Author :
Abstract
Bu makalede Abbâsîler döneminde (750–1055) Bağdat’ta kadınların eğitim durumunu kronolojik ve karşılaştırmalı bir yaklaşımla inceliyoruz. İslam’ın erken döneminden itibaren kadınlar eğitim hayatında yer almış, ilk dönemlerde kadınlar hadis rivayeti, fıkıh öğretimi gibi alanlarda önemli roller üstlenmiştir. Abbâsîlerin Bağdat’ı merkez edinmesiyle şehir, İslam medeniyetinin kültür ve eğitim sahasında zirve yaptığı bir dönem yaşamıştır.
Bu çalışmada, Abbâsî Bağdat’ında kadınların eğitim imkânları (küttâb gibi temel okullar, cami ders halkaları, Beytü’l-Hikme ve kütüphaneler), katıldıkları dersler ve ilim dalları (Kur’ân, hadis, fıkıh, edebiyat, şiir, matematik gibi), kadın âlimler ve eğitimli kadın figürleri (örneğin dönemin kadın muhaddisleri, edebiyatçıları ve bilginleri), toplumsal ve kültürel şartlar (kadının kamusal alandaki yeri, harem hayatı ve sınıfsal farklar), aile ve saray çevresinin tutumu (eğitime teşvik veya kısıtlamalar) ile medrese dışı eğitim biçimleri (özel hocalar, ev içi eğitim, gayri resmî sohbet halkaları) ele alınmıştır. Ayrıca Abbâsî dönemi öncesi ve sonrası ile karşılaştırmalı bir analiz yapılarak kadın eğitiminin süreklilik ve değişimleri vurgulanmıştır.
Arapça, İngilizce ve Türkçe birincil ve ikincil kaynaklara dayanan kapsamlı literatür taraması neticesinde, Abbâsîler döneminde kadınların eğitim alanındaki görünürlüğünün önceki dönemlere kıyasla daralmış olmakla birlikte tamamen kaybolmadığı; özellikle gayri resmî ortamlarda ve aile içi eğitim yoluyla birçok kadının bilgi ve kültür edinmeye devam ettiği saptanmıştır. Sonuçta, Abbâsî Bağdat’ında kadınların eğitimine dair tutumların sınıfsal ve kültürel dinamiklerle şekillendiği, ancak İslam’ın ilme verdiği değerin kadınlar için de ilham kaynağı olmaya devam ettiği görülmüştür.
Keywords
Abstract
In this article, we examine the educational status of women in Baghdad during the Abbasid period (750–1055) with a chronological and comparative approach. Women have been involved in educational life since the early period of Islam, and in the early periods, women played important roles in areas such as hadith narration and jurisprudence teaching. With the Abbasids making Baghdad their center, the city experienced a period when Islamic civilization reached its peak in the fields of culture and education.
This study examines the educational opportunities for women in Abbasid Baghdad (basic schools such as küttâb, mosque lecture circles, Bayt al-Hikma and libraries), the courses and branches of knowledge they attended (such as Quran, hadith, jurisprudence, literature, poetry, mathematics), female scholars and educated female figures (such as female muhaddiths, writers and scholars of the period), social and cultural conditions (the place of women in the public sphere, harem life and class differences), the attitude of the family and palace circle (encouragement or restrictions on education) and forms of education outside the madrasah (private tutors, home education, informal conversation circles). In addition, a comparative analysis was made before and after the Abbasid period, emphasizing the continuity and changes in women's education.
As a result of a comprehensive literature review based on primary and secondary sources in Arabic, English and Turkish, it was determined that although the visibility of women in the field of education decreased compared to previous periods during the Abbasid period, it did not disappear completely; It has been determined that many women continued to acquire knowledge and culture, especially in informal environments and through family education. As a result, it has been seen that attitudes towards women's education in Abbasid Baghdad were shaped by class and cultural dynamics, but the value that Islam gave to knowledge continued to be a source of inspiration for women.
