Author :
Abstract
Dilimizde kemirme anlamına gelen erozyon Latince kökenli bir sözcük olup dünyanın kendisi kadar eski bir süreci ifade etmektedir. Erozyon gerçekte çok yavaş meydana gelen, gözle pek görülmeyen zararsız bir aşınım olayıdır. Fakat ülkemizin eğimleri sık değişen, yüksek amplitüdlü genç bir topoğrafyaya sahip olması bu doğal olayın yer yer afet boyutuna ulaşmasına neden olmaktadır. Bu çalışmada Afyonkarahisar İli'nde 7340 km²'lik bir alan kaplayan, Akarçay kapalı havzasının orta bölümünde yer alan alt-havza niteliğindeki 801 km²lik Çobanlar bölümündeki erozyon olgusu değerlendirilmektedir. Sözkonusu bu alandaki toprak erozyonunun değerlendirilmesinde potansiyel yıllık toprak kaybı (R)USLE yöntemi ile CBS ve Uzaktan Algılama (UA) teknikleri kullanılmıştır. (R)USLE yöntemi uygulanması araştırma alanında ilk kez yapılan kantitatif bir çalışmadır. Bu yöntemle R (yağış), LS (yamaç uzunluğu ve eğimi), K (toprağın aşınabilirliği), C (bitki örtüsü-arazi kullanımı) ve P (toprak koruma) katmanlarının üretilmesinden sonra elde edilen sonuç haritasından Çobanlar Havzası'nda potansiyel toprak kaybı 0-195 ton/ha/yıl olarak saptanmıştır. Havzanın yıllık toprak kaybı Türkiye’nin başka yerlerinde aynı yöntemin uygulanmasıyla yapılan çalışmalarla karşılaştırıldığında Çobanlar Havzası'nın erozyondan orta derecede aşınabilirlikte etkilendiği ortaya çıkmıştır. Bunun nedeni havza litolojisinin önemli bir bölümünün tüf, tüf-aglomera gibi volkanik kökenli, metamorfik ve benzeri kolay aşınabilir kayaçlardan oluşmasıyla ilişkilidir. Ayrıca havzadaki erozyon olgusu kuzey kesimde, yerleşme ve nüfus yoğunluğunun azaldığı yerlerde daha şiddetli olarak saptanmıştır.
Keywords
Abstract
Erosion is a natural process occurring very slowly that it is not easily understood by observation. It sometimes reaches big amount called natural hazard, especially in a country like Turkey having a young topography with steep slopes and high geomorphological amplitude. In this study Çobanlar sub-basin covers an area of 801 km² in the middle part of the 7340 km² Akarçay areic basin which is located in the Afyonkarahisar Province was investigated. Annually soil loss occurring in the Çobanlar basin was calculated by R(USLE) method using GIS and remote sensing techniques with the R (rainfall erosivity), LS (slope length and steepness), K (erodibility), C (cover and management) and P (conservation support and practice) factor layers and maps were prepared. So potential soil loss in the study area was determined using these layers and that it is 0-195 ton/ha/year. This value can be comparied to the studies carried out in other places of Turkey, points out that the Çobanlar sub-watershed is under the effect of moderate erosion risk. The reason of this result is based on erodibility of rocks such as easily eroded tuff, tuff-agglomerate and some metamorphic rocks. Beside this it was observed that erosion occurs severely around the scattering settlements in high topography in this sub-watershed.
Keywords
- BAHTĠYAR, M. (2003). Toprak Erozyonu, OluĢum ve Nedenleri, Erozyonla Mücadele. (TEMA Eğitim Seminer Notları), TEMA Vakfı Yayınları No.26, 33-51.
- BAġARAN, M. (2005). Arazi Kullanımındaki DeğiĢmelerin Toprak Erozyonu Üzerine Etkisi: Çankırı Ġli Ġndağı Bölgesi Örnek ÇalıĢması. YayımlanmamıĢ Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
- BAYRAMĠN, Ġ., BAġARAN, M., ERPUL, G. and ÇANGA, R.M. (2008). Assessing the Effect of Land Use Changes on Soil Sensitity to Erosion in a Highland Ecosystem of Semi-Arid Turkey. Environmental Monitoring Assessment 140, 249-265.
