Author :
Abstract
Osmanlı sıbyan mekteplerinde ve medreselerinde ders veren müderrisler tarafından dil öğretimine yardımcı olmak üzere kaleme alınan manzum sözlükler, Türkçe kelimelerin Arapça ve Farsça karşılıklarını vererek bu dillerin öğretilmesini kolaylaştıran eğitici ve öğretici ders kitapları olarak karşımıza çıkmaktadırlar. 4-6 yaşları arasındaki çocukların 3-5 yıl süren eğitimleri süresince devam ettikleri bu okullarda düzgün ve yerinde konuşma sanatı diyebileceğimiz belâgatın ders kitapları arasında yer alan bu sözlükler, biçim ve içerik açısından çok yönlü eğitici ve öğretici roller üstlenmişlerdir. Arapça ve Farsça yaklaşık biner basit kelimenin öğrenilmesini amaçlayan manzum sözlükler öğrencilerin söz dağarcığını zenginleştirmekte ve sözcük ezberini kolaylaştırmaktadır. Şiir dilini oluşturan kelimelerin dizelerle öğretilmesi öğrencilerin ilgisini çekmekte, onlara ses, sanat ve estetik duygusu kazandırmakta, yabancı dil metinlerinin okuma ve anlama sürecini kısaltmakta ve en önemlisi öğrencilere anlam bilgisi öğretmektedir. Anadoluda ilk önemli örneklerini Germiyanoğulları sarayının iki büyük şâiri Ahmedî ve Ahmed-i Dâ’î tarafından yazılan satır altı Türkçe Arapça-Farsça manzum sözlüklerle gördüğümüz bu manzum sözlük yazma geleneğinin 19. asırda yazılan eski harfli basma en son örneği, Çemişgezekli Nasuh Efendi tarafından yazılan Tuhfe-i Nushî adlı Arapça-Farsça-Türkçe manzum sözlüktür. Tanzimat’ın ilk yıllarında kaleme alınan Tuhfe-i Nushî’den hareketle kaleme aldığımız bu makalede kısaca manzum sözlüklerin Osmanlı medreselerindeki dil eğitimine katkıları ortaya konulmaya çalışılacak, bu modelin günümüz ilk ve orta öğretim kurumlarında öğretilmeye çalışılan dil eğitimine ne gibi katkılar yapabileceği tartışmaya açılacak ve Çemişgezekli Nasuh Efendi’nin bu sözlüğü bilim dünyasına tanıtılacaktır.
Keywords
Abstract
The verse dictionaries are considered as important educational materialswritten by lecturers of Ottoman primary schools and madrasasto support language education. They have provided the Arabic and Persian counterparts of Turkish words, therefore simplifying the learning process of said languages. During the three to five year educational processes of 4-6 year olds verse dictionaries have assumed multiple educational roles in terms of form and content. By including roughly one thousand words from Arabic and Persian, have enriched the vocabulary of the students and simplified the memorization process. Educating the words that make up the poetic language through verses, has not only generated interest from students, but provided them a sense of vocalization, art and aesthetics. Verse dictionaries have shortened the period of reading and understanding a foreign text, and more importantly imparted a knowledge of meaning to the students. First important examples of the below the line Turkish to Arabic-Persian verse dictionary tradition were written by Ahmedî and Ahmed-i Dâ’î of the Germiyanoğlu Palace. The latest example of this tradition was written in 19th Century by Nasuh Efendi of Çemişgezek . In this article we have departed from Tuhfe-i Nushî, which was written in the first years of Ottoman Tanzimat period, and examined the contributions of verse dictionaries to language education in Ottoman education institutions. The possible adaptation and benefits of the langugage learning model to contemporary language education in today’s primary and secondary education institutions are also discussed and Nasuh Efendi of Çemişgezek will be introduced to the academic community.
