Author :
Abstract
/+lAyI/, /+lAyU/, /+lAy/ ve /+lAyIn/ eki, ek kalıplaşması yolu ile oluşmuş birleşik bir ektir. İsim tabanlı (bulıtçılayu, sulayın) sözcüklere gelen bu ek sınırlı olarak /+lAyIn/ şeklinde sıfat-fiil ekinden (vardıgınlayın, ısırdugunlayın) sonra da kullanılır. Eklendiği kelimeye benzerlik, görelik veya eşitlik anlamları yükleyen ek Eski Türkçe’de /+lAyI/ ve /+lAyU/ şeklindedir. Karahanlı Türkçesi döneminden itibaren /+lAyIn/ şekli kullanılmaya başlamış, /+lAyI/ ve /+lAyU/ şekilleri zamanla kullanımdan düşmüştür. Bu çalışmada öncelikle ekin tarihsel gelişimi ve kökeni ele alınacak, ardından isim ve fiil tabanlı kelimelerdeki işlevleri üzerinde durulacaktır. Çalışmada ekin isim tabanlı kelimelerden işaret, kişi ve dönüşlülük zamirlerinde benzerlik, özel isimlerde benzerlik, somut cins isimlerde benzerlik, soyut cins isimlerde durum, zaman anlamlı kelimelerde durum, sayı isimlerinde durum; fiil tabanlı kelimelerde ise soyut cins isimlerde benzerlik bildirdiği ve durum ismi yaptığı görülmüştür. Ekin özel isimlerde edebiyatımızda tanınmış şöhret sahibi kimselerin ve edebî kahramanların adlarına gelerek benzerlik isimleri yaptığı, somut cins isimlerde daha çok hayvan adlarında kullanıldığı ve benzerlik yaptığı tespit edilmiştir. Ağırlıklı olarak isim tabanlı sözcüklerle birlikte kullanılan ekin asıl işlevi zarf türünde sözcükler yapmaktır. Sıfat şeklindeki kullanımı son derece az ve sınırlıdır. Basit, türemiş ve birleşik fiil yapısındaki sözcüklerle birlikte kullanılan ek birleşik fiil yapısında da yer almış ve fiil tabanlı kelimelerde sıfat-fiil eklerinden sonra kullanılmıştır.
Keywords
Abstract
/+lAyl/, /+lAyU/ and /+lAyln/ Affixes are compound affixes that were formed through affix stereotype. These affixes, (bulıtçılayu, sulayın) come to the noun words, come to the verbals finitely (vardıgınlayın, ısırdugunlayın) like /+lAyln/, too. The affixes that attribute 'similarity, relativism or equality' meanings to the words which they are added are like /+lAyl/ and /+lAyU/ in the old Turkish. Since Karakhanid Turkic term, form of /+lAyln/ had started to be used, /+lAyl/ and /+lAyU/ forms discarded in time. It’s been seen in the studies that, the affix notifies demonstrator on noun based words, similarity on personal and reflexive pronouns, similarity on proper nouns, similarity on concrete common nouns, state on abstract common nouns, state on time meant words, state on number names and on verb based words it notifies similarity on abstract common nouns and makes stative noun. In this study, firstly, the historical development and origin of the affix will be handled then their functions on noun derived words will be discoursed. It’s been determined that, in proper nouns, the affix’s made similarity nouns by coming to names of people who have reputation that are well known in our literature and who are literary heros, in concrete common nouns it’s been mainly used with animal names and has made a similarity. The main function of the affix that is used predominantly with noun derived words is making adverbial words. It’s attributevely usage is extremely low and restricted. The affix that is used with the words in simple, derived and compound verbals took part in compound verbal, too and in verb based words it is used after verbal adjective.
