Author :
Abstract
Dünyada gerek küresel ısınma nedeniyle azalan su kaynakları gerekse de su sarfiyatının artması sonucu kişi başına düşen su miktarı görece azalmıştır. Bu durum önemli bir doğal kaynak olan suyun önemini ve stratejik değerini artırdığı gibi özellikle de sınıraşan suları ülkelerin dış politikalarında önemli bir enstrüman hâline getirmiş, paylaşımını da ülkeler arasında ihtilaflı bir alan konu hâline getirmiştir. Sınıraşan sular konusunda en büyük sorun bu suların paylaşımıdır. Türkiye’nin başta Fırat ve Dicle olmak üzere sınıraşan sular kapsamında komşuları ile önemli sorunlar yaşanmaktadır. Bu makalede sınıraşan sulara ilişkin kavramsal çerçeve, sınıraşan suların yönetiminde yaşanan gelişmeler, Türkiye’nin sınıraşan suları ve politikası irdelendikten sonra genel bir değerlendirme yapılarak bazı sonuçlara ulaşılmıştır.
Türkiye, Cumhuriyetin ilk yıllarından beri SA (uluslararası su) su havzaları konusunda komşuları ile dış politikada gerek diplomasi yoluyla gerekse de UA (uluslararası su) hukukun araçlarını kullanarak (müzakereler yürütme, antlaşmalar yapma, geçici / sürekli komiteler kurma gibi kurumsal yapıları içeren) çıktılar üretmiştir. Türkiye’nin farklı siyasi kamplarda yer aldığı komşularıyla bile SA su konusunda uyuşmazlıklarını ele alırken, UA teâmül hukukunun ve BM (Birleşmiş Milletler) Şartı’nın öngördüğü biçimde barışçıl yollardan çözüm yöntemlerini tercih ettiğini ortaya koymaktadır. SAS (sınırı aşan sular) bilhassa 1980’lerden itibâren dış politikanın önemli bir unsuru hâline gelmiştir. Bu süreçte Türkiye de bu konuda küresel gelişmeleri izleyen ve bölgesel siyasî şartları da dikkate alan gerçekçi ve tutarlı dış politika ilkeleri belirlemiş, bu ilkeleri belirlerken de UA teâmül, antlaşmalar hukuku, doktrin ve yumuşak hukuk kurallarından etkilenmiştir. Dünyanın farklı coğrafyalarındaki SA su havzalarındaki anlaşmazlıklarda uzlaşı sağlanabilmesi ve iş birliğine gidilebilmesi ile su kaynaklarının daha iyi yönetilmesi ve tahsisi için evrensel kuralların sağlanabilmesi konusunda UA su hukuku önemli bir potansiyeli barındırmaktadır.
Keywords
Abstract
The decrease in water use due to the decreasing water resources due to global warming and usage in the world has decreased the amount of water per capita in countries relatively. This not only increases the importance and strategic value of water, which is an important natural resource, but also has made transboundary waters an important instrument in the foreign policies of countries, making their sharing a subject of controversy among countries. The most important problem in transboundary waters is the sharing of transboundary waters. Serious problems with neighbors covered by that transboundary waters, with Turkey's mainly including the Euphrates and Tigris rivers have been experiencing. The conceptual framework for transboundary waters in this article, developments in the management of transboundary waters, transboundary waters and Turkey's policy has achieved some results after a general evaluation examined.
During the early years of the Republic, Turkey has produced some outputs concerning agreements on “SA” (international water) watersheds with its neighbours both through diplomacy and through foreign policy using the tools of “UA” (international water) law (which includes institutional structures such as conducting negotiations, making treaties, establishing interim/continuous committees). Even with Turkey's neighbours in different political camps, “SA”, while dealing with water disputes, reveals that “BM” (united nations) prefers peaceful resolution methods as stipulated by customary law and the UN Charter. “SAS” (waters that cross the border) has become an important element of foreign policy, especially since the 1980s. In this process, Turkey has determined realistic and consistent foreign policy principles that follow the global developments in this regard and consider the regional political conditions, and while determining these principles, the “UA” has been influenced by convention, the law of treaties, doctrine, and soft law rules. “UA” water law has significant potential in terms of reconciliation and cooperation in disputes in “SA” water basins in different geographies of the world and providing universal rules for better management and allocation of water resources.
