SANAYİ DEVRİMİNİN OSMANLI EKONOMİSİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ VE CUMHURİYET DÖNEMİ EKONOMİK POLİTİKALARINA YANSIMALARI (1876-1938)
Author :
Abstract
XVIII. yüzyılda İngiltere’de ortaya çıkan ve 19. yüzyılın ilk yarısından itibaren çevre ülkeleri de etkileyen sanayi devrimi, sanayisi gelişmemiş ülkeleri oldukça etkilemiştir. Avrupa'da ortaya çıkan sanayi devrimi merkezden çevreye doğru bir ticaret akımının varlığını güçlü bir şekilde ortaya koymuş ve ilk olarak Osmanlı Devleti'ni, Hindistan'ı ve Çin'i etkilemeye başlamıştır. Osmanlı Devleti bu sanayileşme devrimine ayak uyduramamış ve 1838 yılında İngiltere ile imzaladığı Balta Limanı Antlaşmasıyla adeta Avrupa ülkelerinin bir açık pazarı haline gelmiştir. Sanayi devrimi ile seri üretime geçen ve ürettiği mamulü ucuza mal eden Avrupa ülkeleri, bu malları çok düşük gümrükle Osmanlı ülkesinde satıyorlar ve çok büyük gelirler elde ediyorlardı. Osmanlı devleti zaman içerisinde teşvik-i sanayi kanunları çıkardıysa da imalat sanayisinin hala klasik metotlarla yönetilmeye çalışılması, kalifiye eleman yetersizliği ve üretimdeki kalite düşüklüğü gibi sebepler yüzünden bu gerileme ve çöküş sürmüştür. Atatürk, Cumhuriyeti kurduğunda Osmanlı Devleti'nden devraldığı ekonomik yapıyı daha da iyileştirmek için sanayileşmeye büyük önem vermiştir. Atatürk döneminde uygulanan sanayi politikalarıyla özel sektör kısmi olsa da desteklenmiştir. 1923 yılında yapılan İzmir İktisat Kongresi ile ekonomide yeni atılımlar ve hedefler belirlenmiş ve bu doğrultuda çalışılarak ekonomik kalkınmanın önü açılmıştır. Ülkenin birçok yerine yeni fabrikalar kurulmuş ve özel sektörün de desteği aranmıştır.
Keywords
Abstract
The industrial revolution, emerged in England in the eighteenth century and affected the neighbouring countries since the first half of the nineteenth century, greatly affected the countries with non-developed industries. The industrial revolution, emerged in Europe strongly demonstrated the existence of a trade flow from the centre to the periphery, and it first began to affect the Ottoman Empire, India and China. The Ottoman Empire could not keep up with this industrial revolution and upon the Treaty of Balta Limani, signed with England in 1838, it became an open market for European countries. The European countries, which started mass production with the industrial revolution and produced the products that they produced cheaply, were selling these goods with very low customs in the Ottoman country and earning great revenues. Although the Ottoman enacted the Law for the Encouragement of Industry over time, this decline and collapse continued due to reasons such as the ongoing management of the manufacturing industry with classical methods, lack of qualified personnel and low quality in production. When Atatürk founded the Republic, he attached great importance to industrialization in order to further improve the economic structure that he took over from the Ottoman Empire. The private sector was supported, even partially, with the industrial policies implemented in the Atatürk period. By the Izmir Economy Congress held in 1923, new breakthroughs and targets in the economy were determined and the way for economic development was paved by working accordingly. New factories were established in many parts of the country and the support of the private sector was also sought.
Keywords
- Akgüç, Ö. (2001). Türkiye Cumhuriyeti'nin Osmanlı Devletinden Aldığı Ekonomik Miras, Bursa: Ekin Kitabevi.
- Aktan, R. (1978). Türkiye İktisadı. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
- Arrighi, G. (2000). Uzun Yirminci Yüzyıl. (çev. R. Boztemur). Ankara: İmge Kitabevi.
- Arslan, H. (1964). Beykoz Deri ve Kundura Sanayii Müessesesi. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi, C/S. 1(1): 22-36.
- Aysan, A. M. (2000). Atatürk'ün Ekonomi Politikası. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
- Başol, K. (1983). Türkiye Ekonomisi. İzmir: Mas Ambalaj.
- Berkes, N. (1975). 100 Soruda Türkiye İktisat Tarihi. C.II, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
- Bilge, K. (1973). Türkiye'de İktisadi Politikanın Gelişimi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Boratav, K. (1982). Türkiye'de Devletçilik. Ankara: Savaş Yayınları.
- Bülbül, Y. ve Özbay, R. D. (2007). Osmanlı İmparatorluğu'nda Teknolojiye Karşı Direncin İktisat Tarihi. Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, C/S. 9(4): 36-49.
- Cem, İ. (1970). Türkiye'de Geri Kalmışlığın Tarihi. İstanbul: Cem Yayınları.
- Chapman, S. D. (1972). The Cotton Industry in the Industrial Revolution, London: Macmillan Press.
- Çadırcı, M. (2013). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Çelebican, G. (1982). Atatürk Döneminde Para-Kredi Siyaseti ve Kurumlaşma Hareketi. Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye'nin Ekonomik Gelişmeleri Semineri, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 23-34.
- Eldem, V. (1970). Osmanlı İmparatorluğu'nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik. Ankara: İş Bankası Yayını.
- Erdem, E. (2016). Sanayi Devriminin Ardından Osmanlı Sanayileşme Hamleleri: Sanayi Politikalarının Dinamikleri ve Zaafiyetleri. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S. 48, 1744.
