Author :
Abstract
Osmanlı mezar taşlarında erkek mezar taşları genellikle başlıklı, kadın mezar taşları ise tepelik veya başlıklı şekildedir. Erkek mezar taşlarında sarık, kavuk ve fes gibi başlık tipleri yaygın olarak görülen başlıklardır. Tepe kısmı düz olan ve genellikle bir püskülü bulunan fes, 1829’da II. Mahmut’un kıyafet devrimiyle sivil halk için zorunlu tutulmuştur. Halkın kullandığı fes mezar taşlarına da yansımış ve 19.-20. yüzyıllarda yaygın olarak görülmeye başlamıştır. Yaklaşık yüzyıllık bir kullanım sürecine sahip olan fes, süreç içerisinde çeşitli modaların etkisiyle çalışılan kurum ve statüyü yansıtacak unsurları koruyarak farklı şekiller kazanmıştır. Vurulduğu kalıba göre azîzîye, mecîdîye, hamîdîye, zuhaf ve günlük olmak üzere farklı çeşitleri vardır. Biz de bu çalışmamızda İstanbul Karacaahmet Mezarlığındaki bir grup fes başlıklı mezar taşını değerlendirdik. Karacaahmet mezarlığında tarihi mezar taşlarının sayısının fazla olması nedeniyle envanter numarası 12207-12508 olan bir grup mezar taşı içerisinden tespit ettiğimiz 15 tane fes şeklinde başlığı olan mezar taşını çalışmamıza dahil ettik. Örneklerimizin en erken tarihlisi 1830 yılına ait iken, en geç tarihli örneğimiz 1901 yılına tarihlenmektedir. Çalışmamızda bu eserler tüm yönleriyle tanıtılarak Türk sanatı içerisindeki öneminin vurgulanması amaçlanmıştır.
Keywords
Abstract
In Ottoman tombstones, male tombstones are usually hooded, while female tombstones are cristate or hooded. Headgear types such as turban, quilted turban and fez are common in male tombstones. The fez, which has a flat top and generally tasseled, was made compulsory for the civilian population in 1829 with the II. Mahmut's clothing reform. The fez used by the public was also reflected on the tombstones and was used in the 19th-20th centuries prevalently. The fez, which had been used for nearly a century, had gained different shapes with the effect of various fashions by preserving the elements that reflect the institution and status being worked. According to the mold, there are different kinds of fez like aziziye, mecîdîye, hamîdîye, zuhafe and daily. In this study, we evaluated a group of fez-hooded tombstones in Karacaahmet Cemetery in Istanbul. Due to the high number of historical tombstones in the Karacaahmet cemetery, we included 15 fez-shaped headstones from a group of tombstones that were identified with an inventory number of 12207-12508. The earliest date of our samples belongs to 1830, while the latest one is dated to 1901. In this study, it is aimed to introduce these works in all aspects and to emphasize their importance in Turkish art.
Keywords
- Arseven, C.E. (1950). Fes. Sanat Ansiklopedisi. C.1. (s.583) içinde. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Arslan, A. (2007). Edirne Üç Şerefeli Camii Haziresi Mezar Taşları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Berk, S. (2006). Zamanı Aşan Taşlar Zeytinburnu’nun Tarihi Mezar Taşları. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
- Canyurt, F. (2007). Kastamonu Şehri İsmail Bey Külliyesi, Saray Camisi, Kepkebirler Camisi, Muzafferiddin Gazi Türbesi Hazirelerinde Bulunan Mezar Taşları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Çağman, F., Renda, G., Bağcı, S., vd. (2000). The Sultan’s Portrait Picturing the House of Osman. (Çev. P.M. Işın). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Çal, H. (2000). İstanbul Eyüp’teki Erkek Mezar Taşlarında Başlıklar. Eyüp Sultan Sempozyumu III, İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları: 206-225.
- Çal, H. (2007). Göynük (Bolu) Şehri Türk Mezar Taşları. Vakıflar Dergisi, S.XXX, Ankara: 295-389.
- Çal, H. (2015). Boyabat Mezar Taşları. Ankara: Boyabat Belediyesi Kültür Yayınları.
- Çal, H. (2019). Türkiye’de Selçuklu’dan Osmanlıya Türk-İslam Mezar-Mezar Taşları. Dündar, A. (Editör). Türk İslam Sanatları Tarihi. Ankara: Grafiker Yayınları: 485-528.
- Çerkez, M. (2013). Yozgat Cevheri Ali Efendi Camii Haziresi Mezar Taşları. Milli Folklor, 12(97): 178-194.
- Eren, S. (2011). Trabzon İli Gülbahar Hatun ve Tavanlı Camii Hazireleri ile Küçük İmaret Mezarlığı’ndaki Mezar Taşları. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- İltar, G. (2005). Giresun İli Sahik Şeridindeki Osmanlı Mezar Taşları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
- Kelkit, C. (2017). Niksar Melikgazi Kabristanındaki Mezar Taşlarının Hat Sanatı Açısından Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
- Kurtbil, H.Z. (2009). Kadıköy Taşköprü Caddesi Mezarlığı (Batı Yönündeki 19. Yüzyıl Mezar Taşlarının Sanat Tarihi Açısından Değerlendirilmesi). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
- Laqueur, H.P. (2013). Hüve’l-Baki İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları. (Çev. S. Dilidüzgün). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Pakalın, M.Z. (1993). “Fes”. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Sevin, E.N. (2008). Çorum Şehri Mezar Taşları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Ankara.
- Sürün, M. (2006). İstanbul Vefa Şeyh Vefa Cami Haziresi (Mezar Taşları Tipolojisi Üzerine Bir Deneme). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı Türk Sanatı Bilim Dalı, İstanbul, 335-337.
- Tanık, S. (2016). Gölcük Değirmendere Mezarlığı Mezar Taşları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi
- Tunçel, G. (2005). Üsküp İsa Bey Cami Haziresi’ndeki Lahit Şeklinde Mezarlar. Milli Folklor, 9 (66): 105- 115.
- Varol, A.H. (2015). Aydın Koçarlı Cihanoğlu Camii Haziresi Mezar Taşları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Sanat Tarihi Bilim Dalı, Ankara.
- Varol, A.H. (2019). Aydın Kuşadası Adalızade Mezarlığı Osmanlı Mezar Taşları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Yeni, Ö. (2009). Sinop Arkeoloji Müzesi’nde Sergilenen Türk-İslam Dönemi Mezar Taşları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