Keywords
- AB Başkanlığı, Katılım Müzakerelerinde Son Durum. http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=65&l=1 adresinden 24.03.2020 tarihinde erişildi.
- AB Başkanlığı. Müzakere Sürecine İlişkin Sıkça Sorulan Sorular. http:// www.abgs.gov.tr/?p = 44460&l=1 adresinden 23.05.2020 tarihinde erişildi.
- Akbaş, Z. (2015). Türkiye’nin Fırat ve Dicle Sınıraşan Sularından Kaynaklanan Güvenlik Sorunu ve Çatışma Riski. Bilig, 0(72), 93-116.
- Akbaş, Z. Mutlu, Ç. (2012). Uluslararası Politikada Irak ve Suriye’nin Sınıraşan Su Sorununa Yaklaşımı ve Türkiye: Beklentiler ve Gerçekler. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 13(1), 213-235.
- Akça, Ç. (2015). Sınıraşan Sularla İlgili Uluslararası Hukuki Metinlerin Değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi), (Danışman: Banu Kaya), Ankara: Orman ve Su İşleri Bakanlığı
- Bilen, Ö. (2006). AB'nin Su Politikalarının Hidropolitik Değerlendirilmesi. Stratejik Analiz, 6(80), 25-31.
- Bilen, Ö. (2008). Türkiye'nin Su Gündemi-Su Yönetimi ve AB Su Politikaları. Ankara: Saner Basım Sanayi.
- Cirit, H. (2007). Sınır Aşan Sular ve Türkiye, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Fazıl Hüsnü Erdem), Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Dalar, M. (2010). Asi Nehri’nin Türkiye-Suriye İlişkileri Üzerindeki Etkisi ve Geleceği. Ortadoğu Analiz, 2(15), 106-143.
- Dışişleri Bakanlığı. Avrupa Birliği ile Su Konusu, http://www.mfa.gov.tr/avrupa-birligi-ile-su- konusu.tr.mfa adresinden 23.03.2020 tarihinde erişildi.
- Dışişleri Bakanlığı. Türkiye’nin Sınır Aşan Sular Politikasının Ana Hatları, http://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-sinir-asan-sular-politikasinin-ana-hatlari-.tr.mfa adresinden 15.03.2020 tarihinde erişildi.
- Ekmen, S.; Sabır, E. ve Fırat, M. (2007). Uluslararası Su Yollarının Kullanılmalarından Doğan Uyuşmazlıkların Çözümü. Ankara Barosu Dergisi, 76(2), 177-201.
- Erdağ, R. (2015). Türkiye’nin Sınıraşan Sular Sorunu. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 5(9), 27-52.
- EU. Guidance no 11: Common Implementation Strategy for the Water Framework Directive (2000/60/EC); EU, EU Water Framework Directive-Integrated River Basin Management for Europe. http://ec.europa.eu/ environment/ water/water-framework/index_en.html adresinden 23.03.2020 tarihinde erişildi.
- Hakyemez, C. (2019). Su: Yeni Elmas, Türkiye Sınaî Kalkınma Bankası Tematik Bakış, İstanbul. https://www.tskb.com.tr/i/assets/document/pdf/ TSKBBAkis_SUYeniElmas_ Subat2019.pdf. adresinden 20.03.2020 tarihinde erişildi.
- Ilgar, R. ve Salem, K. (2004). Türkiye’nin Sınıraşan Akarsu Anlaşmalarına Coğrafî Açıdan Bir Bakış. Marmara Coğrafya Dergisi, 0(10), 53-72.
- İpek, E.; M. Bozçağa, Ö. ve Saatçi, M. A. (2020). Türkiye ve Sınıraşan Sular: Bir İş Birliği Alanını Çok Boyutlu Düşünmek. Günce, Türkiye Bilimler Akademisi, 0(40), 36-43.
- Kibaroğlu, A. (2008). “Meriç Nehir Havzası Sınıraşan Su Politikaları,” 5. Dünya Su Forumu Türkiye Bölgesel Su Toplantıları Taşkın Konferansı Bildiriler Kitabı (19-20 Haziran 2008) İçinde (s. 1-12). Edirne: Devlet Su İşleri XI. Bölge Müdürlüğü.