- Ezer, F. (2005). 1923-1938 Döneminde Türkiye'de Uygulanan İmalat ve Sanayi Politikaları. Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları, 3-17.
- Giz, A. (1968). İstanbul'da İlk Sanayi Tesislerinin Kuruluş Yılı 1805. İ.S.O.D., S. 23, 25- 37.
- İhsanoğlu. E. (Ed.). (1992a). Osmanlıların Batı Teknolojilerini Benimsemedeki Tutumları, Efrenci Teknisyenlerinin Sivil ve Askeri Uygulamadaki Rolü. Osmanlılar ve Batı Teknolojisi, Yeni Araştırmalar Yeni Görüşler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 53-120.
- —. (Ed.). (1992b). Osmanlı Sanayi Devrimi. Osmanlılar ve Batı Teknolojisi, Yeni Araştırmalar Yeni Görüşler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 37-52.
- İnan, A. (1972). Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyeti'nin Birinci Sanayi Planı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- İnan, A. (1982). İzmir İktisat Kongresi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Karal, E.Z. (1976). Osmanlı Tarihi, C. VI, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Kasaba, R. (1993). Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi. İstanbul: Belge Yayınları.
- Koç, İ. C. (2000). İzmir İktisat Kongresi'nin Türk Ekonomisinin Oluşumuna Etkileri. Atatürk Dergisi, C/S. 3(1): 145-166.
- Koray, M. (2005). Sosyal Politika. Ankara: İmge Kitabevi.
- Köktaş, A.M. ve Gölçek, A. G. (2016). Endüsrti Devrimi ve Osmanlı İmparatorluğu: Askeri Fabrikalaşma Örneği. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C/S. 9(4): 97- 114.
- Kurdakul, N. (1981). Osmanlı Devleti'nde Ticaret Antlaşmaları ve Kapitülasyonlar. İstanbul: Döler Neşriyat.
- Martal, A. (1999). Değişim Sürecinde İzmir'de Sanayileşme, 19. Yüzyıl, İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.
- Matran, R. (1991). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. İstanbul: Say Yayınevi.
- Ökçün, A. G. (1981). Türkiye İktisat Kongresi. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 389-435.
- Ölçen, A. N. (1982). 1923-1938 Döneminde Birinci ve İkinci Sanayi Planları. Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye'nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları. 133-151.
- Önsoy, R. (1983). Osmanlı İmparatorluğu'nun Katıldığı İlk Uluslararası Sergiler ve Sergi-i Umumi-i Osmani (1863 İstanbul Sergisi). Belleten, C/S. 47(185): 195-235.
- Önsoy, R. (1984). Tanzimat Dönemi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C/S. 2 (2): 15-27.
- —. (1988). Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii ve Sanayileşme Politikası Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Öztürk, S. ve Yıldırmaz, F. (2009). Osmanlı İmparatorluğunun Çöküşü ve Atatürk Dönemi İktisat Politikaları. Cumhuriyet Üniversitesi iktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C/S. 10 (2): 145-165.
- Parasız, İ. (1998). Türkiye Ekonomisi, 1923'den Günümüze İktisat ve İstikrar Politikaları. Bursa: Ezgi Kitabevi.
- Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (1973). 50. Yılda Türk Sanayii. Ankara.
- Sayar, A. G. (1986). Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması. İstanbul: Der Yayınları.
- Sevgi, C. (1994). Sanayileşme Sürecinde Türkiye ve Sanayi Kuruluşlarının Alansal Dağılımı. İstanbul: Beta.
- Seyitdanlıoğlu, M. (2009). Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, S.28: 53-69.
- Silier, O. (1973). 1923-1935 Döneminde Türkiye'de Bankalar ve Bankacılık. Türkiye İktisat Tarihi Seminer- Metinler/Tartışmalar, 8-10 Haziran.
- Şener, S. (2007). Osmanlı Sanayileşme Süreci ve Bu Süreçte Özel Girişimin Rolü. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C/S 9(3): 65-78.
- Tabak, F. (1978). Osmanlıda Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Tezel, O. (1986). Cumhuriyet Dönemi İktisat Tarihi (1923-1950). Ankara: Yurt Yayınları.
- Tezel, Y. S. (1994). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Töre, N. (1982). Atatürk Döneminin (1923-1938) Dış Ekonomik İlişkiler Politikası. Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası Semineri. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 45- 62.
- Ülken, Y. (1982). İzmir İktisat Kongresi'nin Anlam ve Değerlendirilmesi. Atatürk Döneminde Türkiye Ekonomisi Semineri, İstanbul, 79-92.
- Ünal, Ç. (2010). Türkiye'de Sanayi Tarihi, Tarihi Gelişimi ve Bugünkü Yapısı, Erzurum: Atatürk Üniversitesi
- —. (2018). Türkiye Sanayisinde Osmanlı Devleti'nin Etkileri'. Çukurova Araştırmaları Dergisi, C/S 4(1): 86- 106.
- Wallerstein, I. (2011). Modern Dünya Sistemi III. (çev. L. Boyacı). İstanbul: Yarın Yayıncılık.
- Yenal, O. (2003). Cumhuriyet'in İktisat Tarihi. İstanbul: Homer Kitabevi.
- Yıldırım, N. (2006). Atatürk'ün İktisadi Egemenlik İlkesinin Kalkınma Politikalar. Ankara: Platin Yayınları.
- Yılmaz, Ş. (1988). 1923'den Bu Yana Ekonomi Politikaları: Devletçilikten Devletin Tasfiyesine. Mülkiyeliler Birliği Dergisi, C/S. 22(213): 313-326.
