Author :
Abstract
Bir borcu veya ibadeti zamanında ifa edememenin sonuçlarından bir kısmı kaza başlığı altında değerlendirilmektedir. Sebep ve sonuçlarıyla kaza birçok fiil içerisinde yer alır. Kaza, yanında bulunan başkasının hakkı olduğu için verilmesi emredilen bir şeyi veya mislini vererek borçtan kurtulmaktır. Kaza konusunda geçen mislî mal, fiyatı etkileyecek bir fark olmadan birbirinin yerine geçebilen eş özelliklere sahip malları ifade eder. Kıyemî mal ise, pazarda ya benzeri bulunmayan ya da fiyatı farklı olan şeydir. Kaza sebeplerinden gasb, İslam hukuku bakımından ekonomik değeri olan bir malı izinsiz olarak alenen almak suretiyle sahibinin hâkimiyetine son vermektir. İtlaf ise, başka¬sının malına bir fiille hukuka aykırı olarak ve tazmin so¬rumluluğu doğuracak şekilde zarar ver¬mektir. Eşya iki ayrı varlıktan oluşur. Bunlar eşyanın cevherini ifade eden ayn(mal) ve eşyanın kullanımıyla sağlanan menfaatlerdir. Malın müstakil bir fiziki varlığı bulunmaktadır. Mal haklara ve hukuki işlemlere konu olabilir. Malı itlaf halinde tazmin yükümlülüğü doğar. Menfaatin varlığı mala bağlıdır. Bu sebeple menfaatin gasp ve itlafı mümkün değildir. Bütün bu durumlarda olaya tarafların itiraz edemeyeceği bir makam müdahale etmelidir. Gasb ettiği malı kullanarak faydalanan bir kimsenin ayrıca bir ücret ödemesi mevzuu fakihler arasında ihtilaflıdır. Hanefi mezhebine göre menfaat tazmin edilemez. Hanefi mezhebi fakihleri menfaatin niçin tazmin edilmeyeceğini çeşitli şekillerde izah etmişlerdir: Gasb edilen mal mevcutsa iade edilir. Değişikliğe uğramışsa ya noksanlığı ya da tamamı tazmin edilir. Gasıbın yaptığı bizatihi haksızlık olması sebebiyle tazir veya hapisle cezalandırılacağı, ilave olarak uhrevi cezasının da olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca menfaatin tazmini gasıba haksızlık olur denilmiştir. Menfaatin tazmini konusunda Hanefi mezhebi sonraki dönem fakihleri, Şafii mezhebinin içtihadına göre, menfaatin tazmini şeklinde fetva vermişlerdir. Bu fetva gasb ile mağdur olan mal sahiplerinin haklarını korumak bakımından önemlidir. Çünkü menfaatlerin tazmin edilmemesi yönündeki yaklaşımlar istismara yol alabilir. Fikri, sınaî ve telif hakları gibi menfaatlerin zarar verici fiillere maruz kalmaları halinde tazminat borcunun doğacağının kabulü hukukun gayesine daha uygundur. Kaza üç başlık altında incelenir: Makul misille kaza: Bir şeyin yerine, şekil ve ekonomik değer bakımından emredilen şeye benzerliği akılla kavranabilen bir şeyin verilmesidir. Makul olmayan misille kazada zaman
Keywords
Abstract
Some consequences of non performance of an obligation or a prayer is evaluated under the title of Qadha (Making Up). Qadha appears in a lot of acts with its cause and effects. Qadha is to get out of an obligation by giving the same thing or an equivalent one as what is retained is someone else’s right. Equivalent property about qadha means the property having interchangeable identical features without any price difference. Qyemy property is something either which does not have similar one in market or its price is different. Usurpation which is one of the reasons of qadha is ending a property’s possession by seizing openly a property having an economical value without prior permission. Destruction is damaging someone else’s property unlawfully causing a compensation responsibility. Property consists of two entities. These are interests which are afforded by using property and thing expressing the essence of property. Property has an independent tangible asset. Property can be an issue in rights and legal transactions. In case a property is destroyed, compensation responsibility arises. The existence of interest depends on property. So usurpation and destruction of interest is impossible. In such cases, An authority which all parties can not object must interfere. Whether a man who gained economic profit from the property which he usurped is one of the controversial issues among faqihs (experts in Islamic law). According to Hanefi madhhab (hanafiyyah school) Interest cannot be compensated. Faqihs in Hanafiyyah madhhab explain why interest cannot be compensated in different ways. If an usurped property is available, it is returned. If it is undergone a change, deficiency or all the property is compensated. It is stated that usurper is sentenced to imprisonment or punished in different ways and there is a punishment in afterlife since it is an act of injustice in itself. Additionally, compensation of interest would be unfair to the usurper. Next term hanafiyya faqihs gave fatwa that interest is compensated according to Shafii madhhab. precedent. This fatwa is significant to protect owners’ rights which were usurped. Approaches against compensation can be exploited. In case the interests such as the rights of intellectual and industrial copyrights are exposed to damaging acts, The acceptation of compensation is in accordance with the end of law. Qadha is studied under three titles: Qadha with reasonable equivalent: Giving something which can be perceived it
