Author:
Abstract
Tarihte 7-11. yüzyıllar arasında Karadeniz, Kafkas Dağları ve İdil Nehri civarında yaşamış Hazar devletinin içindeki halklardan biri olan, günümüzde de Hazar devletinin bakiyesi kabul edilen Karaylar, Museviliğin Karai mezhebini kabul etmiş, Türk dilinin Kıpçak lehçelerinden birini konuşan bir Türk halkıdır. Bugün daha çok Litvanya’nın Vilnius, Troki (Trakay) ve Panevez; Polonya’nın Varşova; Ukrayna’nın Lutsk ve Haliç; Kırım’ın Simferepol şehirlerinde ve İstanbul’da yaşamaktadırlar. Karaylar arasında kendi ana dilini bilen ve konuşan sayısı çok azdır. Kendi ülkeleri, özerk bölgeleri ve resmî dilleri olmayan Karayların dilleri, dolayısıyla da kendileri bugün yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Günümüzde Türk Karayların yoğunlukta yaşadıkları yerler Litvanya, Polonya, Kırım ve İstanbul’dur. Aslen Kırım bölgesinde şekillenmiş olmakla birlikte, farklı 3 bölgede nispeten farklılaşmış 3 ağza ayrılmıştır. Türk dilinde yaklaşma işlevi, yardımcı fiilli yapıların yanı sıra, bazı cümle tipleriyle de oluşturabilmektedir. Türkiye Türkçesinde hem {F1-zarffiil eki F2-}kuruluşundaki –(y)Ayaz- yapısı; hem de “ ... az kalsın / az daha / neredeyse” sözlerinden sonra {F-(I)yordu/-(y)AcAktI} yapısındaki çekimli fiillerle birlikte bir fiilin yapılmadığını, yapılmasına çok yaklaşıldığını ifade eder: Bacağı kırılayazdı. Az kalsın düşüyordum. Az kalsın düşecektim. vb. Bu bildiride yalnızca {F1-zarf-fiil eki F2-} kuruluşundaki yaklaşma fiili değerlendirilmiştir. Diğer yaşayan bazı Türk yazı dillerinin gramerlerinde bu işlevi taşıyan yapılar zarf-fiiller veya yardımcı fiiller bölümlerinde gösterilmiştir. Bu işlevde genellikle yaz- fiilinin ilgili yazı dillerindeki şekilleri kullanılmaktadır. Tarihî metinlerde de {F1-(y)A/U yaz-} yapısı 11. yüzyıldan itibaren izlenebilmektedir. Her ne kadar mevcut araştırmalarda Karaycada bir yaklaşma fiili gösterilmemiş olsa da, incelediğimiz metinlerde, Karaycada da yaklaşma yardımcı fiilinin kullanıldığı cümlelerle karşılaştık. Bu işlevde éz- fiili kullanılmıştır. Yapısı şudur: {-(y)A éz-}.
Keywords
Abstract
The Karais are one of the Turkic peoples that are accepted as the remnants of the Khazar State located among the Black Sea, the Caucasus and Idil River between the 7th and 11th centuries. They accepted the Karai sect of Judaism and speak Kipchak branch of Turkic. Today they mostly live in Vilnius, Troki (Trakai) and Panevez in Poland; in Lutsk and Khalich in Ukraine; Simferopol in Crimea; and in Istanbul in Turkey. The number of the Karais who know and speak their own language is quite few. The language of the Karais, who do not have their own country, nor an autonomous region and an official language, is in threat of extinction and so are they. Today, Lithuania, Poland, Crimea and Istanbul are the palces where the Karais live densely. They have 3 relatively differentiated dialects, mostly shaped in Crimea. In Turkic languages, the function of advertive can be formed by some sentence structures as well as structures with helping verbs. In Turkish, both –(y)Ayaz-, in the form of {V1-gerund suffix V2} and {F-(I)yordu/-(y)AcAktI} following “ ... az kalsın / az daha / neredeyse” express that the action has not been realized but was very close: Bacağı kırılayazdı (His leg was nearly broken). Az kalsın düşüyordum (I almost fell down). Az kalsın düşecektim (I almost fell down), etc. In this paper, the advertive formed only in {V1-gerund suffix V2} structure has been studied. The structures having this function in the other contemporary Turkic literary languages have been given in the gerunds or helping verbs parts. For this function the forms of the yaz- verb in the languages mentioned have been used. The {V1-(y)A/U yaz-} structure can be traced from the 11th century onwards. Although advertive verb has not been shown in the current studies, we have seen sentences in the texts we investigated in which advertive helping verb has been used. For this function the verb has been used. The structure is {-(y)A éz-}.