Author :
Abstract
İnsanlar, tüm çağlarda hayatlarını sürdürebilmek için hayvanlardan yemek, taşıma, ulaşım, avcılık, korunma gibi pek çok alanda faydalanmışlardır. Bu sebeple hayvanların bakımı da bir ihtiyaç halini almış ve bu ihtiyaçtan da baytarlık ilmi doğmuştur. Bu alanda âlimler yetişmiş ve bu âlimler bilgilerini kalıcı hâle getirip gelecek nesillere aktarmak adına eserler kaleme almışlardır. Türk kültüründe de baytarlık ve baytarnâmeler ilgi görmüş, Türk âlimlerinin çalışmaları yanında farklı dillerden dilimize tercümeler yapılarak da bu alanda gelişmeye önem verilmiştir. Özellikle at hastalıkları ve bu hastalıkların tedavileri, baytarlık çalışmalarında önemli yer tutmuştur. Hayvanların hastalıklarının tedavilerinde kullanılan ilaçlar ve bu ilaçların hazırlık aşamasında da bitkiler ön plana çıkmıştır. Çalışmış olduğumuz “Tuhfetü’l-mülûk ve’s-selâtin” adlı eser de bir baytarnâmedir. Eser; Emir Hâcip Âşık Tîmur’un “?Umdetü’l-müluk” adlı eserinin, Sultan I. Ahmet’in (1603-1617) emriyle Türkçeye çevrilmiş hâlidir. Eserin mütercimi bilinmemektedir. Topkapı Sarayı Kütüphanesi Tıp ve Baytarlık eserlerindeki (1772-H.415) bu eserin araştırmalara göre başka bir nüshası tespit edilememiştir. Eser muhteva bakımında “Baytarnâme”, “Fürûsiyyet” ve “Avcılık” olmak üzere üç kısımda tertip edilmiştir. Bu kısımlar, çeşitli bâblar ile kendi içinde de sınıflandırılmış ve böylelikle ilgili başlıklar detaylandırılmıştır. Eseri diğer baytarnâmelerden farklı kılan yönü ise çeşitli minyatürlerle desteklenmiş olmasıdır. Çalıştığımız eserin içinde irili ufaklı 164 Osmanlı minyatürü ve müzehhep iki serlevha vardır. Eser bu bağlamda Osmanlı Dönemi’nde kullanılan minyatür sanatının ilmî eserlerdeki kullanımını örneklendirmekte ve ait olduğunu döneme ait minyatürlerin günümüze aktarılmasında önemli yer tutmaktadır.
Keywords
Abstract
People have benefited in many areas such as food, transport, hunting, protection from animals to survive in all ages. Therefore, care of animals has become a science and thus, veterinary science has occured. Scientists trained in this branch ans these scientists have made their information permanent, they wrote Works to pass on to future generations. These studies have attiracted attention in Turkish culture, in addition to there studies translation from different language is given importance for development. Especially, the horses illnesses and treatments of illnesses are important on veterinary works. The medicine which is used the horses illnesses and theatmens of illnesses and the plants which are used for preporing the medicine are extrimely important. This work we worked (Tuhfetü’l Mülûk ve’s-selâtin) is called “baytarnâme”. This work is created by the translation of Emir Hacip ?Âşı? T?mur’s “Umdetü’l-müluk” which is translated into Turkey Turkish by Sultan I. Ahmet’s order. The translation of the work is unknown. No other pages could be indetified in the medical books in the Topkapı Palace library(1772-H.415). This book is organised in there sections: veterinary, horse riding and hunting. These parts are classified within themselves and the related titles are detailed. What makes the book different from other Works is that it is supported with various miniatures. There are 164 Ottoman miniatures in the book. For this reason the book examplities the use of miniature art in the Ottoman period, and it has an important place to transfer the miniatures of the period to our day.
Keywords
- Adıvar, A. Adnan (1991). Osmanlı Türklerinde İlim. İstanbul: Remzi Yayınları.
- Aslan, Nesim (2015). Aristo’ya Atfedilen Anonim Baytarnâme. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
- Atalay, Besim (1991). Dîvânu Lugâti’t-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Baytop, Turhan (2007). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Çınar, Ali Abbas (1993). Türklerde At ve Atçılık, Türklerde At ve On Dokuzuncu Yüzyıla Ait Bir Baytarnâmede At Kültürü (Yazılı ve Basılı Kaynaklarla Karşılaştırma). Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
- Devellioğlu, Ferit (2005). Osmanlıca-Türkçe Lügat, Ankara: Aydın Yayınları.
- Doğan, Şaban (2009). Terceme-i Akrabâdîn Sabuncuoğlu Şerefeddin (Giriş-İnceleme- Metin Dizinler), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
- Doğan, Şaban (2011). Ebulfeyz Mustafa Efendi, Risâle-i Feyziyye fî Lügâti’l-Müfredâti’t Tıbbiyye. İstanbul: Değişim Yayınları.
- Duran, Ahmet (1998). Türkçede Bazı Bitki Adlarının Veriliş Sebepleri, Türk Dili Dergisi, I. Sayı : 555, s: 223-229.
