Author :
Abstract
Uygur-Oğuz grubuna ait Yakut Türkçesi, Türk dilinin Sibirya’da Rusya Federasyonu’na bağlı Yakut Özerk Cumhuriyetinde konuşulan uzak bir lehçesidir. Yakut Türkçesi, Türk Dilinin Ana Türkçe döneminden çok önce ayrıldığı için genel Türkçeden çok uzaklaşmıştır. Yazı dili hâline çok sonra geçmiş Yakut Türkçesinin söz varlığında Moğolca, Tunguzca, Samoyetçe ve Rusçaya ait dil öğeleri bulunur. Kangal-Vilyuy, Nam-Aldan ve Dolagan olmak üzere üç ağzı vardır. Yakut Türkçesi, Sibirya lehçelerinden Tuva, Hakas Türkçelerine ve Kıpçak grubu lehçelerinden de Başkurt Türkçesine ses ve şekil bilgisi özellikleri bakımından yakındır. Yakut Türkçesinin Ana Türkçe dönemine ait birincil (~aslî) uzun ünlüleri sistemli bir şekilde koruduğu Otto Böhtling tarafından XIX. yy.’ın ortalarında tespit edilmiştir. Böhtling’in bu önemli çalışmasından sonra yerli ve yabancı Türkologlar birincil uzun ünlülerle ilgili zaman içerisinde çeşitli çalışmalar yapmışlardır. Bugün Rus Türkologlar tarafından Yakut Türkçesinde uzun ünsüzler var mıdır? Yoksa bu durum, birbirine tamamen benzemiş iki ünsüzün (~ünsüz ikizleşmesi) yan yana gelmesi midir? gibi sorulara verilen cevaplar tartışıladursun Yakut Türkçesi tarihi dil malzemelerini koruma açısından Türk dilinin temel lehçelerden biri olarak kabul edilir. Bu makalede, Yakut Türkçesinde ‘gökyüzü’ anlamına gelen “kü?h, tanara ve halaan” kelimeleri üzerinde durulmuştur. Bu kelimelerin ses, anlam ve yapı unsurlarından yararlanıp temel köklerine inilmiş, kelimeleri meydana getiren şekillerin tarihi semantiği ve kullanımı hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca bu kelimelerle ilgili Türkologların bazıları tarafından teklif edilmiş köken bilgileri de eleştirel bir gözle değerlendirilmiştir.
Keywords
Abstract
Yakut Turkish which belongs to the group of Uighur - Oghuz Turkish, Yakut Autonomous Republic is spoken. Yakut Turkish, Turkish language dialect. Yakut Turkish, distant dialect of Turkish language. Yakut Turkish is
Keywords
- ANTONOV, N. K. (1971), Materialı po istoriçeskoy leksike yakutskogo yazıka (Yakut dilinin tarihi sözvarlığı hakkında bilgiler), Yakutsk.
- BÖHTLİNGK, O. N. (1989), O yazıke yakutov (Yakutların dilleri hakkında), Per. s nem. Rassadin V. İ. Novosibirsk, (Böhtlingk O. Ueber die Sprache der Jakuten. SPb., 1851.)
- DIBO, A. V. (2007), Lingvistiçeskiye kontaktı rannih türkov, Pratürkskiy period. (En eski Türklerin lengüistik ilişkileri, En eski Türkçe dönemi) M.
- PEKARSKİY, E. K. (1958—1959), Slovar yakutskogo yazıka (Yakut dili sözlüğü), T. I—III. M., (fotomekanik yayın).
- POPOV, G. V. (2003), Etimologiçeskiy slovar yakutskogo yazıka (Yakut dili etimolojik sözlüğü), A-D Novosibirsk.
- TATARİNTSEV, B. İ. (1984), O proishojdenii türkskogo naimenovaniya neba (täŋri i yego sootvetstviya) (Türkçedeki gökyüzü anlamındaki kelime üzerine (täŋri ve mukabilleri)) // Sovetskaya Türkologiya., 4.
- FEDOTOV, M. R. (1996), Etimologiçeskiy slovar çuvaşskogo yazıka (Çuvaş dilinin köken bilgisi sözlüğü), T. 1—2, Çeboksarı.
- DOERFER, G. (1985), Mongolo-Tungusica, Wiesbaden.
- STACHOWSKİ, M. (1993), Dolganischer Wortschatz, Kraków.
