Author :
Abstract
Eski zamanlardan günümüze kadar tıp alanında çeşitli tedavi yöntemleri geliştirilmiştir. Bu yöntemlerden biri de bitkilerle tedavi yöntemi olmuştur. 14. yüzyılda bitkilerle tedaviyi konu alan pek çok eser yazılmıştır. Özellikle 15. yüzyıldan itibaren tıp sahasında yazılmış eserlerin Türkçe’nin bilim dili olmasına katkısı büyüktür. Eserlerin birçoğu farklı dillerde yazılmıştır. Bu eserlerden bazıları Türkçe’ye tercüme edilmiştir. Bu eserler dilimizi oldukça zenginleştirmiştir. İçerdiği bilgilerle de tıp alanına önemli katkı sağlamıştır. Çalıştığımız eserin aslı Arapça’dır. Eser Tercüme-i Müfredât-ı İbn-i Baytar adıyla Türkçe’ye tercüme edilmiştir. Tercüme edilen bu eser Umur Bey’e takdim edilmiştir. Eserin on yedi nüshası bulunmuştur. Eser birkaç defa tercüme edilmiştir. Bu tercümelerin bazıları başka hükümdarlara sunulmuştur. Böylece eserin önemi daha da artmıştır. Eserde pek çok bitki adı vardır. Bu bitkiler çeşitli hastalıkları tedavi etmek için kullanılır. Bunun yanında eserde hayvanlar, taşlar ve çeşitli gıdalar da vardır. Eserin yazarı İbn-i Baytar, bu konularda oldukça bilgili ve tecrübeli bir yazardır. Ve eserlerine malzeme toplamak için üç kıtayı gezmiştir. Yazar bu sebeple pek çok malzeme toplamıştır. Bu malzemeleri tüm özellikleriyle tanıtmıştır. Ve bunların isimlerinin Arapça, Grekçe ve Farsça karşılıklarını da yazmıştır. Bir karışıklığa yer vermemek için bunları harekelemiştir. Eser alfabetik sıraya göre düzenlenmiştir. Bu eserde 2353 madde vardır. Tekrarlar dışında 1400 tane ilaçtan bahsedilmektedir. Bunlardan 200 tanesi bitkiseldir. Ayrıca yeni bulunan ilaçlar da vardır. Eserde 300 tane yeni ilaç yer almaktadır. Eser giriş, inceleme, metin ve dizin olmak üzere dört kısımdan oluşmaktadır. Metin okunduktan sonra çeviri yazı alfabesi kullanılarak bilgisayar ortamına aktarılmış, ardından yeni geliştirilen bir bilgisayar programıyla gramatikal dizini alınmıştır.
Keywords
Abstract
Various treatment methods have been developed since the ancient times. One of these methods is herbal treatment. A great deal of works that included herbal treatment have been written since the 14th century. Especially the hand scripts that written in the field of medicine have great contributes to Turkish for being a scientific language since the 15th century. Most of the works are written in many different languages. Some of the works have been translated into Turkish which are enriched our language very much. The informations that they contain have a significant importance for the field of medicine. The book that we worked on is originally in Arabic. The book has translated into Turkish by the name of "Tercüme-i Müfredat-ı İbn-i Baytar". The translated work is presented to Umur Bey. The work has seventeen copies and translated several times. Some of these translations had been presented to different sultans. Thereby the work grown in importance. The work contains many different plant names. These plants are used for treatments of various diseases. In addition to that, the work includes animals, stones and a variety of foods. The author, ibn-i Baytar, has a great knowledge and experience about these areas and he traveled three continent in order to collect materials for his works. He introduced these materials in every respect and he also wrote the names in arabic, in greek and in farsi. In order to not cause any confusion, he marked the words with a vowelpoint. The work is organized in alphabethical order and it contains 2353 articles. Apart from the repetitions, it mention 1400 medications. 200 of them are herbal medications. Additionally it contains new ones, there are 300 new medications.The work has four sections which are introduction, analysis, text and index. After reading the hand scripts, the work transferred to computer with using the transcription alphabeth and made a index with using a new developed software.
Keywords
- Adıvar, A. Adnan (1991). Osmanlı Türklerinde İlim, Remzi yayınları, İstanbul.
- Alkayış, Muhammet Fatih (2007). Türkiye Türk- çesinde Bitki Adları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Bayat, Ali Haydar (2010). Tıp Tarihi, Merkeze- fendi Geleneksel Tıp Derneği, İstanbul.
- Baytop, Turhan (2007). Türkçe Bitki Adları Söz- lüğü, TDK yayınları, Ankara.
- Canpolat Mustafa, Zafer Önler (2007). İshâk bin Murâd, Edviye-i Müfrede, TDK Yayınları, Ankara.
- Çelik, Anıl (2014). Terceme-i Kâmilü’s-Sınâʿa (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa.
- Develioğlu, Ferit (2005). Osmanlıca-Türkçe Lü- gat, Aydın Yayınları, Ankara.
