Author :
Abstract
İstem, bir sözcüğün etrafında açtığı mantıksal (logical), anlamsal (semantic) ve sözdizimsel (syntactic) boşluğu (slot) ifade eder. Bu boşluk, bahsi geçen sözcüğün isteği veya gereksinimine uygun olarak, öbek yapıda(phrase structure) yer alan ve katılan (actant) adı verilen belirli unsurlarla tamamlanır. Bir sözcüğün istem yapısı (valency structure) çeşitli nedenlerle değişebilir. İstemin değişmesi (valency change), genel olarak, çeşitli anlamsal ve biçimbilgisel (morphological) süreçler (process) sonrasında sözcüğün istem çerçevesinin (valency frame) farklılaşması anlamına gelmektedir. Bu nedenle istemi değiştiren süreçler (valency changing processes) genel olarak anlamsal süreçler ve biçimbilgisel süreçler olarak ikiye ayrılabilir. İstemi değiştiren anlamsal süreçlerin (valency changing semantic prosesses), öncelikle sözcüğün anlamını, sonrasında mantıksal, anlamsal ve sözdizimsel çevresini değiştiren anlam değişmesi, çokanlamlılaşma vb. anlam olayları olduğu görülmektedir. İstemi değiştiren biçimbilgisel süreçler ise özellikle çatı kategorisi altında ele alınan ettirgenleştirme, edilgenleştirme vb. dilsel türetimlerle ortaya çıkarlar. Ettirgenleştirme, nesne eklenmesi gibi kategoriler özellikle eylemlerin ve istem potansiyeli taşıyan eylemsilerin istemlerini arttırırken, edilgenleştirme, karşıettirgenleştirme, nesne geçişmesi vb. süreçler ise istemi azaltırlar. Türkçede istemin artması sözdizimsel açıdan değerlendirildiğinde yeni bir EDEN öznenin tümceye katılmasıyla ya da nesnesiz bir tümceye nesne eklenmesiyle gerçekleşir. İstemin azalması ise tümceden öznenin ya da nesnenin silinmesi sonucu meydana gelir. Bu çalışmada ilk olarak istemle ilgili temel kavramlar ve istem değiştirme kavramı kısaca ele alınacak, sonrasında Türkçede istemi arttıran biçimbilgisel kategoriler olan ettirgenlik ve nesne eklenmesi incelenecektir.
Keywords
Abstract
Valency means logical, semantic and syntactic structural slot that a word creates in his surroundings. In accordance with mentioned word’s demand and requirement, this structural slot is completed with definite elements named actants that are located in phrase structure. The valency structure of a word can change because of a variety of reasons. The valency change means differentiation of valency frame of a word following semantic and morphological processes. Thus valency changing processes can be
