Author :
Abstract
Korku, insanların dış dünyaya karşı bir tehdit algıladığında ortaya çıkan ve endişe veren bir duygudur. Her insanda çeşitli sebeplerden ötürü meydana gelen korku, insanların göremediği, dokunamadığı ancak tehdit olarak algıladığı tabiatüstü varlıklar karşısında da ortaya çıkar. Genellikle kötü ruhlar olarak kabul edilen bu varlıklardan insanlar korkmuş ve kendilerini onlardan korumaya çalışmıştır. Bu kötü ruhlardan korunmak isteyen insanlar, İslamiyet öncesi dönemde şamanlara başvururken, İslamiyet’in kabulünden sonra hoca, cinci, üfürükçü gibi kişilere başvurmuştur. Cinlerin de kendi yaşadıkları dünyada gezdiğini düşünen insanlar, adlarını andıklarında onların her an yanına geleceklerine inanırlar. Bu yüzden cin adını anmak yerine üçler, iyi saatte olsunlar, dışarşerli gibi çeşitli takma adlar kullanarak bu durumu engellemeye çalışır. Bunun yanı sıra insani vasıflar taşıdığı düşünülen cinlerin bu dünyada mezarlıklar, harabeler, ıssız yer gibi bazı yerleri sahiplendiğine de inanılır. Cinlerin sahibi olduğuna inanılan bu mekânlarsa tekinsiz mekân olarak nitelendirilir. İnsanlar bu tekinsiz mekânlardan geçmemeye, oralarda bulunmamaya özen gösterir. Ayrıca insanların bilerek veya bilmeyerek cinlere zarar verdiğinde (yakmak, ezmek vb.) bunun cinleri kızdıracağına ve kızan cinlerin insanları cezalandırmak isteyeceğine inanılır. Halk anlatılarında ve inanışlarında cinlerle temas ettiği düşünülen insanlarda görülen fiziksel ya da ruhsal değişikliklerin cin çarpması olarak adlandırıldığı görülür. Bu çalışmada Anadolu sahası halk anlatıları içerisinden örneklem yöntemiyle seçilen metinler aracılığıyla cinlerin, insanları neden ve nasıl çarptığı açıklanması amaçlanmıştır.
Keywords
Abstract
Fear is an emotion that occurs when people perceive threats from the outside world and experience anxiety. Fear that arises in every person for different reasons can also arise in front of supernatural beings that people cannot see, touch, but perceive as a threat. People were afraid of these creatures, which are often considered evil spirits, and tried to protect themselves from them. In that way, people turned to shamans in the pre-Islamic period, while after the adoption of Islam they turned to people like khoja, spiritualists, exorcists for protecting. People who think that jinn also travels around their world believe that jinn can come to where people live at any moment. Therefore, instead of mentioning jinn’s name, people try to prevent this situation by using various nicknames, such as “üçler, iyi saatte olsunlar, dışarşerli". In addition, it is believed that the jinn owns some places in the world, such as “cemeteries, ruins, deserted places”. These supposed genie habitats qualify as “uncanny places”. People elaborate not to pass through them or do not stay there for a long time. Also, when people consciously or unconsciously harm the jinn (somehow to burn or crush them, etc.), it is believed that this will anger the jinn, and they will want to punish people. The physical or spiritual changes observed in people who allegedly come into contact with jinn in folk narratives and beliefs are called “demonic possession”. This study is intended to explain why and how the jinn multiplies people, through sources selected from Anatolian folk narratives.
Keywords
- ABDURREZZAK, A. O. (2020). Mitolojik Boyutu ve Çeşitli Yönleriyle Kara İye Kızık Boyu Halk İnançlarında Kara İye İnancı. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
- ACAR, H. (2013). Burdur Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Burdur.
- AÇA, M. (2018). Türk Halk İnanışlarında Tekinsiz Mekân Algısı ve Doğu Karadeniz Bölgesi Memoratlarına Yansımaları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C/S. 11 (55): 5-20.
- AKÇAY, A. (2018). Samsun Efsaneleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çankırı.
- AKKUŞ, E. (2018). Ordu Efsaneleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu.
- ALPTEKİN, A.B. (1993). Fırat Havzası Efsaneleri (Metinler). Antakya/Hatay: Kültür Ofset Basımevi.
- ALTUNTAŞ, H. ve M. ŞAHİN (haz) (2011). Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
- ATEŞ, S. (1979). İnsan ve İnsanüstü Ruh, Melek, Cin, İnsan. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- BALABAN, Tuğrul (2014). Amasya Efsane, Menkıbe ve Memoratları Derleme-İnceleme-Metin. Amasya: Amasya Valiliği İl Özel İdaresi Yayınları.
- BALCIOĞLU, N. (1952). Anadoluda Cinler, Periler ve Devlere Dair İnanışlar. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, C.2: 35-36.
- BAYAT, F. (2015). Türk Mitolojik Sistemi (Kutsal Dişi, Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler, İyeler ve Demonoloji). İstanbul: Ötüken Yayınları.
- BAZANCİR, R. (2010). Bingöl Efsaneleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
- BORATAV, P. N. (1994). 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
- BORATAV, P. N. (2012). Türk Mitolojisi Oğuzların - Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
- ÇAL, G. Y., Demirci, E. Ş. ve Şişman, G. (2019). Rize Halk Kültürü Derlemeleri – I (Mani, Halk Şiiri, Atma Türkü, Ağıt, Menkıbe, Memorat, Efsane ve Halk İnanışı) (ed. Elif Şebnem Demirci). Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Matbaası.
- ÇELİK, A. (1998).Trabzon Yöresinde Bazı İnanmalar. Millî Folklor, Yıl 10, S. 39: 35-37.