- Doğan, Şaban (2011). Ebulfeyz Mustafa Efendi, Risâle-i Feyziyye fî Lügâti’lMüfredâti’t-Tıbbiyye, Değişim yayınları, İstanbul
- Doğan, Şaban (2009). Terceme-i Akrabâdîn Sa- buncuoğlu Şerefeddin (Giriş-İncelemeMetin-Dizinler), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Sakarya.
- Gümüşatam, Gürkan (2015). Risale-i Mu’alece’ye Göre XVI. Yüzyıl Türkçesinde Tıbbi Bitki Adları, The Journal of
- İhsanoğlu Ekmeleddin, Şeşen Ramazan, Bekar Serdar, Gündüz Gülcan (1998). Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi (I, II, III, IV), IRCICA Yayınları.
- İslam Ansiklopedisi (1999). İbnü’l-Baytar Mad- desi, Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt: 20, syf: 526-527.
- Küçüker, Paki (2010). Mücerreb-nâme, Kültür Ajans Yayınları, Ankara.
- Küçüker, Paki (1994). Yadigar-ı İbn-i Şerif, Giriş- Metin-Dizin, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ.
- Küçüker, Paki (2010). Lügat-i Müşkilât-ı Eczâ’da Türkçe Bitki Adları, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3/11, syf. 401-415.
- Murad, Sibel (2009). Lügât-ı Müşkilât-ı Eczâ Derviş Siyâhî Lârendevî (Giriş-Metinİnceleme-Dizin), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış
- Murad, Sibel (2015). Tercüme-i Aynü’l-Hayat’ta Şekil ve Zaman Ekleri (Giriş-İncelemeMetin-Dizinler), Sakarya Üniversitesi Doktora Tezi, Sakarya.
- Mütercim Asım Efendi (2000). Burhân-ı Katı (Haz. M. Öztürk, D. Örs), TDK yayınları, Ankara.
- Önler, Zafer (1990). Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntahab-ı Şifâ I Giriş-Metin,TDK Yayınları, Ankara.
- Önler, Zafer (1999). Celâlüddin Hızır Paşa, Mün- tahab-ı Şifâ II Sözlük, Simurg yayınları, Ankara.
- Önler, Zafer (2000). Revnak-ı Bustan, TDK ya-
- Önler, Zafer (1998). XIV-XV. Yüzyıl Türkçe Tıp Metinlerinin Dili ve Sözvarlığı, Kebikeç, Sayı: 6., syf. 157.
- Önler, Zafer (1986). Hacı Paşa’nın Müntehâb-ı Şifâ Adlı Eserinde Geçen Bitki Adları Üzerine.
- Önler, Zafer (2004). XIV.-XV. Yüzyıl Tıp Metin- lerinde Türkçe Bitki Adları, İstanbul, Kebikeç Yayınları.
- Paçacıoğlu, Burhan (2014). İlaç ve Bitki Adları Sözlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
- Ronan, Colin A. (2005). Bilim Tarihi (Çev. Ekme- leddin İhsanoğlu, Feza Günergur), TÜBİTAK yay. Ankara.
- Sarı, Mevlût (1984). El-Mevarid Arapça-Türkçe Lûgat, İpek Yayın Dağıtım, İstanbul.
- Steingass, F. (2005). Persian-English Dictionary, Çağrı Yayınları.
- Şahin, Hatice (2007). Câmi‘ü’l-Fürs Örneğinde XVI. Yüzyıl Bitki İsimleri, Turkish Studies, Volume 2/2, p.570-602, s. 571,Spring 2007.
- Telli, Burak (2014). Ondokuzuncu Yüzyıl Os- manlı Dönemi Tıp, Ecza Kitabı: ‚Kenzü’s-Sıhhatü’l-Ebdaniyye Eser-i Mürşid-i Osmaniyye‛. The Journal of Academic Social Science Studies. S. 30, ss. 539-549.
- Telli, Burak (2015). Kenzü’s-Sıhhatü’l-Ebdâniyye Eser-i Mürşid-i Osmâniyye’de Bitki Adları, Kesit Akademi Dergisi, Yıl:1 Sayı:1 ss. 96-116.
- Uçar, İlhan (2009). Hazâ Kitâb-ı Hulâsa-i Tıbb Cerrâh Mes’ûd (Giriş-İnceleme- MetinDizinler), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Sakarya.
- Uçar, İlhan (2012). Türkiye Türkçesinde Organ Adlarıyla Türetilmiş Bitki Adları, Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), 32, s. 307-330.
- Uçar, İlhan (2013). Türkiye Türkçesinde Hayvan Adlarından Türetilmiş Bitki Adları, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 2/1, s. 1-19
- Uçar, İlhan (2013). ‚Kavram-Çağrışım-Kelime‛ Bağlamında Bitki Adlarına Anlam Bilimsel Bir Yaklaşım, Turkish Studiesİnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013, p. 2671-2683, Ankara-Turkey.
- Uçar, İlhan (2013). Yetiştiği/Geldiği Coğrafya Veya Etnik Adlandırmayla Oluşturulan Bitki Adları, Zeitschrift für die Welt der Türken /Journal of World of Turks ,Vol. 5-1, pp. 115-135 – 135, ISSN:1868-8934, DOI:, Nisan, 2013.
