Bu çalışmanın amacı Çaybağı Çayı Havzası’ndaki coğrafi çevre koşullarını, havzadaki kırsal yerleşmeleri ve ekonomik faaliyetleri incelemektir. Çaybağı Çayı Havzası ülkemizin doğusunda Van İli’nin Saray İlçesi’nin idari alanında yer almaktadır. Araştırma sahasında günümüzde 21’i köy 2’si mahalle olmak üzere toplam 23 kırsal yerleşme bulunmakta ve bu yerleşmelerde 15684 kişilik bir nüfus yaşamaktadır. Çaybağı Çayı Havzası’nda yer alan köy yerleşmeleri dağlık alan, yamaç, nehir-göl kenarı, dağ-tepe eteği ve ova gibi farklı konumlarda yer almaktadır. İnceleme alanındaki köy yerleşmelerinin tamamı toplu dokuludur. Yükseltinin oldukça fazla olduğu sahada yerleşmenin alt ve üst sınırı oldukça yüksek olup bu değerler sırasıyla 2050 ve 2450 m.ler dir. Araştırma sahasında ortalama köy nüfusu büyüklüğü 755 iken köy nüfusları 190 ile 2057 arasında değişmektedir. Havzada yer alan köylerin ortalama yüz ölçümü büyüklükleri 2746 ha. iken köylerin yüz ölçümleri 842,7 ile 5788,2 ha. arasında değişmektedir. Havzadaki köylerin eski ve yeni isimlerinin fiziki ve beşeri coğrafya unsurlarından izler taşıdığı görülür. Araştırma sahasındaki köy yerleşmelerinde başlıca ekonomik faaliyet tarım ve hayvancılıktır. Geçim kaynaklarının sınırlı olduğu yörede, dışarıya yönelik göçler devam etmektedir. Göçü azaltmak için tarım ve hayvancılığın daha verimli metotlarla yapılması ve yörede potansiyeli bulunan mandıracılık, arıcılık ve kültür balıkçılığı gibi alternatif geçim kaynaklarının geliştirilmesi gerekmektedir.
The purpose of this study is to examine geographical environment, rural settlements and economic activities in Çaybağı River Basin. Çaybağı River Basin is located east part of Turkey. It is located in the administrative area of the Saray District of Van Province. In the research area, currently, there are 23 rural settlements including 2 hamlets 21 villages and the population in these settlements are 15684. The geographical characteristics of settlements in the Çaybağı River Basin vary from each other. The mountainous places, slope, the bank of the lake and riverside places, foothills, plain areas, are selected as settlement places. In the research area, all the village settlements are collective textured. Altitude of the settlement in the area is quite high and so are the upper and lower limits which are respectively 2050 and 2450 meters. In the study area, average village population is 755 and population of the villages vary between 190 and 2057. In the basin area, the average acreage of the villages is 2746 hectare while acreage varies among 842,7 hectare and 5788,2 hectare. The old and the new names of the villages in Basin have marks of the physical and human geography of the area. In the study area, main economic activities of villagers are agriculture and livestock. People from the region continue to migrate outwards because of limited livelihoods. Agriculture and livestock need to be done by more efficient methods to reduce migration from the region. Also, it is necessary to develop alternative livelihoods such as livestock, beekeeping and aquaculture which have potentials in the region.