- Kibaroğlu, A. (2011). Fırat-Dicle Havzası Sınıraşan Su Politikalarının Evrimi: İşbirliği İçin Fırsatlar ve Tehditler. Ortadoğu Analiz, 4(43), 70-83.
- Kibaroğlu, A. (2013). Türk Dış Politikası ve Su, Ortadoğu Analiz, 5(33), 50-59.
- Kılıç, S. (2013). Sınıraşan Sulardan Faydalanmalara İlişkin Temel Yaklaşımlar. Ortadoğu Analiz, 5(53), 14- 22.
- Kıran, A. (2005). Ortadoğu'da Su: Bir Çatışma ya da Uzlaşma Alanı. İstanbul: Kitap Yayınevi.
- Kırkıcı, D. D. (2014). Sınıraşan Sular Bağlamında Türkiye, Suriye ve Irak İlişkileri, (Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi), (Danışman: Ö. Umut Eker), Ankara: Orman ve Su işleri Bakanlığı.
- Kodaman, T. (2017). Fırat-Dicle Meselesi ve Türkiye-Suriye İlişkilerine Etkisi. Ankara: Asil Yayınları.
- Köle, M. M. (2017). 1954-2016 Dönemi Türkiye Sınıraşan Sular Politikası, Marmara Coğrafya Dergisi,
- Orhon, K. B. (2015). Sınıraşan Yerüstü Suların Yönetiminde Dünya ve Türkiye Uygulamaları, (Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi), (Danışman: Taner Kimençe), Ankara: Orman ve Su İşleri Bakanlığı (OSİB).
- OSİB (2014). Ulusal Havza Yönetim Stratejisi (2014-2023). Ankara: Orman ve Su İşleri Bakanlığı Yayını.
- Öz, D. E. (2006). “Sınıraşan Su Kavramı ve Bazı Örnekler Işığında Fırat, Dicle İçin Bir Paylaşım Planı.” TMMOB Su Politikaları Kongresi, (21-23.3.2006), Bildiriler Kitabı İçinde (s. 538-549). https://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/9156.pdf adresinden 20.03.2020 tarihinde erişildi.
- Öztürk, S., Ubay Tönük G.ve Gülgün, B.. (2014). Türkiye’de Havza Yönetimi ve Yönetim Planı Yaklaşımları, Ziraat Mühendisliği, 0(361), 59-63.
- Pazarcı, H. (1989). Uluslararası Hukuk Dersleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
- Perçin, S. (2014). Genel Hatları İtibariyle ABD, AB ve Türk Su Hukuku, (Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Ahmet M. Güneş), Ankara: Orman ve Su işleri Bakanlığı.
- Rahaman, M. M. (2009). Principles of International Water Law: Creating Effective Transboundary Water Resources Management. Helsinki University of Technology. Int. J. Sustainable Society. 1(3), 207-223.
- Sağlam, S. (2014). Meriç Nehir Havzası'nın Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi Açısından Değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Mehmet Ekmekçi), Ankara: Orman ve Su işleri Bakanlığı.
- Sandıklı, A. (2004). “Sınıraşan Sular ve Türkiye”, 23.4.2004, Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi. http://www.tasam.org/tr-TR/Icerik/160/sinir_asan_sular_ve_turkiye adresinden 01.04.2020 tarihinde erişildi.
- T.C. Kalkınma Bakanlığı (2018). Su Kaynakları Yönetimi ve Güvenliği Özel İhtisas Komisyon Raporu. T.C. Ankara: Kalkınma Bakanlığı Baskısı.
- Tırıl, A. (2015). Sınır Aşan Sular: Türkiye ve Paydaşlarının Sınır Aşan Sular Politikalarına Siyasal ve Ekolojik Bir Bakış. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 5(9), 28.
- Tuğaç, Ç. (2013). Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi Kapsamında Sınıraşan Sular. ORSAM Su Araştırmaları Programı, Rapor No: 19, 1-52.
- Yıldız, D. Meriç Havzası'ndaki Su Yönetiminin Aşağı Kıyıdaş Ülkelere Olumsuz Etkileri. Meriç Nehri Havzası Su Yönetiminde Uluslararası İşbirliği Zorunluluğu İçinde. https://www.academia.edu/10505302/Meriç_Havzasındaki_Su_Yönetiminin_Aşağı_Kıyıdaş_Ül kelere_Olumsuz_Etkileri adresinden 15.03.2020 tarihinde erişildi.