- Eliaçık, Muhittin (2013). Tarihçi Ata’nın Atçılık İle İlgili Eseri: Tuhfetü’l-Farisin Fi-Ahvali Huyuli’l- Mücahidin, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/7 Summer 2013, p. 149-156, Ankara.
- Emeksiz, Abdülkadir (1998). Türk Halk Kültüründe Üzerlik, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 28, Sayı:0, s. 229-242.
- Eminoğlu, Hatice (2013). Tarihi Lehçelerden Günümüze At Donları ve Nişane Adları, Turkish Studies- İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/9 Summer 2013 p. 1371-1412, Ankara.
- Emiroğlu, Kudret- Yüksel, Ahmet (2009). Yoldaşımız At, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Ercilasun, Ahmet Bican-Akkoyunlu, Ziyat (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk, Türk Dil Kurumu, Ankara.
- Ergin, Muharrem (1993). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınevi.
- Gülensoy, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I-II, Türk Dil Kurumu, Ankara.
- İrfanoğlu, Tülay (2013). Füyuzi'nin Makbûl Der Hal-i Huyûl Adlı Baytarnâmesi (Giriş-Tenkitli Metin-Dizin) Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
- İslam Ansiklopedisi (1992). Baytarlık Maddesi. Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt: 5, s. 278-282.
- Kadri, Hüseyin Kazım (1945). Büyük Türk Lügatı. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
- Kayadibi, Gülden (2018). Kitâb-ı Makbûl der Hâl-i Huyûl, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
- Küçük, Esma (2014). Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi’nde Bulunan ve Aristo’ya Atfedilen Anonimleşmiş Baytarnâme: Kitabu Baytarname II (vr. 42b-94b) (İnceleme Metin-Dizin-Tıpkıbasım), Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
- Küçük, Salim (2009). Türk Kültüründe Donlarına Göre Atlara Verilen Adlar ve Nişanları, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/8 Fall 2009, 1830-1855.
- Küçüker, Paki (1994). Yadigâr-ı İbn-i Şerif (Giriş-Metin-Dizin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
- Küçüker, Paki (2010). Mücerreb-nâme. Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
- Küçüker, Paki-Yıldız, Yasemin (2016). Tercüme-i Müfredat-ı İbn-i Baytar’daki (1b-150a) Bitki Adları Üzerine Bir İnceleme, The Journal of Academic Social Science Studies, Sayı: 44, s. 13-32.
- Küçüker, Paki-Yıldız, Yasemin (2018). Tercüme-i Müfredat-ı İbn-i Baytar’daki (150b-295a) Bitki Adları Üzerine Bir İnceleme (II), Uluslar arası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi(TURKLAD), 2. Cilt, 1. Sayı, s. 109-137.
- Malçok, Esra (2015). Aristo'ya Atfedilen Anonim Baytarnâme (vr. 48b-105b) (Giriş-Metin-Dizin Tıpkıbasım),
- Murad, Sibel (2009). Lügât-ı Müşkilât-ı Eczâ Derviş Siyâhî Lârendevî (Giriş-Metin-İnceleme Dizin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
- Murad, Sibel (2015). Tercüme-i Aynü’l-Hayat’ta Şekil ve Zaman Ekleri (Giriş-İnceleme-Metin Dizinler),
- Mütercim Asım Efendi (2000). Burhân-ı Katı (Haz. M. Öztürk, D. Örs). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Naskali, Emine Gürsoy (1995). Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. İstanbul: Resim Matbaacılık A.Ş.
- Ögel, Bahaeddin (1981). Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, Emel Matbaacılık Sanayi.
- Önler, Zafer (1999). Celâlüddin Hızır Paşa, Müntahab-ı Şifâ II Sözlük. Ankara: Simurg Yayınları.
- Sağol, Gülden (1995). Tarihî Şivelerde At Donları, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. Hazırlayan; Emine Gürsoy Naskali, İstanbul.
- Sertkaya, Osman Fikri (1995). Türk Kültüründe At, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. Hazırlayan;
- Söylemez, Şeyma Şimşek (2012). Baytarnâme (Karşılaştırmalı Gramer İncelemesi, Metin, Dizin, Sözlük), Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
- Steingass, F. (2005). Persian-English Dictionary. İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Şen, Mesut (1995). Baytarnâmeler, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. Hazırlayan; Emine Gürsoy Naskali, İstanbul.
- Türk Dil Kurumu (2011), Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Uçar, İlhan, (2009). Hazâ Kitâb-ı Hulâsa-i Tıbb Cerrâh Mes’ûd (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler),
- Uçar, İlhan, (2012). Türkiye Türkçesinde Organ Adlarıyla Türetilmiş Bitki Adları. Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), Sayı 32, s. 307-330.
- Uçar, İlhan, (2013). “Kavram-Çağrışım-Kelime” Bağlamında Bitki Adlarına Anlam Bilimsel Bir Yaklaşım. Turkish Studies, Volume 8/1, s. 2671-2683.
- Uçar, İlhan, (2013). Yetiştiği/Geldiği Coğrafya veya Etnik Adlandırmayla Oluşturulan Bitki Adları. Zeitschrift für die Welt der Türken /Journal of World of Turks, Vol. 5-1, s.115135.
- Yıldız, Yasemin (2016), Tercüme-i Müfredat-ı İbn-i Baytar (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin), Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
