El-CEZİRE BÖLGESİNİN (Silopi, Cizre, Nusaybin ve Mardin) İSLAMLAŞMASI VE BU BÖLGENİN EYYUBİ DEVLETİNİN SONUNA KADAR İPEK YOLU TİCARETİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ
Author :
Abstract
Yukarı Mezopotamya'ya çok eski tarihlerden beri el-Cezire bölgesi denmektedir. Ayrıca bu bölgeye İslam orduları gelmeden önce el-Cezire bölgesinde birçok medeniyet Gutiler, Babiller, Asurlulur, Hititler, Selefkiler Romalılar, Bizans ve Sasaniler hüküm sürmüştür. Hz.Ömer döneminde İslamlaşmaya başlayan el-Cezire bölgesi Diyar-ı Mudar, Diyar-ı Rebia ve Diyer-ı Bekir olarak üç ayrı bölgeye ayrılmaktaydı. Diyar-ı Rebia bölgesi içerisinde yer alan Musul, Cizre, Silopi, Nusaybin ve Tur-Abdin, Dara ve Mardin gibi şehir ve beldeler Sasaniler ve Bizans arasında uzun süre bir mücadele alanı iken bu bölgeye İslam ordularının gelmesiyle bölge hem İslamlaşmış hem de İpek yolu üzerinde bulunmasından dolayı uluslararası ticarette etkin rol oynamaya başlamıştır. Haçlı seferlerinin XI.yüzyılda başlamasıyla bölge Haçlılarla İslam devletleri arasında bir çekişme alanı olmaya başlamış ve Eyyubiler Haçlılarla kıyasıya mücadele etmişlerdir. Ortadoğu ticaretinde hem Haçlılar hem de Eyyubiler önemli rol oynamışlardır. Özellikle Baharat Yoluyla Mısır ve Basra Körfezine gelen Uzakdoğu'nun önemli ticari malları ki, bu mallar arasında yer alan İpek, baharat ve çeşitli mücevherat vardı. Bu ticari mallar Bağdat, Musul ve Şam yoluyla Anadolu topraklarına gelmekte ve oradan da Avrupa ülkelerine ve diğer ihtiyaç duyulan ülkelere ihraç edilmekteydi. Özellikle Bağdat'a gelen Uzakdoğu malları Silopi, Cizre, Nusaybin ve Mardin üzerinden geçerek çeşitli güzergahlar yoluyla İstanbul'a ulaşmaktaydı. Eyyubilerin sonuna kadar İpek Yolu üzerinde bulunan bu şehir ve beldeler oldukça gelişmiştir.
Keywords
Abstract
Upper Mesopotamia has been called al-Jazeera region since the ancient times and many civilizations such as Gutes, Babylonians, Assyrians, Hittites, Salafkians, Romans, Byzantines and Sasanians had ruled before the Islamic armies came to this region. The Al-Jazeera region, which had begun to Islamize during the Hz.Ömer period, was divided into three separate regions as Diyar-ı Mudar, Diyar-ı Rebia and Diyer-ı Bekir. Diyar Rebia where covers the cities named Mosul, Cizre, Silopi, Nusaybin, Tur-Abdin, Dara and Mardin had been a struggle area between the Sasanians and Byzantians then became an islamic region and international trade center on the Silk Road after the Islamic armies came. With the beginning of the Crusades in the XIth century, the region was a field of contention between the Crusaders and the Islamic states. Ayyubids had fought with the Crusaders and the Crusaders and Ayyubids played an important role in the Middle East trade. Silk, spice and jewelleries which is the most significant trade product for the far-east was brought to Anatolian and European cities through Baghdad, Mosul and Damascus from Gulf of Basra and Egypt. Especially the Far East goods coming to Baghdad were passing through Silopi, Cizre, Nusaybin and Mardin and reached to the Istanbul with different routes. The cities on the Silk Raod well developed especially in the Ayyubids reign.
Keywords
- Apak, Adem, Ana Hatlarıyla İslam Tarihi, c.II, İstanbul 2013, Ensar Yayınları.
- Azimli, Mehmet, İslam Tarihi, c.II, Ankara 2018, Bilay Yayınları.
- Basuğuy, Bedreddin, Haçlılar Karşısında İslam'ın Sağlam Bir Kalesi Eyyubiler, İstanbul 2017, Siyer
- Bedirhan, Yaşar, Orta Çağda İpek Yolu Hakimiyeti ve Türk Yurtları, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü,( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 1994.
- Bozkurt, Abdülbaki, El-Cezire Fatihi İyaz b.Ganem ve Mardin'in İslamlaşması, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2006.
- Bulduk, Abdülgani, el-Cezire Muhtasar Tarihi, (Yay. Haz. Mustafa Öztürk- İbrahim Yılmazçelik), Elazığ 2004.
