Author :
Abstract
Şamanizm, Türk kültürünün en arkaik unsurlarından birisidir. Türkler, tarih boyunca birçok dini benimsemiş, pek çok coğrafyaya göç etmiş ve farklı sosyo-kültürel özellikler taşıyan toplumlarla içli dışlı olmuşsa da Şamanizm’e ait keyfiyetleri kolaylıkla terk etmemiş, bilakis dâhil oldukları yeni kültür daireleri ve dinler içerisinde de nispeten yaşatmışlardır. Bu durum, Şamanizm’in, Türklerin kültürel kodlarıyla bütünleştiğinin ve kolektif bellekte etkilerini sürdürüyor olmasının bir göstergesidir. Öyle ki bu dinsel sisteme ait unsurların hâlâ halk arasında yaşatılıyor oluşu, Şamanizm’in Türk kültürüyle bağdaştığı ve Şamanizm’e ait inanç unsurlarının zamanla kültürle kaynaştığını göstermektedir. Şamanizm’in, sözlü kültür ürünlerinden toplumsal inanç ve uygulamalara kadar, toplum hayatının bütün unsurlarına belirli oranlarda sirayet etmesi toplum yapısında da kültürel olarak karşılık bulmaktadır. Bu sebeple, ferdî veya toplumsal üretimlerde de Şamanizm’in etkilerini görmek mümkündür. Ezoterik ve mistik yanıyla edebi eserlerden giyim kuşam tarzına kadar geniş bir yelpazede kendisinden esinlenilen Şamanizm’e ait öğeler, sinema ve televizyon dizileri gibi dijital-görsel mecralarda da senarist ve yönetmenlerce kullanılmaktadır. “Deliler: Fatih’in Fermanı (2018)” filmi de bu yapımlardan biridir. Bu çalışmada, Osmanlı ordusundaki delilerin Kazıklı Voyvoda ile mücadelesini anlatan “Deliler: Fatih’in Fermanı (2018)” filminin Şamanizm’den ne derece beslendiği incelenecektir. Ayrıca, yönetmen ve senaristlerin Şamanizm’e ne oranda vakıf olduğu, filmdeki unsurları hangi bilinç düzeyiyle ekledikleri ve Şamanizm’in kurgudaki rolü tartışılacaktır. Bunun yanı sıra incelenen filmde tarihi ve Şamanistik unsurların birbiriyle nasıl bağdaştırıldığı ele alınarak filmin, kültür endüstrisi, tek tipleşme ve küreselleşme konusundaki konumu değerlendirilecektir.
Keywords
Abstract
Shamanism is one of the most archaic elements of Turkish culture. Turks have adopted many religions throughout history, migrated to many geographies, and have been intertwined with societies with different socio-cultural characteristics. Despite this, the Turks did not easily abandon the characteristics of Shamanism but rather lived in the new cultural environment and religions in which they were involved. This is an indication that Shamanism is integrated with the cultural codes of the Turks and continues its influence in the collective memory. The fact that elements belonging to this religious system are still alive among the people shows that Shamanism is compatible with Turkish culture, and the elements of faith belonging to Shamanism merge with the culture over time. Shamanism inclusion in all elements of public life, from oral cultural products to social beliefs and practices is also culturally relevant in the structure of society. For this reason, it is possible to see the effects of Shamanism in individual or social productions. Elements belonging to Shamanism with esoteric and mystical side, which are influential from literary works to the style of clothing, are also used by screenwriters and directors in digital-visual media such as cinema and television series. The film “Deliler: Fatih’in Fermanı (2018)” is also one of these productions. In this study, elements of Shamanism will be examined in the film “Deliler: Fatih’in Fermanı (2018)” which describes the struggle of the Delis Military Unit in the Ottoman army with the Vlad Tepes. Besides, the extent to which the directors and screenwriters are based on Shamanism, the level of consciousness, and the role of Shamanism in fiction will be discussed. Also, the film's position on the cultural industry, uniformization, and Globalization will be evaluated by examining how the historical and shamanistic elements are related to each other.
Keywords
- Abalı, İ. (2015). Kemal Sunal Filmlerinin Folklorik İşlevleri. Sütad, 38: 227-237.
- Aksulu, N. M. (1998). Mohaç Esiri Bartholomaeus Georgievic: (1505-1566) ve Türklerle İlgili Yazıları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Aça, M. (2020). Yaşam ve Ölüm Zıtlığında Kutsanmış Geleneğin Düşüşü. içinde (Ed. M. Aça ve M. Dinç) Çağdaş Yaklaşımlar Odağında Toplım ve Kültür Araştırmaları I. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
- Aça, M. ve Aça. M. (2009). Hacivat ile Karagöz’ü Belli Bir Döneme Tarihsel Kişilikler Olarak Konumlandırma Çabalarına Sinemadan Bir Örnek: ‚Hacivat ve Karagöz Neden Öldürüldü?‛ Filmi. TÜBAR, 26: 9-20.
