Abstract

                                                                                                                                                                                                    ملخص

ألقت الأوضاع التي عاشتها الأمة الإسلامية في القرن التاسع عشر وما أعقبها من أحداث بظلالها على العلوم الإسلامية والإنسانية. الأمر الذي أنتج ظهوراتجاهات وشخصيات عدة، منها الداعية إلى إصلاح العلوم الإسلامية عموما ومن بينها علوم السنة على وجه الخصوص، ومنها المعترضة على هذه الدعوات لاكتفائها بالموروث القديم. ومن ثم حفل العصر الحديث باتجاهات متعددة ومتفاوتة وشخصيات بارزة حول قضايا نقد المتن الحديثي. وذلك تبعا لنظرتهم لمفهوم السنة وعلومها والأسس التي بنو عليها أفكارهم. ونظرا لمكانة سوريا بين الدول العربية وأثرها الواضح في مجال العلوم الإسلامية، ظهر فيها علماء ومفكرين تناولوا هذا الموضوع بشكل واسع. حيث ظهرت فيها اتجاهات مختلفة من بينها اتجاه يرى بأن عملية النقد قد اكتمل سندا ومتنا، فلا داعي إلى نقد المتن الحديثي، لأنها دعوة متأثرة بالاستشراق تهدف إلى هدم السنة من أساسه. واتجاه يدعو إلى التعامل بشكل إنتقائي للموروث الروائي الذي بين أيدينا، وذلك بعرضه على قواعد نقد المتن بصوره المختلفة، مستندة في ذلك إلى التراث وإلى معطيات العصر الراهن. واتجاه يدعو لنقد المتن لا لأنه قد رضي بنتائجه، وإنما لإثبات فكرة أن الإسلام هو القرآن وحده أو أن الأحاديث في جملتها غير ثابتة، وذلك من خلال التنكر لمعظم التراث. مما أثمر تفاوتا وتباينا في وجهات النظر وأثار كثيرا من الجدل والانتقادات حول قضية نقد المتن الحديثي.

                                                                             الكلمات الافتتاحية: نقد السند، نقد المتن، الاتجاه التقليدي، الاتجاه الانتقائي، الاتجاه الحداثي.

On dokuzuncu yüzyılda İslam toplumunun içinde bulunduğu şartlar ve sonrasında yaşanan gelişmeler diğer alanlarda olduğu gibi İslamî ilimleri de etkilemiştir. Bu durum İslam toplumunda yenilikçi ve gelenekçi akımların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bunların bir kısmı genelde İslamî ilimlerin özelde Hadis ilminin ıslahını istemekte; diğerleri ise gelenekle yetinerek yenilenme hareketlerine karşı çıkmıştır. Söz konusu bakış açıları İslam dünyasında birçok akım ve şahsiyetin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu bağlamda metin tenkidi konularında birden fazla yaklaşım ortaya çıkmıştır. Bu durum, ilgili yaklaşıma sahip kimselerin sünnet kavramına yükledikleri anlam ile yakından ilişkilidir. Konu, İslam dünyasının genelinde olduğu gibi Suriyeli alim ve mütefekkirleri de etkilemiştir. Suriye'nin Arap ülkeleri arasındaki konumu ve İslami ilimler alanındaki belirgin etkisi göz önüne alındığında konu ile ilgili fikir ve tartışmaların önemi ortaya çıkmaktadır. Suriye’de metin tenkidi ile ilgili yaklaşımları üç grupta ele almak mümkündür. Tenkid faaliyetinin sened ve metin açısından tamamlandığını dolayısıyla böyle bir ihtiyacın kalmadığını savunanlar, metin tenkidi girişimlerinin oryantalizmden etkilenerek sünneti tamamen ortadan kaldırmayı hedeflediğini ileri sürmektedir. Diğer bir yaklaşım, geleneğe ve modern müktesebata dayanarak mevcut hadis malzemesini çeşitli metin tenkidi prensiplerine arz etmenin gerekliliğini savunmaktadır. Üçüncü eğilim ise metin tenkidine daha ideolojik bir yaklaşım sergilemektedir. “Kur’an bize yeter” söylemine sahip olan bu grup, hadislerin otantikliği hususunda bazı çekincelere sahip olmakla birlikte kendi iddialarını desteklemek için metin tenkidi faaliyetlerine başvurmaktadır. Metin tenkidi çerçevesinde gerçekleşen söz konusu tartışmalar Suriye’de çeşitli tartışmaların ortaya çıkmasına ve hadise yönelik farklı bakış açılarının gelişmesine neden olmuştur.

Abstract

The conditions experienced by the Islamic community in the nineteenth century and the events that followed affected Islamic sciences and humanities. This fact produced the emergence of several trends and personalities, including those calling for the reform of Islamic sciences in general, and among them the Sunnah sciences in particular, and among them those who object to these calls for being satisfied with the ancient heritage. Then the modern era celebrated with multiple and varying directions and prominent personalities on issues of criticism of the hadith text. This is due to their view of the concept of the Sunnah, its sciences, and the foundations on which they built their ideas. In view of Syria's position among the Arab countries and its clear impact in the field of Islamic sciences, scholars and thinkers dealt with this subject extensively. As different trends appeared there, including a trend that believes that the process of criticism has been completed with a solid foundation, there is no need to criticize the hadith text because it is a call influenced by Orientalism that aims to destroy the Sunnah from its foundation. Another approach calls for dealing selectively with the hadiths that we have in our hands, by presenting it to the rules of text criticism in its various forms, basing it on the heritage and the data of the current era. The last approach we will mention calls for criticizing the text, not because it has been satisfied with its results, but rather to prove the idea that Islam is the Qur’an alone or that the hadiths as a whole are not fixed, by denying most of the heritage, which resulted in disparity and divergence in viewpoints and sparked a lot of controversy and criticism on the issue of criticism of the hadith text.