- ÇANGA, R.M. (1985). Toprak ve Su Koruma. Ank. Üniv. Ziraat Fak. Yay. No.1386, Ders Kitabı No.400, Ankara.
- DOĞAN, O. (1987). Türkiye YağıĢlarının Erosiv Potansiyelleri. Köy Hizmetleri Gen. Md. Yay., Ankara, 78s.
- DOĞAN, O. (2002). Türkiye YağıĢlarının Erozyon OluĢturma Gücü ve Üniversal Toprak Kaybı EĢitliğinin YağıĢ Erozyon Ġndeks Değerleri. Köy Hizmetleri Gen. Md. Ankara AraĢ. Enst. Md. Yay. Genel Yay. No.220, Rapor Yay. No.R-120, Ankara, 211s.
- ERDOĞAN, E.H, ERPUL, G. and BAYRAMĠN, Ġ. (2007). Use of USLE/GIS methodology for predicting soil loss in a semiarid agricultural watershed. Environmental Monitoring and Assessment 13, 153-161.
- ERKAL, T. ve YILDIRIM, Ü. (2010). (R)USLE Yöntemiyle Akarçay Havzası‟nda yapılan toprak erozyonu çalıĢmaları. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu-2010 (Prof. Dr. Oğuz Erol Anısına) 11-13 Ekim 2010, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar, s.38.
- ERKAL, T. and YILDIRIM, Ü. (2012). Soil Erosion Risk Assessment in the Sincanlı Sub- Watershed of the Akarçay Basin (Afyonkarahisar, Turkey) Using the Universal Soil Loss Equation (USLE). Ekoloji 21(84), 18-29.
- ERKAL, T., YILDIRIM, Ü. ve TAġ, B. (2012). RUSLE Yöntemi ile Akarçay Havzası Orta Kesiminin Erozyon Risk Tahmini ve Erozyonun BeĢeri Faaliyetlere Etkileri. Afyon Kocatepe Üniv. BAP 09.FENED.14 No.lu Proje Sonuç Raporu, Afyonkarahisar (YayımlanmamıĢtır).
- FISTIKOĞLU, O. and HARMANCIOĞLU, N.B. (2002). Integration of GIS and USLE in assessment of soil erosion. Water Resources Management 16, 447-467.
- FOSTER, G.R., RENARD, K.G., YODER, D.C., MCCOOL, D.K. and WEESIES, G.A. (1996). USLE User‟s Guide. Soil and Water Cons. Soc., 69p.
- ĠRVEM, A., TOPALOĞLU, F. and UYGUR, V. (2007). Estimating spatial distribution of soil loss over Seyhan River Basin in Turkey. Journal of Hydrology 336, 30-37.
- KARAKAġ, E. (2005). Küçükelmalı ve Güvenç Havzalarının Su ve Sediment Verimlerine Göre Sürdürebilir Yönetimi. YayımlanmamıĢ Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
- KAYA, P. (2008). Türkiye‟de Uzun Dönem YağıĢ Verileri Kullanılarak Ulusal Ölçekte USLE-R Faktörünün Belirlenmesi. YayımlanmamıĢ Yük. Lis Tezi. Ankara
- KÖY HĠZMETLERĠ (1994). Afyon Ġli Arazi Varlığı. Köy Hizmetleri Gn. Md. Yay. Ġl Rap. No.03, Ankara.
- METĠN, S., GENÇ, ġ. ve BULUT, V. (1987). Afyon ve dolayının jeolojisi. MTA Rap. No.8103, Ankara (YayımlanmamıĢtır).
- MOORE, I. and BURCH, G. (1986a). Phyical basis of the length-slope factor in the universal soil loss equation. Journal of Soil Science Society of America 50, 1294-1298.
- MOORE, I. and BURCH, G. (1986b). Modelling erosion and deposition: topographic effects. Transactions of ASABE 29(6), 1624-1630.