- Bauman, Z. (2012). Küreselleşme - Toplumsal Sonuçları (Çev.: Abdullah Yılmaz). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Bayat, F. (2015). Ana hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- ----------- (2017). Kadim Türklerin Mitolojik Hikâyeleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- ----------- (2019). Türk Şaman Metinleri Efsaneler ve Memoratlar. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Bazin. A. (1966). Çağdaş Sinemanın Sorunları (Çev.: Nijat Özön). Ankara: Bilgi Yayınevi.
- Berger, A. A. (2014). Kültür Eleştirisi Kültürel Kavramlara Giriş (Çev.: Özgür Emir). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
- Beydilli, C. (2015). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük (Çev.: Eren Ercan). Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
- Bíro, Y. (2011). Sinemada Zaman Ritmik Tasarım; Türbülans ve Akış (Çev.: A. Ceren Altunkanat). İstanbul: Doruk Yayımcılık.
- Demirbilek, S. (2013). Türk Kültüründe ‚Deliler‛ ve Bunların Dede Korkut Oğuznamelerine Yansımaları. Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 3 (5): 69-77.
- Deveci Bilgili, D. (2016). Osmanlı Minyatürlerinde Deli Figürlerinin Tasvir Analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: FSM Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
- Dinç, M. (2020). Kemal Sunal Filmlerinde Folklor ve Mizah. İstanbul: Hiperyayın.
- Duran, H. ve Baş, E. (2018). Hacı Bektaş Veli’nin Velayetname’sinde Ağaç ve Orman Kültü. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildirileri, 423-436.Ankara.
- Dırenkova, N. P. (2014). Altay ve Teleüt Türklerinde Şamanizm (Çev.: Atilla Bağcı). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- Eliade, M. (2014). Şamanizm (Çev.: İsmet Birkan). Ankara: İmge Yayınları.
- Ergin, M. (2018). Dede Kotkut Kitabı I-II Giriş-Metin-İndeks-Gramer-Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu
- Ergun, P. (2012). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- Gömeç, S. (2009). Türk Destanlarına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Gürcan, K. (2018). Kutsal Şaman Elbiseleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Hatipler Çibik, T. ve Umaroğulları, F. (2017). Balkanlarda Bektaşilik ve Bektaşi Tekkeleri. Journal of the Human & Social Science Researches, 6 (1): 458–481.
- Hopp{l, M. (2012). Avrasya’da Şamanlar (Çev.: Bülent Bayram, H. Şevket Çağatay Çapraz). İstanbul: YKY.
- --------------- (2015). Şamanlar ve Semboller Kaya Resmi ve Göstergebilim (Çev.: Fatih Sel). İstanbul: YKY.
- Kahraman N.; Arıkan, R. ve Çetin, M. C. (2019). İsa Sofi Türbesi: Tezyinatı ve Türklerin İslamlaşma Süreci Açısından Değerlendirilmesi. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 2 (41): 121-154.
- Kaya. O. (Yön.). Deliler: Fatih’in Fermanı. Angel Film (Yap.), 2018.
- Kahraman, S. A. ve Dağlı, Y. (Haz.) (2006). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Cilt 3 (2). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Kellner, D. (2011). Sinema Savaşları Bush Cheney Döneminde Hollywood Sineması ve Siyaset (Çev.: Gürol Koca). İstanbul: Metis Yayınları.
- Kiel, M. (1971). Bulgaristan'da Eski Osmanlı Mimarisinin Bir Yapıtı Kalugerevo-Nova Zagora’daki Kıdemli Baba Sultan Bektaşi Tekkesi. Belleten, Cilt: XXXV, 137: 45-52.
- Malkoç, T ve Çelik, S . (2020). Tuva Türkleri’nde Höömey Söyleme Biçimi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi , 8 (23): 58-74 . DOI: 10.33692/avrasyad.735271
- Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- ---------- (2014). Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Özcan, A.(1994), Deli. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.9. İstanbul.
- Radlof, W. (1956). Sibiryadan II/I (Çev.: Ahmet Temir). İstanbul. Maarif Basımevi.
- Radloff, W. (2008). Türklük ve Şamanlık (Çev.: A. Temir ve diğerleri). İstanbul: Örgün Yayınları.
- Ranciere, J. (2016). Sinematografik Masal (Çev.: Tacettin Ertuğrul). İstanbul: Küre Yayınları.
- Rezachevici, C. (2006). Punishment with Vlad Tepes-Punishments in Europe Common and Differentiating Traits. Journal of Dracula Studies, 8 (1): 27-39. https://research.library.kutztown.edu/dracula-studies/vol8/iss1/4
- Teodorescu, C.; Szemkovics, L. S., & Radu, R. (2018). From Vlad Ţepeş-Wallachian Ruler-to Dracula Conclusıve Documents Regarding His Name and Fame. Quaestus, (12): 55-68.
- Uslu, B. (2016). Türk Mitolojisi. İstanbul: Kamer Yayınları.
- Velioğlu, Ö. (2004). 70’li Yıllar Türk Sineması Köy Filmlerine Türklerin İslamiyet Öncesi Dini İnançlarının ve İslamiyet İnancının Yansımaları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Wollen, P. (2004). Sinemada Göstergeler ve Anlam (Çev.: Zafer Aracagök ve Bülent Doğan). İstanbul: Metis Kitap.
