Author:
Abstract
Abbâsî Devleti’nin (232-334/749-945) yılları arasındaki “Türk Nüfuzu” devresinin son on yılında, halifelerin asayiş ve huzuru temin edememeleri üzerine bir takım çalışmalar içerisine girdiklerini görmekteyiz. Halifelerin bu son atağı bütün emir komuta sisteminin Emîrü’l-ümerâ olarak atanan bir kimseye devredilmesi şeklinde sonuçlanmıştır. Halife Râzi’nin tesis edip geliştirdiği Emîrü’l-ümerâlık sistemi, Abbâsîlerde istikrarı sağlamaya yetmemiş; durumu daha da içinden çıkılmaz hale getirmiştir. Üstelik bu sistem, devlet adamları arasında iktidar ve nüfuzu eline geçirme mücadelelerini körüklemiştir. Neticede, Abbâsîlerde Büveyhîler ve Deylemliler olarak adlandırılan bir iktidar değişikliği oluşmuştur. 334-447/749-1055 yılları arasında Abbâsî İktidarını ele geçiren Büveyhîler, devletin iç ve dış siyasetinde hakim unsur olmuşlar ve bu dönemdeki halifeleri sadece bir dini lider konumuna getirmişlerdir. Bu yüzyıllık hakimiyetleri boyunca Büveyhîler, Abbâsîlerin sadece siyasi hayatında değil, dini hayatında da etkili olacak adımlar atmışlardır. Hakim oldukları dönemde, Şii inanç sistemini hakim kılma ve yeniden bir İran milli devletini kurma çalışmaları içerisine girmişlerdir. Özellikle Büveyhîler’in son dönemlerinin etkili komutanı Ebü’l-Haris Arslan Besâsîri döneminde, Abbâsî hilafetinin neredeyse sonunu getirecek ve Irak ile Bağdat’ı Şii Fatımî Devleti’nin hakimiyetine devredecek tehlikeli adımlar atılmıştır. Bu makalede, Büveyhî iktidarını doğuran etmenler üzerinde durularak, Büveyhî iktidarına geçiş süreci, Büveyhî iktidarı öncesi 232-334/749-945 yılların hakim unsuru Türklerin iktidar sonrası durumu, akıbeti ile Büveyhîler dönemindeki askeri ve siyasi faaliyetleri ele alınacaktır.
Keywords
Abstract
At the last decade of Turkish influence period at the Abbasid State between (232-334/749-945), we have seen the Caliphs attemting to some actions on account of failing to establish the peace. That last operation of the Caliphs resulted in vesting all the domination system to someone who appointed as Amir al-Umera. Amir al-Umera system which Caliph Radi had founded and developed was not sufficient to establish stability in Abbasids; on the contrary it made worse, which was impossible to solve. Moreover, this system instigated the struggles to seize the power and influence among the statesmen. As a result of this, there occurred a change in the power named as Buwaihids and Deylemlis in Abbasids. Between the years 334-447 Hegira/749-1055 AC, Buwaihids, who took over Abbasids reign, became the dominant factor in the policy of home and abroad and they made the caliphs of that time the religious leaders. During their centenarian sovereignty, the Buwaihids took influential steps not only in political life of Abbasids but also in their religious life. During the period when they were dominant, they attempted the activities to take Shiite belief to power and to establish Persian national state again. In this paper, focusing on the causes creating the Buwaihid power, the process of Buwaihid role, the after roling cases of Turks, the dominant nation of the years 232-334Hegira/749-945 AC which was before the rule of Buwaihids, and their military-politic activities during Buwaihids will be studied.