Author :
Abstract
Van Gölü çevresinde Ahlât merkezli, 1100 ile 1208 yılları arasında hüküm süren Ahlâtşahlar Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliklerinden birsidir. Kurulduğu toprakların verimli olması ve ticaret yollarının kavşağında bulunması sebebi ile dönemin önemli beyliklerinden birisi olan Ahlâtşahların imar faaliyetleri hakkında tarihi kaynaklar ayrıntılı bilgiler vermekle birlikte günümüze birkaç yapı kalıntısı dışında çok şey ulaşmamıştır. Beyliğin önemli merkezlerinden birisi olan Erciş, Anadolu kapılarının Türklere açılmasının ardından Ahlâtşahlar döneminde altın çağlarından birini yaşamıştır. Bu döneme ait yapıların bulunduğu Erciş Kalesi’nin 1841 yılında Van Gölü sularının yükselmesi sebebiyle tahliye edilmesinin ardından kaledeki yapıların taşlarının sökülerek taşındığı ve yeni şehrin imarında kullanıldığı bilinmektedir. Erciş’te Kasımbağı Mahallesi’nde tespit ettiğimiz 585 H, 1189-1190 M. tarihli mescit kitabesi de bu tarihte buraya getirilmiş olmalıdır. Halk arasında ziyaret yerine dönüştürülen ve etrafı duvarlarla çevirili bir alanın ortasında bulunan kitabe üzerinde yer alan damgalar ile dikkat çekmektedir. Bu damgalardan iki tanesi Selçukluların da mensup oldukları Kınık boyunun damgalarına benzemektedir. Bir damga ise mescit kitabesinde yer alan tarihte beyliğin başında bulunan Seyfeddin Bektemür’ün sikkesi üzerinde karşımıza çıkmaktadır. Ahlâtşahlar döneminde inşa edilen camiler içerisinde tarihi kesin olarak bilinen tek cami kitabesi olan bu kitabe, üzerinde yer alan damgalarla birlikte Ahlâtşahlar dönemi mimari envanteri ve erken dönem Anadolu Türk cami mimarisi envanteri açısından büyük önem arz etmektedir.
Keywords
Abstract
Ahlatşahlar, settled around Lake Van, and ruled between 1100 and 1208, is one of the first Turkish principalities established in Anatolia. Although historical sources give detailed information about the reconstruction activities of Ahlatşahlar period, which is one of the prominent principalities due to the fertility of the land where it was established and being located at the crossroads of trade routes, not much has survived except for a few building remains. In Erciş, one of the important centers of the principality, 585 H, which we detected in Kasımbağı District, draws attention with the stamps on a mosque inscription dated 1189-1190. The fact that this inscription is the only mosque inscription whose history is known with certainty among the mosques built during the Ahlatşahlar period is important in terms of the architectural inventory of the Ahlatşahlar period as well as the inventory of the early period Anatolian Turkish mosque architecture.
Keywords
- Ağaoğlu, S. (2003). Van Merkez Sancağı'ndaki Vakıflar XVI.-XVIII. Yüzyıllar (Sosyal Hayata ve Eğitime Katkıları), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- Akgöz, C. (1957). Kınıklar, Yayınlanmamış Mezuniyet Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul.
- Aksulu, I.; Karamağaralı, N. ve Sağıroğlu, Ö. (2013). The Restitution of “Çifte Hamam” in Ahlât According to Final Excavation Outcomes. Gazi University Journal of Science, C./S. 26 (3): 489-500.
- Arslan, M. (2017). Anadolu’da Selçuklu Çağı Cami ve Mescit Mimarisi (Plan-Mimari-Süsleme), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
- Atılgan, S. O. (1999). Ortaçağ Anadolu Türk-İslâm Mimarisinde Sanatçılar. Erdem, C./S. 12 (34): 151-182.
