ULUSLARARASI SİSTEMDE NÜKLEER GÜÇ DENGESİ:İRAN’IN NÜKLEER PROGRAMI VE SON DÖNEM TÜRK DIŞ POLİTİKASI BAĞLAMINDA TÜRKİYE’NİN ROLÜ
Author :
Abstract
İkinci Dünya Savaşı’nı sonlandıran ve günümüze kadar sadece iki kez insanlar üzerinde kullanılan nükleer silahlara sahip olmak, ülkeler açısından bir prestij ve üstünlük aracı olarak kabul edilmiş ve caydırıcılığın en temel öğelerinden birisi olmuştur. Fakat nükleer silahların ve bu silahlara sahip olan ülkelerin sayısı arttıkça, nükleer silahlarla ilgili sınırlayıcı ve engelleyici tedbirler de geliştirilmeye çalışılmıştır. Nükleer faaliyetlere karşı ilgisi artan ülkelerden biri de İran olmuştur. Şah yönetimindeki İran, İslam Devrimi’ne kadar geçen sürede, her alanda olduğu gibi nükleer ilişkilerde de Batılı ülkelerle işbirliği içerisinde hareket etmiş fakat Ahmedinejad yönetimi, sertlik yanlısı ve Batı karşıtı tavırlarıyla nükleer faaliyetlere karşı farklı bir yöntem izlemiştir. İran’ın nükleer faaliyetlere yönelik bu yoğun ilgisi, nükleer enerji üretimi için mi yoksa nükleer silah elde etmek için mi kullanılacaktır? Bu sorunun cevabı sadece İran için değil, başta Türkiye olmak üzere, tüm Batılı ve Ortadoğulu ülkeler için de hayati öneme sahip olacaktır. Batılı ülkeler tarafından nükleer silah üretme girişimlerinde bulunmakla suçlanan İran ise tüm bu eleştirileri reddederek, amacının sadece barışçıl amaçlı nükleer enerji üretmek olduğunu söylemektedir. Özellikle ABD, İsrail ve bazı Batılı ülkelerden tehdit algılayan İran’ın bu söylemleri ise uluslararası kamuoyu tarafından pek ciddiye alınmamaktadır. Bölge devletleri içerisinde enerji ihtiyacı en az devletlerden biri olan İran’ın, yüksek maliyetli nükleer faaliyetlere aşırı ilgi göstermesi de bu tezi güçlendirmektedir. Oluşan uluslararası konjonktürde, nükleer faaliyetlerinin denetimi ve İran’ın uzlaşı zeminine çekilmesi büyük önem taşımaktadır. ABD’nin Irak’ı iki defa işgal etmesi neticesinde, Türkiye’nin ve tüm Ortadoğu ülkelerinin büyük zararlar gördüğü bilinen bir gerçektir. Nükleer faaliyetleri yüzünden İran’a yapılacak olası bir müdahaleden çekinen Türkiye ise etkili bir bölgesel güç olarak duruma ağırlığını koymuş, son dönem dış politikasında görülen pro-aktif, uzlaşmacı ve diyaloga dayalı tavrıyla tarafları anlaşma zeminine çekmeye çalışmıştır. Brezilya ve Türkiye’nin arabulucuğuyla yapılan bir dizi çalışma ve antlaşmalarla somut gelişmeler yaşanmış, İran takas da dâhil olmak üzere pek çok noktada uzlaşmacı bir yaklaşım benimsemiştir. Fakat BM ve AB tarafından İran’a yönelik benimsenen yaptırım kararları ve sonrası yaşanan gelişmeler, bu konunun uluslararası kamuoyunun gündemini daha uzun sür
Keywords
Abstract
It has been accepted as a prestige and ascendancy tool and become an important element of deterrence for countries to have nuclear weapons which terminated the Word War II and used only two times on people. However, as the numbers of countries which have nuclear weapons ascend, the precaution has been taken to restrict and prohibit nuclear weapons. Iran has become one of the countries which have an increasing interest in nuclear activities. Iran, under the Shah regime acted in cooperation with West in nuclear issues as in any field until IslamicRevolution, but Ahmadinejad'sadministration, having a hardness manner and sight anti-West, followed a different way in nuclear activities. Will the