Author :
Abstract
Kökeni tam bilinmemekle beraber Kafkasyalı bir cariye olarak Osmanlı sarayına gelen Pertevniyal Valide Sultan kısa zamanda padişah II. Mahmud’un ikinci ikbali olmuş, 1830 yılında kadın efendiliğe 1861’de de oğlu Abdülaziz’in tahta geçmesiyle valide sultanlık makamına yükselmiştir.
Pertevniyal, gerek Kadın Efendiliği gerekse de Valide Sultanlığı sırasında diğer hanedan kadınları gibi İstanbul içinde ve dışında çok sayıda hayır eseri yaptırmıştır. İnşa ettirdiği her yapıda o yöre veya şehrin halkının ihtiyaçlarını göz önünde bulundurmuştur. İmar faaliyetleri arasında en çok bilineni Aksaray’da inşa ettirdiği külliyesidir. Cami, mektep, çeşme, sebil, kütüphane, karakol, türbedar evleri, müştemilatlar ve türbe ile muvakkithaneden oluşan külliye döneminin en önemli eserleri arasında sayılabilir.
Türklerde türbe yaptırma geleneği Orta Asya’dan beri var olmuş, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde de devam etmiştir. Osmanlı döneminde gerek padişahlar gerekse de hanım ve valide sultanlar kendileri için türbeler yaptırmışlardır. Pertevniyal Valide Sultan da 1866 yılında yaptırdığı külliyesinin karşısında onun bir parçası olan kendi türbesini inşa ettirmiştir. Türbe zaman içerisinde konumu ve mimari özellikleri açısından değişikliklere uğramıştır.
Makalede, Pertevniyal Valide Sultan’ın türbesinin yapıldığı dönemden günümüze kadar geçirdiği inşa aşamaları ve mimarisi ele alınıp genel bir değerlendirmesi yapılacaktır. Çalışmada, eski ve yeni fotoğraflar, haritalar ile yazılı kaynaklarından yararlanılmış konuyla ilgili kronolojik olarak BOA- VGM arşiv belgeleri incelenmiştir.
Çalışma, 19. yüzyılın önemli bir saray mensubu olan Pertevniyal Valide Sultan’ın külliyesinin bir parçası olarak inşa edilen türbesinin daha önceden ele alınmamış yönlerini incelemesi açısından dikkat çekicidir.
Keywords
Abstract
Although her exact origins are not fully known, Pertevniyal Valide Sultan, who came to the Ottoman palace as a Caucasian concubine, quickly became the second consort of Sultan Mahmud II. In 1830, she rose to the position of "Kadın Efendi" (Lady of the Harem), and in 1861, with the ascension of her son, Abdülaziz, to the throne, she attained the rank of Valide Sultan.
During her time as both Kadın Efendi and Valide Sultan, Pertevniyal, like other women of the imperial family, commissioned numerous charitable works both inside and outside of Istanbul. In every building she constructed, she considered the needs of the local population of the area or city. Among her most well-known architectural endeavors is the complex she commissioned in Aksaray. The külliye (complex), consisting of a mosque, school, fountain, sebil (a type of public drinking fountain), library, police station, tomb-keeper houses, auxiliary structures, and a mausoleum with a clock house, is considered one of the most important works of its period.
The tradition of building mausoleums has existed since Central Asia and continued through the Seljuk and Ottoman periods. In the Ottoman era, both sultans and consorts, as well as valide sultans, built mausoleums for themselves. In 1866, Pertevniyal Valide Sultan constructed her own mausoleum, located across from her külliye, as part of the complex. The mausoleum has undergone changes in terms of its location and architectural features over time.
This article will examine the construction stages and architecture of Pertevniyal Valide Sultan’s mausoleum from the time it was built until the present day, offering a general evaluation. The study makes use of old and new photographs, maps, and literature sources, while also examining archival documents (Presidency Ottoman Archive and Archive of the General Directorate of Foundations) related to the subject in chronological order.
This study is noteworthy for examining previously unexplored aspects of the mausoleum, which was built as part of the külliye of Pertevniyal Valide Sultan, an important member of the 19th-century Ottoman palace
