Author :
Abstract
1501 yılında Şeyh Haydar’ın oğlu İsmail, Ak Koyunlu hükümdarı Elvend’i yenerek Tebriz’de Safevi Devleti’ni kurmuştur. Bu devlet, İslâm devrinde İran’da kurulmuş olan devletlerin en uzun ömürlüsü olmuştur. Safevi Devleti, kurulduktan sonra hem Osmanlı Devleti hem de Özbeklerle mücadelelere başlamıştır. Zira Safevi Devleti kurulur kurulmaz kendini iki Sünni dünya arasında bulmuştu. Bu mücadeleler sırasında Şah İsmail, Anadolu’ya gönderdiği müritleri vasıtasıyla Osmanlı Devleti topraklarında kargaşa çıkartmak istemiştir. Zira Anadolu’daki Türkmen aşiretlerin, kendisinin de içinden çıktığı Safeviye Tarikatı’na ataları zamanından beri eğilimleri olduğunu biliyordu. Dolayısıyla Safevi Devleti’ni kuran ve yönetim mekanizmasının omurgasını oluşturan topluluk, tamamen Türk olup aynı zamanda Anadolulu idi. Böylece devleti ayakta tutan unsur Türkler (Türkmen aşiretleri) olmuştur. Şah Abbas’ın reformlarına kadar bu Kızılbaş Türkmen aşiretleri devlet teşkilatında ve orduda yönetimi ellerinde tutmuşlardır. Türkmen aşiretleri, İran coğrafyasına dağılarak Türkçe ve Türk kültürünün etkisini genişletmişlerdir. Türkmen emirlerinin eyalet valiliklerini ellerinde tutmaları ve kendi aşiretlerini yanlarında bulundurmaları sayesinde İran coğrafyası adeta bir Türk coğrafyası görünümü arz etmiştir. Fakat bu aşiretlerin olumlu etkilerinin yanında, devletteki hâkim pozisyonlarını korumak için giriştikleri acımasız mücadeleler gibi olumsuz etkileri de görülmüştür. Hatta bu mücadeleler çoğu zaman merkezi devlet otoritesini sarsan boyutlara ulaşmıştır. 16. Yüzyılda bu aşiretlerin en etkili olanları Türkmen, Tekelü, Şamlu ve Ustacalu oymakları olmuştur. Biz, bu makalede işte bu aşiretlerin faaliyetlerini anlatmaya çalışacağız.
Keywords
Abstract
Sheikh Haydar's son Ismail founded the Safavid Empire by defeating the ruler of Aq Qoyunlu in Tabriz in 1501. Safavid Empire was the longest-lived state which was founded in Iran during the Islamic period. After the foundation, Safavid Empire began to struggle with the Ottoman Empire in the west and Uzbeks in the east. Because, Safavid Empire has found itself in two Sunni world immediately after the establishment. In this struggle, Shah Ismail wanted to remove turmoil by sending his disciples through the territory of the Ottoman Empire in Anatolia. He also knew that the trends of Turkmen tribes of Anatolia comes from the time of his ancestors. Eventually, Safavid Empire was established by the Anatolian Turkish tribes. In so much that the sustaining element of the state has been the Turks. But when the Turkmen tribes began to fight each other to dominate the state, the central authority of the Safavid Empire weakened. Until the Shah Abbas’s reforms in the army and the state, the Qizilbash Turkmen tribes kept their positions in the administration of the Safavid Empire. The most effective Turkmen tribes in this period were Turkmen, Tekelu, Shamlu and Ustacalu tribes. In this article, we will try to explain the activities of these tribes.
