Author:
Abstract
Kuruluş yıllarından itibaren sistemli bir mali yapıya sahip olan Osmanlı Devleti, mali teşkilatlanmaya büyük önem vermiştir. Kamu gelirleri içinde büyük paya sahip olan mukâtaa gelirleri, imparatorluğun önemli kaynaklarından birini oluşturmaktaydı. Bu nedenledir ki, mukâtaa gelirlerinin toplanmasına büyük önem verilmiştir. Mukâtaa gelirlerinin tahsili için maliye teşkilatı bünyesinde çeşitli mukâtaa büroları oluşturulmuştur. Gelir getirici faaliyetler büyük ölçüde mukâtaa sistemi içerisinde gerçekleştirilmiştir. Sistem içerisinde geliştirilen iltizam, emanet ve malikâne usulleri ile gelirler kolaylıkla tahsil edilebilmiştir. Mukâtaa sisteminin dâhil bulunduğu merkez maliyesi defterdarlık, hazine yönetimi ve bunlara tabi maliye bürolarından oluşmaktaydı. Merkez maliye dairelerinin görevi ise eyaletlerde ve merkezde oluşan gelir ve harcamaların yönetim ve eşgüdümünü sağlamaktı. Bu bürolarda cizye ve avârız vergilerinin tahsili ile birlikte mukâtaalar da idare edilmekteydi. Merkez maliyesinde vazifeli Vâridâtçı ve Başbaki Kulu, mukâtaa gelirlerinin tahsilinde önemli görevler üstlenmiştir. Ayrıca İç Hazine’ye bağlı bulunan Darphane’nin de mukâtaa idaresindeki rolü önemliydi. Bu dönem merkezde defterdarlığa tabi büyük mukâtaalar Başmukâtaa, Haslar Mukâtaası, Haremeyn Muhasebesi, Haremeyn Mukâtaası, Bursa Mukâtaası, İstanbul Mukâtaası, Kefe Mukâtaası, Maden Mukâtaası, Avlonya ve Eğriboz Mukâtaası bürolarınca takip edilmiştir. İmparatorluk içinde bu bürolarca takip edilen mukâtaa sayısı binleri aşmaktaydı. Değişik vergi ve resimlerden meydana gelen mukâtaalar çok çeşitlilik göstermekteydi. Değişik tipolojik yapı özelliklerine sahip mukâtaalar için tek bir örgütlenme modeli bulunmamaktaydı. Bununla birlikte mukâtaaların bir bölümünü mekân ve muhteva bakımından gruplandırmak mümkündür.
Keywords
Abstract
The Ottoman Empire with a systematic financial structure since its foundation years attached great importance to financial organization. Mukâtaa revenues with a considerable share within public revenues constituted one of the major sources of the empire. Therefore, a great importance was placed on collection of mukâtaa revenues. For collection of mukâtaa revenues, various mukâtaa offices were established within the structure of finance organization. Revenue-generating activities were substantially realized within the mukâtaa system. Revenues were easily collected through iltizam, emanet and malikâne procedures developed within the system. The central finance, in which the mukâtaa system was also included, was made up of revenue office, treasury management and finance offices affiliated to these. And the duty of central finance offices was to ensure management and coordination of revenue and expenditures generated in provinces and home. At such offices, also mukâtaas were managed along with collection of Cizye and Avarız taxes. The Varidatçı and Başbaki Kulu, who were in charge at the central finance office, took major duties in collection of mukâtaa revenues. Furthermore, the role of Darphane affiliated to Internal Treasury was substantive in the mukâtaa management. During this period, major mukâtaas associated to revenue office at the centre were followed up by Başmukâtaa, mukâtaa-ı Hasha, mukâtaa-ı Haremeyn, muhasebe-i Haremeyn, mukâtaa-ı Bursa, mukâtaa-ı Istanbul, mukâtaa-ı Kefe, mukâtaa-ı Maden, mukâtaa-ı Avlonya and mukâtaa-ı Eğriboz bureaus. The number of mukâtaas followed up by these offices throughout the empire was beyond thousands. The mukâtaas, consisting of various taxes and duties, showed variety. There was not a single organization model for mukâtaas, having varied typological structural characteristics. However, it is possible to classify a part of mukâtaas in terms of locality and content.