- Belli, O. ve Konyar, E. (2003). Doğu Anadolu Bölgesi’nde Erken Demir Çağı Kale ve Nekropolleri. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
- Duran, R. ve Baş, A. (2018). Oğuzların Kayı Boyu Damgasının Anadolu Türk Mimari Süslemesinde Motif Olarak Kullanılması Üzerine. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, C./S. 43: 523-535.
- Duran, R. ve Aslan, Y. (2019). Selçuklu Dönemi Konya Yapılarında Motifleşen Türk Damgaları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, C./S. 10: 107-126.
- Evliya Çelebi (1986). Seyahatname 3-4. (Çev. M. Zillioğlu). İstanbul: Üçdal Neşriyat.
- İbn-i Kesir (1994). El-Bidaye ve’n-Nihaye 13. (Çev. M. Keskin). İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Kılıç, O. (2001). Van Eyaleti'ne Bağlı Sancaklar ve İdarî Statüleri (1558-1740). Osmanlı Araştırmaları, C./S. 21: 187-210.
- Kılıç O. (2004). 1571 Tarihli Mufassal Evkaf Tahrir Defterine Göre Erciş, Bargiri (Muradiye) ve Muş Vakıfları. Osmanlı Araştırmaları, C./S. 24: 243-255.
- Koşar, S. (2008). Dünden Bugüne Erciş. Erciş: ERMA Matbaacılık.
- Merçil, E. (1991). Müslüman Türk Devletleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi,
- Sümer, F. (1986). Ahlât Şehri ve Ahlâtşahlar. Belleten, C./S. 0(197): 447-494.
- Sümer, F. (1989). Akkoyunlular. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, I (s. 270-274) İçinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
- Sümer, F. (1989). Ahlâtşahlar. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, II (s.24-28) İçinde. İstanbul:
- Sümer, F. (1990). Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Sümer, F. (2002). Kınık. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXV (418-419) İçinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
- Şahbaz, M. (2017). İlk Türk Beyliklerinin Fetihleri, Sosyal ve Kültürel Eserleri İle Anadolu’nun Türkleşmesindeki Rolü. Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C./S. 12(26): 153-170.
- Şahin, M. K. (2001). Tercan Mama Hatun Külliyesi’ndeki Taşçı İşaretleri. Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı Sanat Yazıları, s.509-536.
- Tuncel M. (2011). “Göl Sularındaki Seviye Değişiklikleri Nedeniyle Erciş’in Yer Değiştirmesi”, (Ed. O. Belli), VI. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu, 09-13 Haziran 2009, Erciş.
- Turan, O. (2013). Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Uluçam, A. (1995). “Eski Van‟da Selçuklu İzleri”, IV. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, 25-26 Nisan 1994, Konya.
- Uluçam, A. (2000a). Eski Erciş-Çelebibağı Mezarlığı ve Mezar Taşları. Ankara: Türk Tarih Kurumu
- Uluçam, A. (2000b). Ortaçağ ve Sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı -I- Van. Ankara: Kültür Bakanlığı
- Uluçam, A. (2002). Ortaçağ ve Sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı -II- Bitlis. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
- Yarıcı, Ü. (2005). Erciş Ovası’nın Erken ve Orta Demir Çağı İskân Dokusu, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
- Yaşa, R. (1992). Bitlis'te Tu rk İska nı: (XII.-XIII. Yüzyıl). Ankara: Ahlak Kültür Vakfı Yayınları.
- Yelen, R. (2019). Selçuklu ve İlhanlı Dönemi Ahlât Yapılarında Taşçı İşaretleri. Turkish Studies Social Sciences, C./S. 14 (5): 2737-2761. Elektronik Kaynaklar
- Ahlât'ta Sökmenliler dönemi kitabesi ve Karaz seramikleri bulundu. https://www.arkeolojikhaber.com/haber-Ahlâtta-sokmenliler-donemi-kitabesi-ve-karazseramikleri-bulundu-22686/ adresinden 09.10.2020 tarihinde erişildi.
- 13.10.2020 tarihinde erişildi.
