Author :
Abstract
Bu çalışmada Kızılırmak Deltasının mevcut arazi kullanım durumu ve son 33 yılda meydana gelen arazi örtüsü değişiklikleri ele alınmıştır. Araştırma sahası konumu ve doğal ortam özelliklerine bağlı olarak yoğun bir arazi kullanımına sahne olmaktadır. Çalışmanın amacı, hem doğal yaşam alanı, hem de beşeri ve iktisadi faaliyetler açısından önemli bir saha olan Kızılırmak Deltasının mevcut arazi kullanım durumunu en az hata, en fazla ayrıntı ile ortaya koymak, yaşanan değişimleri tespit edip yorumlamaktır. Buradan hareketle geleceğe yönelik öngörülerde bulunulması hedeflenmiştir. Buna yönelik olarak arazi çalışmaları ve CBS’den faydalanılmıştır. Deltanın mevcut arazi örtüsü 2019 yılı Google Earth uydu görüntüleri üzerinden analiz edilmiş, sonuçlar arazi çalışmalarıyla kontrol edilmiştir. Arazi örtüsünün zamansal değişimini tespit edebilmek için 1987, 2002, 2010 ve 2018 yıllarına ait uydu görüntüleri kontrollü sınıflandırma tekniğiyle işlenmiştir. Bulgulara göre; 2019 yılı itibariyle Kızılırmak Deltasının % 64’ünde tarım başta olmak üzere hayvancılık, yerleşme, sanayi gibi beşeri faaliyetler yürütülmektedir. Deltanın % 24’ünü çeşitli statülerle koruma altına alınmış alanlar oluştururken orman, kumul, drenaj kanalı gibi unsurlar geriye kalan kısmını teşkil etmektedir. Kızılırmak Deltasında son 33 yılda yerleşmeler, yollar, sanayi tesisleri gibi unsurların alanını genişlettiği, tarım alanları ve ormanların ise daraldığı görülmüştür. Kızılırmak Deltasında arazi örtüsünün gelecekteki durumuyla ilgili; koruma alanlarına bağlı olarak sulak alanların, kumulların ve su basar ormanların kısa vadede varlığını sürdürebileceğini söylemek mümkündür. Ancak küresel iklim değişmeleri ile deniz seviyesindeki yükselmenin devam edeceği ve yağış koşullarının değişeceği, barajlar ve kum ocakları nedeniyle deltanın sediment bütçesinin açık vereceği ve kıyı gerilemesinin devam edeceği hesaba katılırsa orta vadede sulak alanlar deniz işgaline uğrayacak, kumullar kıyıdan iç kesimlere doğru yayılacaktır. Akarsu yatakları küçülecek, çevrelerindeki bataklıklar kuruyarak çayırlara dönüşecektir. Deltadaki yerleşmeler, sanayi tesisleri ve ulaşım alt yapısı alansal olarak genişleyecek, tarım arazileri ve ormanlar daralacaktır. Kızılırmak Deltasında arazi örtüsünün mevcut durumu ve zamansal değişiminden yola çıkılarak deltayı gelecekte büyük risklerin beklediği söylenebilir. Kızılırmak Deltasında tarım, yerleşme, sanayileşme, ulaşım, alt yapı gibi unsurlar bütün paydaşlar göz önüne alınarak planlanmalıdır. Risklerin ve avantajların yöre halkına anlatılması ve planlamaların sahiplenilmesi sağlanmalıdır.
Keywords
Abstract
In this study, the current land use status of Kızılırmak Delta and the changes of land cover occurring in the last 33 years are discussed. The research area is subject to intensive land use depending on its location and natural environment characteristics. The aim of this study is to reveal the current land use situation of Kızılırmak Delta which is an important field both in terms of natural habitat and human and economic activities with minimum error and maximum detail and to detect and interpret the changes. From this point of view, it is aimed to make predictions for the future. For this purpose, field studies and GIS have been utilized. The current land cover of the delta was analyzed through 2019 Google Earth satellite imagery and results were checked by field studies. In order to detect the temporal change of land cover, satellite images of 1987, 2002, 2010 and 2018 were processed by controlled classification technique. According to the findings; As of 2019, 64% of Kızılırmak Delta has been carrying out human activities such as agriculture, animal husbandry, settlement and industry. While 24% of the delta is protected areas in various statuses, the remaining elements are forest, sand dune and drainage canal. When the temporal change of land cover in Kızılırmak Delta is examined, it is seen that in the last 33 years, the elements such as settlements, roads, industrial plants have expanded its area and agricultural areas and forests have shrunk. The future of the land cover in Kızılırmak Delta; It is possible to say that wetlands, sand dunes and flooded forests can survive in the short term depend on the protected areas. However, considering that the global climate changes and sea level will continue to increase and precipitation conditions will change, the sediment budget of the delta will bedefıcit due to dams and sand pits and the coastal recession experienced in the last 33 years will continue and the wetlands will be occupied by the sea in the medium term. The river beds will shrink and the swamps around them will dry and turn into meadows. The settlements, industrial facilities and transport infrastructure in the delta will be expanded exponentially, agricultural lands and forests will be narrowed. Based on the current situation and temporal change of the land cover in the Kızılırmak Delta, it can be said that great risks await the delta in the future. The factors such as agriculture, settlement, industrialization, transportation and infrastructure on the Kızılırmak Delta should be planned by considering all the stakeholders in the delta. The risks and advantages should be explained to the local people, and all the plans to be made should be adopted by the local people.
Keywords
- Akkan, E. (1970). Bafra Burnu - Delice Kavşağı Arasında Kızılırmak Vadisi’nin Jeomorfolojisi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, S.,191, Ankara.