intense interest of Iran's nuclear activities be used for the production of nuclear energy or obtain nuclear weapons? The answer of this question will have vital importance not only for Iran but also for Turkey, all Western and Middle Eastern countries. Iran, accused by Western countries having attempts to produce nuclear weapons, says that its only aim is to produce nuclear energy for peaceful purposes by denying all charges. The expressions of Iran, perceives threat especially from US, Israel and some western countries, have not been taken very seriously by international community. Iran's interest to high costly nuclear activities also strengthens this thesis because it is one of the less energy-dependent countries in the region. The inspections of nuclear activities of Iran and to pull it to the reconciliation area are critically important in constructed international conjuncture. It’s a well known reality that Turkey and other Middle Eastern countries extensively suffered from the twice invasion of Iraq by US. Turkey, abstaining an invasion to Iran for its nuclear activities, has through its weigh about the issue and has tried to take the sides to a reconciliation area as an effective regional power with its proactive, conciliatory and dialogue-based new foreign policy. The concrete developments have been seen with a series of performances made by Brazil and Turkey in a mediationmannerandthan Iran has adopted a conciliatory approach including swap. But it’s evaluated that this issue will engage the agenda long-term due to sanctions adopted by UN and the EU against Iran and developments after sanction decision.
Keywords
- ARI, Tayyar, Uluslararası İlişkiler ve Dış Politika, Mkm Yayıncılık, Bursa, 2009.
- BERBER, Seçkin, ‚Yaptırımların İran Ekonomisine Etkileri‛, http://www.bilgesam .org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=2388:yaptrmlarn-ranekonomisine-etkileri&catid=77:ortadogu-analizler&Itemid=150,06.05.2013
- BOLAT, Aydın, ‚Küresel Statüko Sarsılıyor‛, Stratejik Düşünce Dergisi, Yıl 1, Sayı 7, Haziran 2010, ss.11-14.
- DAĞCI, Kenan, ‚Türk dış politikasında aklı yeniden kurmak‛, http://www. demokratakademi.com/kenan-dagci/525-tuerk-d-politikasnda-aklı-yenidenkurmak.html, 19.05.2012.
- DAVUTOĞLU, Ahmet, Stratejik Derinlik: Türkiye’nin Uluslararası Konumu, İstanbul, Küre Yayınları, 13. Baskı, 2003.
- DAVUTOĞLU, Ahmet, ‚Türkiye Merkez Ülke Olmalı,‛, 26 Şubat 2004, http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=107581, 04 Nisan 2009.
- DİLEK, Kaan, ‚İran’ın Nükleer Bilmecesinde Yeni Gelişmeler‛, http://www.sde.org.tr /tr/kose-yazilari/604/iranin-nukleer-bilmecesinde-yeni-gelismeler.aspx, 15.02. 2012.
- ERDAĞ, Ramazan, ‚Türkiye'nin Stratejik Kültürü ve Dış Politikada Yansıması‛, Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, 2013, ss. 47-70.
- ERDAĞ, Ramazan, ‚New Partnership between EU and Russia: Common Denominator is Energy‛, International Journal of Management Sciences and Business Research, Vol. 2, Issue 4, 2013, ss. 13-23.
- ERSOY, Ömer, ‚Nükleer Pazarlıkta İlerleme Yok‛, http://www.sde.org.tr/tr/ newsdetail/nukleer-pazarlikta-ilerleme -yok/3292, 16.05.2013.
- HITCHCOCK, Mark, Iran: The Coming Crisis, Multnomah Books, Colorado, 2006.
- GÜVENÇ, Duygu, ‚Brezilya Çark Etti‛, http://www.sabah.com.tr/Dunya/ 2010 /06/22/anlasmaya_degil_aracilik_rolune_son,16.02.2012.
