramzan, Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-ilmiyye.
- İsfahânî, Ebu’l-Ferac Ali b. Hüseyin b. Muhammed el Kuraşî (1963). Kitâbü’l- Eğânî, (Nşr. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-ilmiyye.
- İstahrî, Ebû İshak İbrahim b.Muhammed el-Fârisî (1961). Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-Memâlik, Kahire.
- Jean Paul Roux (1999). Orta Asya- Tarih ve Uygarlık. (Çev. Lale Arslan). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Kahya, E., Topdemir, H. G. (2002). İlk Müslüman Türk Devletlerinde Bilim. Türkler Ansiklopedisi (V, s. 580-595) İçinde. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
- Kalkaşendî, Ahmed b. Abdullah (1963). Subhu’l A’şâ fi Sınâatı İnşa. Kahire.
- Kandemir, M. Y. (2006). Nesâî. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (XXXII, s. 563-565) İçinde. İstanbul:
- Kitapçı, Z. (1994). Yeni İslâm Tarihi ve Türkler. Konya: Yedi Kubbe Yayınları.
- Koçkuzu, A. O. (1983). Firyâbî, Muhammed b. Yûsuf. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (XIII, s.146) İçinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
- Koçyigit, T. (1983). Hadis Külliyatı. İstanbul: Tercüman Yayını.
- Küçük, R. (1988). Abdullah b. Mübarek. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (I, s. 122-124) İçinde.
- Mes’ûdî, Ebü’l-Hasen el-Hüseyin b. Ali el-Mes’ûdî (1987). Mürûcü’z-Zeheb ve Meadinü’l-Cevher. (thk. Müfîd Muhmammed Kamîha). Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-ilmiyye.
- Miras, K. (1970). Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı
- Naci Maruf (1974). Urubetu’l-Ulema. Bağdad.
- Nerşahî, Ebû Bekir Muhammed b. Ca’fer en-Nerşahî (1965). Târîhu Buhara. Mısır.
- Öğüt, S. (1992). Buhârî Muhammed b. İsmâil. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (VI, s. 372-374) İçinde.
- Orkun, H. N. (1994). Eski Türk Yazıtları. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ömer Rıza Kehhâle (1957). Mu‘cemü’l-Müellifîn. Dımaşk.
- Özaydın, A. (2009). Sûlî, Ebû Bekir. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (XXXVII, s. 492-493) İçinde.
- Özen, Ş. (2003). Maturidi. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (XXVIII, s. 150) İçinde. İstanbul: Türkiye Ruska, J. (1974). Beni Musa. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi (VIII. s. 660) İçinde. İstanbul:
- Saklan, B. (2010). Süleyman b. Tarhan. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (XXXVIII, s. 109) İçinde.
- Savran, A.(2009). Sûlî, İbrâhim b. Abbas. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (XXXVII, s. 493-495) İçinde.
- Sayılı, A. (1979). Türkish Contrıbutions to Scıentific Works in Islam. Belleten, XLIII, s. 172, 715-737.
- Sayılı, A. (2002). Orta Çağ Bilim ve Tefekküründe Türklerin Yeri. Türkler Ansiklopedisi (V, s. 614-622) İçinde. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
- Sayılı, A. (1988). The Observatory In Islam, Ankara: TTK Yayınları.
- Scheader, H. (1974). Semerkant. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi (X, s. 469) İçinde. İstanbul:
- Sezgin, F. (2008). İslâm’da Bilim ve Teknik. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Yayınları.
- Sönmez, M. A. (1996). Firyâbî, Ca‘fer b. Muhammed. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (XIII, s. 145- 146) İçinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
- Şeşen, R. (1992). Buhara. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (VI, s. 365) İçinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
- Togan, Z. V. (1960). Birûni. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi (II, s. 635) İçinde. İstanbul: Milli
- Togan, Z. V. (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş. İstanbul: Enderun Yayınları.
- Tümer, G. (1992). Birûnî. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (VI, s. 206-215) İçinde. İstanbul: Türkiye
- Unat, Y. (1998). Fergânî’nin Astronominin Özeti ve Göğün Hareketlerinin Esasları adlı Astronomi Eseri. AÜDTCFD, c., 38; sayı, 1-2, s.405-423.
- Ülken, H. Z. (1964). İbn Sina. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi (V/II, s. 807-824) İçinde.
- Wellhausen, J. (1963). Arap Devleti ve Sukutu.(Çev. Fikret Işıltan). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
- Yâkût el-Hamevî, Şihâbüddin Ebû Abdullah Yâkût el-Hamevî b. Abdullah (1975). Mucemü’l-Buldân. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-ilmiyye.
- Yâkût el-Hamevî (1973). Mucemü’l-Udeba. Mısır.
- Yazıcı, İ. (2009). Semerkandi, Ebü’I-Leys. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (XXXVI, s. 473-475) İçinde.
- Yıldız, H. D. (1995). Feth b. Hâkân el-Fârisî. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (XII, s. 452-453) İçinde.
- Zehebî, Ebû Abdillâh Şemseddîn Muhammed b. Ahmed (1990). Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. (thk. Şuayb Arnavud - Hüseyin Esed ve Arkadaşları). Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-ilmiyye.
- Zirikli, Hayreddin (1984). el-A’lâm, Kâmûsü Terâcim. (nşr. Züheyr Fethullah). Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-