- Çevik, Adnan -Konuk Süha,'' Bizans-Sasani Mücadelesinden Osmanlı Dönemine Kadar İdil ve Yöresinin Tarihi Coğrafyası'', Uluslararası Geçmişten Günümüze İdilSempozyumu(Uluslararası Geçmişten Günümüze İdil Sempozyumu Bildirileri), Şırnak Üni Yayınları-2, İstanbul 2011, s.1934.
- Dahlan, Ahmet Zeyni, el-Fütuhat el-İslamiyye, c.XV, Beyrut 1997.
- el-Belazuri, Ahmed b. Yahya, Fütuu'l-Büldan,( trc.Mustafa Fayda), Ankara 1987.
- Eskikurt, Adnan,'' Ortaçağ Anadolu Ticaret Yolları'', Muğla Sıtkı Kocaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:33, 2014 Güz, s.15-40.
- Günel, Gökçe, ''Anadolu Selçuklu Dönemi'nde Anadolu'da İpek Yolu-Kervansaray-Köprüler'', Kebikeç,29.2010, s.135.
- Güneş, Hüseyin, Tur Abdin Yöresinin İslamlaşma Süreci, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012/2, C.III, S.6, s.71-102.
- Güneş, Hüseyin, ''Emeviler Döneminde İdil'', Uluslararası Geçmişten Günümüze İdil Sempozyumu (Uluslararası Geçmişten Günümüze İdil Sempozyumu Bildirileri), Şırnak Üni Yayınları-2, İstanbul 2011, s.59-70.
- Ğandur, Muhammed Yusuf, Ortaçağ Cizre Tarihi (M.S.815-1515)( çev.Fadıl Bedirhanoğlu), Ankara 2008, Beir Any Yayınları.
- Heyd, W., Yakındoğu Ticaret Tarihi, Ankara 1975.
- Hitti,P.K., Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, (trc. Salih Tuğ), İstanbul 1980, c.I.
- Humpreys, R.Stephen , ''XIII. Yüzyılda Eyyubiler, Memlükler ve Latin Doğu'', çev.Mustafa Kılıç, C.Ü.İlahiyat Fakültesi Dergisi, XI/1-2007, s.359-378.
- İbn Hurdazbih, Ülkeler ve Yollar Kitabı( Kitabu'l-Mesalik ve'l-Memalik ), çev. Murat Ağarı,İstanbul 2008, Kitabevi Yayınları.
- İbn Kesir, el-Bidaye ve'n-Nihaye, çev.Mehmet Keskin, Çağ Yay, İstanbul 1994.
- İbnü'l-Esir, el- Kamil fi't-Tarih, c.II, çev.M.Beşir Eryarsoy, Bahar Yayınları, İstanbul( Tarihsiz). İmameddin İsmail b. Ömer b. Kesir, el-Bidaye ve'n-Nihaye, Beyrut 1966, c.IV.
- İnsan Bilimleri için Kaynak Araştırmaları Dergisi, 29.2010, s.135 vd.(133-146).
- Kaegi, Walter E., Bizans ve İlk İslam Fetihleri, (trc. Mehmet Özay), İstanbul 2000.
- Keleş, Bahattin,'' Memlukler Döneminde Karimi Tüccarlarının Uluslararası Ticaretteki Yeri ve Önemi'',Turkish Studies, Volume 31/1, Winter 2018, s. 81-96.
- Koyuncu, Mevlüt, ''İlk İslam Fetihleri Döneminde el-Cezire Bölgesi ve İslamlaşma Süreci'', Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, 2008, C,10, S, 1, s.131-140.
- Naci, Muallim , Lugat-ı Naci, Çağ Yayınları, İstanbul 1995.
- Ökse, Tuba,'' Kızılırmak ve Fırat Havzalarını Birbirine Bağlayan Eski Kervan Yolları'', Bilig, Yaz,/ 2005, Sayı: 34, s.19.
- Özdal, Ahmet N., Ortaçağ Ekonomisi ve Müslüman Tüccarlar, (X-XIV.Yüzyıllar), İstanbul 2016, Selenge
- Ramazan Şeşen, '' Cezire '', DİA, c.VII, İstanbul 1993,s.509.
- Ramazan Şeşen, '' Eyyubiler'', Türkler, Ankara 2002, c.V,s.126.
- Turan, Şerafettin, Türkiye-İtalya İlişkileri I, Selçuklular'dan Bizans'ın Sona Erişine, Ankara 2000, Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Vakidi, Ebu Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vakid, Fütuhu'ş-Şam, c.II, Beyrut 1997.
- Yakut El-Hamevi Ebu Abdullah Şehabeddin, Mu'cemu'l- Büldan (thk.Ferid Abdulaziz Cundi), Daru'l- Kutubi'l-İlmiyye, Beyrut (1990), c.I.
- Yaşın, Abdullah, Tarih, Kültür ve Cizre, İstanbul 2011, Pak Ajans Yayınları.
