Author:
Abstract
Boğumlanma süresi, normal bir ünlünün telaffuz süresinden daha uzun olan ya da normal uzunluktaki iki ünlünün boğumlanma süresine denk olan ünlülere uzun ünlü denir. Aynı şekilde bir dilin bilinen ilk yazılı kaynaklarında uzun olup sonradan ses olayları neticesinde oluşmamış olan ünlülere de birincil uzun ünlü denir. Ana Türkçedeki uzun ünlüler çağdaş Türk yazı dillerinden Yakut Türkçesi, Türkmen Türkçesi ve Halaç Türkçesinde sistemli olarak korunmuş, diğer yazı dillerinde ise sınırlı sayıdaki sözcüklerde varlığını sürdürmüştür. Ana Türkçenin uzun ünlüleri sonraki dönemlerde kısalmaya maruz kalmış; kısalma sürecinde geride ön damaksıllaşma, ünlü türemesi, ünlü ikizleşmesi, ötümlüleşme, ünsüz türemesi, ünsüz ikizleşmesi gibi birtakım seslik izler bırakmıştır. Ana Türkçedeki uzun ünlüler Türkmen Türkçesinde sistemli bir şekilde korunmuştur. Türkmen Türkçesindeki ünlü uzunlukları 1928’den 1940 yılına kadar kullanılan Latin alfabesinde ikiz ünlüler şeklinde gösterilmiştir. 1940’tan sonra kullanılan Kiril alfabesinde ise ünlü uzunlukları belirtilmemiştir. Bu alfabede uzunlukların bir kısmı /iy/, /üy/ şeklinde diftonglu olarak gösterilmiştir. Bu makalede Türkmen Türkçesi edebi metinlerindeki ve sözlüklerindeki birincil uzun ünlüler tespit edilmiştir. Makalenin sonuç bölümünde genel bir değerlendirme yapılmış ve birincil uzun ünlüler bir tablo ile gösterilmiştir. Tabloda birincil uzun ünlülerin Ana Türkçedeki şekilleri Türkmen Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi ve Türkmen Türkçesindeki şekilleriyle karşılaştırmalı olarak gösterilmiştir. Uzunlukların Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesinde bıraktığı seslik izler tabloda belirtilmiştir.
Keywords
Abstract
The vowels whose articulation duration is longer than the regular time of a vowel’s pronunciation or equal to articulation duration of two vowels in the normal length are called long vowels. Likewise, vowels which were long vowel in the first known written source of a language and did not change as a result of phonetic events are called primary long vowels. Long vowels in Proto-Turkic Language were conserved in modern Turkish literary language such as Yakut Turkish, Turkmen Turkish and Khalaj Turkish systematically but existed in finite number of words in other written languages. The long vowels of Proto- Turkic Language were subjected to shortening in subsequent periods and during that period they left some phonotheque traces such as pre-palatalization epenthesis, vowel gemination, vocalization, consonantal reproduction, and consonantal elongation. The long vowels in Proto- Turkic Language are conserved systematically in Turkmen Turkish. The vowel length in Turkmen Turkish is shown as diphthong in Latin alphabet used from 1928 until 1940. The vowel length is not indicated in Cyrillic alphabet used after 1940. In this alphabet a part of the length is shown in the form of /iy/, /üy/ diphthong. In this essay, primary long vowels are determined in literary texts and dictionaries of Turkmen Turkish. A general assessment is made in conclusion and primary long vowels are shown in a table. In this table, forms of primary long vowels in Proto- Turkic Language are shown comparatively with the forms in Turkmen Turkish, Azerbaijan Turkish and Turkmen Turkish. Phonotheque traces of length in Turkish and Azerbaijani language are indicated in the table.