- MORGAN, R.P.C. (1995). Soil Erosion and Conservation. Longman Group, Essex, UK.
- ÖZCAN, A.U., ERPUL, G., BAġARAN, M. and ERDOĞAN, H.E. (2008). Use of USLE/GIS technology integrated with geostatistics to assess soil erosion risk in different land uses of Ġndağı Mountain Pass-Çankırı, Turkey. Environmental Geology 53, 1731
- RENARD, K.G., FOSTER, G.R., WEESIES, G.A., MCCOOL, D.K. and YODER, D.C. (1997). Predicting soil erosion by water: a guide to conservation planning with the Revised Universal Soil Loss Equation (RUSLE). USDA-ARS, Agriculture Handbook, Washington, 703.
- TAYSUN, A. ve DAĞDEVĠREN, Ġ. (1991). GAP Bölgesi Eğimli Tarım Arazilerinin Laboratuvar ġartlarında Toprak Özellikleri ile Erozyon ĠliĢkileri. Köy Hizmetleri Gen. Md. Yay. No.63, ġanlıurfa, 65s.
- TAġ, B. ve YAKAR, M. (2009). Afyonkarahisar Ġlinde YerleĢmelerin Yükselti Basamaklarına Göre DağılıĢı. Coğrafi Bilimler Dergisi 7(2), 145-161.
- TORRI, D., POESEN, J. and BORSELLI, L. (1997). Predictability and uncertainty of the soil erodibility factor using a global dataset. Catena 31, 1-22.
- TORRI, D., POESEN, J. and BORSELLI, L. (1998). Erratum to predictability and uncertainty of the soil erodibility factor using a global dataset. Catena 32, 307-308.
- TORRI, D., POESEN, J. and BORSELLI, L. (2002). Corigendum to “Predictability and uncertainty of the soil erodibility factor using a global dataset” [Catena 31 (1997) 122] and to “Erratum to predictability and uncertainty of the soil erodibility factor using a global dataset” [Catena 32 (1998) 307-308]. Catena 46, 309-310.
- TOY, T.J. and FOSTER, G.R. (1998). Guidelines fort he revised universal soil loss equation (RUSLE) version 1.06 on mined lands, constraction sites and reclaimed lands. The Office of Technology Transfer, Broadway.
- WISCHMEIER, W.H. and SMITH, D.D. (1978). Predicting Rainfall Erosion Losses: a Guide to Conservation Planning. US Dept. of Agriculture, Washington.
- YILDIRIM, Ü. (2011). Assessment of Soil Erosion at the Değirmen Creek Watershed Area, Afyonkarahisar, Turkey. Proceedings of ISEPP, 28-29 June 2011, Ġzmir, 73-80.
- YILDIRIM, Ü. ve ERKAL, T. (2008). Kumalar Dağı (Afyonkarahisar) Doğu ve Batısındaki Sahalarda Toprak Erozyonunun Değerlendirilmesi. TÜBĠTAK TOVAG 107 O 648 No.lu Proje Sonuç Raporu (YayımlanmamıĢtır).
- YILDIRIM, Ü. ve ERKAL, T. (2009). RUSLE Yöntemi ile Afyon Ovası‟nın Batı Kesiminin Erozyon Risk Tahmini. Afyon Kocatepe Üniv. BAP 07.FENED.06 No.lu Proje Sonuç Raporu (YayımlanmamıĢtır).
- YILDIRIM, Ü. and ERKAL, T. (2011). Prediction of soil erosion risk using a GIS-based USLE model: a case study from the ġuhut watershed area, Afyonkarahisar, Turkey. Fresenius Environmental Bulletin 20(4), 953-961.
- YILMAZ, E. (2006). Çamlıdere Baraj Havzasında Erozyon Problemi ve Risk Analizi, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- YILMAZ, Ö. (1999). Afyon ve Çevresinin Ġklim Özellikleri. Afyon Kocatepe Üniv. Yay. Afyonkarahisar, 88s.
