Author:
Abstract
Ünlemler, bir kişinin sevinç, mutluluk, şaşkınlık, üzüntü, öfke, korku, pişmanlık, hoşnutsuzluk, tiksinti oluşturan herhangi bir olay ya da olgu karşısındaki anlık duygularını/duygulanmalarını, istem ya da dürtülerini dile getirir. Bunun yanında bir kişiye seslenme, onu çağırma ya da o kişinin bir isteğini kabul ya da red etme gibi durumlarda sarf edilen ifadeleri de kapsar. Ünlemler bireyin türlü duygularını, tasarlanmış isteklerini dile getirdiklerinden çoğunlukla eksiz durumda kullanılırlar. Ünlemlerin leksik anlamları söz konusu değildir. Bu yönüyle ad türünden kullanılan diğer sözcük türlerinden (ad, sıfat, zarf, zamir) ayrılırlar. Ünlemlerde vurgu belirgin bir öneme sahiptir. Cümlede ünlemlere yapılan vurgular onların etkileme özelliklerini arttırır. Ünlemler cümlede kullanıldıkları yere ve kullanım şekillerine göre farklı anlamlar ifade edebilmektedir. Ünlemlerin güçlü, düşük, sakin ya da hızlı bir ahenkle dile getirilmesi, uzatılmaları ya da kısaltılmaları onlardaki farklı ifade tarzlarını ortaya çıkarır. Ünlemler söz dizimsel yönden bağımsız olarak kullanılan sözcüklerdir. Cümledeki ad türünden diğer sözcükler gibi çeşitli takılar alıp çekimlenmezler ya da bir sözcük grubu teşkil etmezler. Ünlemler seslenme, çağırma vurguları ile kullanıldıklarında çoğunlukla dikkat çekme, uyarı işlevlerinde kullanılır. Bu bağlamda Türkmen Türkçesi edebi eserleri ve sözlükleri üzerine yaptığımız bu çalışmada Türkmen Türkçesindeki ünlemler konusu kategorik olarak üç grupta incelenmiştir: Birinci bölümde Türkmen Türkçesindeki ünlemler köken bakımından ele alınmıştır. İkinci bölümde ünlemler ses ve sözcük yapısı bakımından ele alımış ve altı kategoride incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise ünlemler nitelik ve görev bakımından ele alınmıştır. Bu bölümde ünlemler “İçe Dönük Ünlemler, Dışa Dönük Ünlemler ve Herkesçe Benimsenen Gelenekselleşmiş Kavramları Belirten Ünlemler olmak üzere üç grup halinde incelenmiştir.
Keywords
Abstract
It reflects momentary feelings, requests or impulses of a person who has a joy, happiness, surprise, sadness, anger, fear, regret, displeasure and disgust. Besides, it also includes statements in the case of calling someone or grant or refuse a request. For expressing the individual's feelings, designed requests, interjections are mostly used in uninterrupted conditions. Lexical meanings of interjections it is not a question. Therefore they divided from other word types used in the name type (name, adjective, adverb, pronoun). The emphasis in interjections is a clear prescription. In sentence, emphasis on interjections enhances their effect properties. The interjections can have different meanings depending on where they are used and how they are used. If interjections are voiced in a strong, low, calm, or fast rhythm, is extended or shortened they can reveal different modes of expression. The interjections are words that are used independently of the syntactic direction. In the sentence, like other words in name - taking various affix, they can not declined or they do not constitute a word group. Interjections when used with emphasis on calling, shouting mostly used for attention, warning functions. Within this context, interjection subject in Turkmen Turkish is examined under three categories within this study which we did on literary works and dictionaries. Within first chapter interjections in Turkmen Turkish are dealt in terms of etymology. In second chapter, it is dealt in terms of sound and word structure and examined in sub-category. They are dealt in terms of quality and duty. In this chapter interjections are examined under three groups as interjections reflecting inner world of people, interjections reflecting outer world of people and proverbial interjections.