- İNAT, Kemal ve DURAN Burhanettin, ‚AKP Dış Politikası: Teori ve Uygulama‛, Demokrasi Platformu, Yıl:1, Sayı:4, 2005, ss. 1-39.
- İŞBİLEN, Evren, Nükleer Satranç, Ozan Yayıncılık, İstanbul, 2008.
- JAFARZADEH, Alireza, The Iran Threat-President Ahmedinejad and The Coming Nuclear Crisis, Palgrave MacMillan, New York, 2007.
- KAM, Ephraim, ‚A Nuclear Iran: What Does It Mean, and What Can Be Done‛, Institute for National Security Studies, Tel Aviv, 2007.
- KİBAROĞLU, Mustafa, ‚Good for the Shah, Banned for the Mullahs: The West and Iran's Quest for Nuclear Power‛, Middle East Journal, Vol. 60, No. 2, 2006, ss.207-232.
- KÖSE, Talha, İran Nükleer Programı ve Orta Doğu Siyaseti: Güç Dengeleri ve Diplomasinin İmkânları, SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı, Ankara, 2008.
- LAÇİNER, Sedat, ‚İran Nükleer Krizi: Türkiye Oyunu Bozdu‛, Açık Görüş, 31Mayıs 2010.
- MURINSON, Alexander, ‚The Strategic Depth Doctrine of Turkish Foreign Policy‛, Middle Eastern Studies, Vol. 42, No. 6, 2006, ss.945-964.
- NİZAMOĞLU, A. Faruk, ‚Türk Dış Politikasında Eksen Kayması mı? Ekseni Kaydırılmış Dış Politikanın Asli Mecrasına Gelmesi mi?‛, http://www.tefekkurdergisi. com/icerik.asp?dergi=38&konu = 1010, 19.05.2012.
- SANDER, Oral, Siyasi Tarih: İlkçağlardan 1918’e, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 2011.
- SİNKAYA, Bayram, ‚İran’ın Nükleer Programına Arap Ülkelerinin Yaklaşımı‛, Ortadoğu Analiz, Cilt 2, Sayı 15, 2010, ss.88-97
- SONER, Ali, ‚Uluslararası Sistem: Karmaşanın Uyumu‛, Uluslararası Politikayı Anlamak: ‘Ulus-Devlet’ten Küreselleşmeye, der.: Zeynep Dağı, Alfa Yayınları, İstanbul, 2007.
- SÖNMEZOĞLU, Faruk, GÜNEŞ, Hakan, KELEŞOĞLU, Erhan, Uluslararası İlişkilere Giriş, Der Yayınları, İstanbul, 2011
- http://www.un.org/NewsPress/ docs/2010/ sc9948.doc.htm, 15.02.2012.
- ‚İsrail İran'ı Vuracak mı, Vurmayacak mı?‛, http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews. aspx?id= 14271250, 20.05.2012.
- ‚Laricani: Nükleer Çalışmalarımız Barışçıl‛, http://tr.euronews.net/ 2010/07/23/ laricani-nukleer-calismalarimiz-bariscil/, 09.02.2012.
- http://www.bizturkmeniz .com/tr/showArticle.asp?id=5785, 05.05.2013.
- http://www.dw.de/irak%C4%B1n-kom%C5%9Fular%C4%B1-zirvesinde-hayalk %C4% B1r%C4% B1kl% C4%B1%C4%9F%C4%B1/a-3287670, 05.05.2013.
- http://www.tasam.org/tr-TR/Icerik/969/moskovanin_ hamlesi_ ve _ aliyevin _turkiye_ ziyareti, 05.05.2013.
- ‚İran Holokost inkârcılarını bir araya topladı‛, http://arsiv.salom.com.tr/news/print/ 4339-Iran-Holokost-inkarcilarini-bir-araya-topladi.aspx, 05.05.2013.