- ÇELİK, C. (2011). Türkiye Türkçesinde Örtmece ve Tabu Kelimeler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Doğu Akdeniz Üniversitesi Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Araştırma Enstitüsü, Kıbrıs.
- ÇELİK, T. (2020). Uşak’tan Derlenen Efsaneler Üzerine Bir İnceleme, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Uşak Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Uşak.
- ÇIBLAK, N. (1995). İçel Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma İnceleme-Metinler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
- ÇOBANOĞLU, Ö. (2015). Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları. Ankara: Akçağ Yayınları.
- DUVARCI, A. (2005). Türklerde Tabiat Üstü Varlıklar ve Bunlarla İlgili Kabuller, İnanmalar, Uygulamalar. bilig, S. 32: 125-144.
- DÜNDAR, F. K. (2021). Osmaniye Yöresinde Efsane ve Memoratlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Osmaniye.
- EKMEKÇİ, D. N. (2020). Muş Efsaneleri (İnceleme- Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
- EMİROĞLU, Seyit (1993). Konya Efsaneleri (İnceleme-Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- ERGUN, P. (2010). Türk Kültüründe Ruhlar ve Orman Kültü. Millî Folklor, Yıl 22, S. 87: 113-121.
- EROL, Ş.S. (2012). Makedonya Türklerinde Gökyüzü ile İlgili İnançlar. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 10, S. 1: 162-171.
- EYUBOĞLU, İ.Z. (2014). Cinci Büyüleri Yıldızname. İstanbul: Der Yayınları.
- GÖDE, H. A. (2010). Isparta Efsaneleri. Isparta: Fakülte Kitapevi.
- GÖKŞEN, C. (1999). Giresun Efsaneleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
- GÖRKEM, İ. (2006). Elazığ Efsaneleri (İnceleme-Metin). Elazığ: Manas Yayıncılık.
- GÜZEL, C. (2016). Kırşehir’den Derlenen Efsanelerin Retorik Analizi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırşehir.
- HULÛSİ, A. (1990). Dîn-Bilim Işığında Ruh İnsan Cin. İstanbul: Ulus Yayınları.
- IŞIK, N. (1998). Doğu Karadeniz Efsanelerini Derleme ve Araştırma (Trabzon, Rize ve Artvin Efsaneleri), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
- KARADAVUT, Z. (1992). Yozgat Efsaneleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- KAŞGARLI MAHMUD, Dîvânu Lugâti't-Türk (2015). (haz. A. B. Ercilasun ve Z. Akkoyunlu). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015.
- KIZILOĞLU, M. (2014). Tortum’da Derlenen Örnek Memorat Metinleri. Bizim Ahıska, s.42-44.
- KOLOT, B. (2019). “Demirci Köyü (Trabzon/Akçaabat) Örneğinden Hareketle Dışarşerliler (Cinler) Etrafında Şekillenen İnançlar”, II. Uluslararası Develi - Âşık Seyrânî ve Türk Kültürü KongresiTürk Kültürü Bildirileri, C. 3: 262-267.
- KURTOĞLU, Mehmet (2005). Urfa Efsaneleri. İstanbul: Kent Yayınları.
- Kutsal Kitap (Tevrat, Zebur, İncil) (2016). İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları.
- OKUŞLUK, R. (1994). Adana Efsaneleri Araştırması (Derleme-İnceleme), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- ORAL, Ş. (2016). Kayseri Yöresi Efsaneleri (İnceleme-Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
- OSAN, M. (2006). Kuzeydoğu Denizli Yöresinde Anlatılan Efsaneler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Pamukkale.
- POLAT, İrfan (2020). Memorat Yapı, Tasavvur ve Metinler. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
- SANCAK, N. (2008). Mardin Efsaneleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
- SARIKAYA, D. (2017). Ardahan Efsaneleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ardahan.
- SARPKAYA, S. (2017). Türklerin Şeytani Masalları Türk Masal ve Efsanelerinde Demonik Varlıklar. Ankara: Karakum Yayınevi.
- SERBEST, K. (2020). Uygurlarda Kötü Ruhlar ve Kötü Ruhlardan Korunmaya Yönelik Uygulamalar. Kültürel Miras Araştırmaları Dergisi, 1(1); 07-12.
- SEYİDOĞLU, B. (2016). Erzurum Efsaneleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- SÖNMEZ, B. (1994). Niğde Efsâneleri (Tahlil ve Metinler), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
- ŞAHİN, M. S. (1993). Cin. TDV İslâm Ansiklopedisi (s. 5-8) İçinde. İstanbul: TDV Vakıf Yayınları.
- TUNÇER, M. (2015). Kur’an’da Cin ve Şeytan. İstanbul: Rağbet Yayınları.
- TÜRKMEN, O. (2017). Alaşehir Yöresindeki Efsane ve Memoratlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
- TÜRKTAŞ, M. M. (2013). Denizli Efsaneleri. Denizli: Denizli Belediyesi Kültür Yayınları.
- ÜNLÜ, O. (2019). Bir memorat örneği olarak Cinânî’nin cinleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Dergisi, (Ö6): 229-239.
- YAKIN, S. (2017). Kütahya Efsaneleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çankırı Karatekin
- YAVUZ, M. (2013). Diyarbakır Efsaneleri. Ankara: Eğiten Kitap.
- YELOĞLU, N. (2009). Kütahya ve Çevresinde Memorat Tasarımı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
- YILDIRIM, Y. (2021). Karabük Yöresi Efsaneleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Karabük.
- YÜKSEL, G. (2011). Kastamonu Efsaneleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yozgat.
- ZBİNDEN, E. (1994). İslam’da ve Eski Ortadoğuda Cin ve Ruh İnançları (çev. Ekrem Sarıkçıoğlu). Samsun: Yeni Ufuklar Neşriyat.