- Atalay, İ. (2013). Doğa Bilimleri Sözlüğü, İstanbul: Meta Basım ve Matbaacılık Hizmetleri.
- Ataol, M. Kale, M.M. & Tekkanat, İ.S. (2019). Assessment of the changes in shoreline using digital shoreline analysis system: a case study of Kızılırmak Delta in northern Turkey from 1951 to 2017, Environ Earth Science, 78: 579.
- Ayan, A. K. (2007). Kızılırmak Deltasında Doğal Kaynak Kullanımı, SET:24.12.2014, http://www.kizilirmakdeltasi.net/2014/dosya/rapor.pdf.
- Bağcı, H.R. (2017). Yeşilırmak Deltasında (Çarşamba/Samsun) Doğal Ortam İnsan İlişkileri ve Doğal Çevre Planlaması, Yayımlanmamış Doktora Tezi, OMÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Samsun.
- Bahadır M. (2011). Kızılırmak Nehri Akım Değişimlerinin İstatistiksel Analizi, Turkish Studies – International Periodical For The Languages, Terature And History Of Turkish Or Turkic, Volume 6/3 Summer 2011, P. 1339-1356 Turkey.
- Bahadır M. ve Özlü, T. (2014). Ağaçlı Sulakalanlara Bir Örnek: Yörükler Su Basar Ormanı(Kızılırmak Deltası), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C/S 7/35
- Bayraklı, F. Osman, Ö. (1987). ‚Bafra Ovası Topraklarının Genel Fiziksel Ve Kimyasal Özellikleri‛. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Bafra Tarım Sempozyumu, Samsun.
- Görkem, B. (1995). Kızılırmak Deltası’nın Sosyo-Ekonomik Yapısının Araştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, OMÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
- Gürçay, M. (2009). Sulak Alanlar Üzerindeki İnsan Müdahaleleri ve Uzun Dönemde İnsan Refahına Etkileri Kızılırmak Deltası Örnek Olay İncelemesi, Samsun, Türkiye. ODTÜ Yayınları, Ankara.
- İnandık, H. (1956). ‚Sinop – Terme Arasındaki Kıyıların Morfolojik Etüdü I‛, Türk Coğrafya Dergisi, S. 15 -16, s. 21 – 45.
- İnandık, H. (1957). ‚Sinop – Terme Arasındaki Kıyıların Morfolojik Etüdü II‛, Türk Coğrafya Dergisi, S. 17, s. 51 – 71.
- Kökpınar, M. A. Güler, I. Darama, Y. (2000). ‚Bafra Ovası Kızılırmak – Karadeniz Birleşimindeki Kıyı Erozyonunun İncelenmesi‛. III. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu, 5-7 Ekim, Çanakkale.
- Köksal, A. (1968). Bafra Ovası İklimi Hakkında, Türk Coğrafya Dergisi, S. 24-25, s. 158-171, İstanbul.
- Kuleli, T. (2010). ‚Kızılırmak ve Yeşilırmak Deltalarındaki Kıyı Değişimlerinin Landsat TM ve DSAS ile Belirlenmesi‛, Türkiye’ nin Kıyı ve Deniz Alanları VIII. Ulusal Kongresi 27 Nisan – 1 Mayıs, Trabzon.
- Özdemir, S. (2010). Kızılırmak Deltası’nda Aktüel Kıyı Çizgisi Değişiklikleri ve Sonuçları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, OMÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Samsun.
- Özesmi, U. (1999). Conservation Strategien For Sustainable Resource Use İn The Kızılırmak Delta İn Turkey, Universtiy Of Minnesota, Doctoral Thesis.
- Öztürk, D. ve F. A. Sesli. (2015). Shoreline change analysis of the Kizilirmak Lagoon Series, Ocean & Coastal Management 118 290e308.
- Samsun Büyükşehir Belediyesi, (2018). Kızılırmak Deltası Su Ayak İzinin Belirlenmesi Raporu, Ceylan Ofset Matbaa, Samsun.
- Samsun Kızılırmak Deltası Doğal Sit Alanları Sulak Alan Ve Kuş Cenneti 2019-2023 Yönetim Planı, T.C. Çevre Ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü.Set:12.12.2019, https://webdosya.csb.gov.tr/db/tabiat/icerikler/k-z-l-rmak_yp_tr-20180921095516.pdf.
- Şahin, K. Bağcı, H.R. (2016). CBS ve UA Teknikleriyle Türkiye’nin Başlıca Deltalarının Morfometrik Özelliklerinin Değerlendirilmesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S/C 42/9, 984-990.
- Turoğlu, H . (2011). Kızılırmak Deltası ve Yakın Çevresinin Jeomorfolojik Özellikleri ve İnsan Yaşamındaki Etkileri. Anadolu Araştırmaları ,S 19, 99-111.
- Türkiye’deki Ramsar Alanları Değerlendirme Raporu, Doğal Hayatı Koruma Vakfı, 2008.
- Türkiye’nin Önemli Sulak Alanları Ramsar Alanlarımız, Orman Ve Su İşleri Bakanlığı Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü, 2013.
- Uzun, A. (2006). Samsun Deltaları ve Beklenen Değişmeler, Samsun Büyükşehir Belediyesi, Kültür Ve Eğitim Hizmetleri Daire Başkanlığı, Geçmişten Geleceğe Samsun, 1. Kitap, 541-548.
- Yalçınlar, İ. (1955). Samsun Bölgesi 1/100.000 ölçekli, Ünye 27 – 1, Samsun 26 – 2, Bafra 9 – 3, Bafra 9 – 4 Paftalarına ait Jeolojik Rapor, MTA, Rapor No:2648, Ankara.
- Yalçınlar, İ. (1958). Samsun Bölgesinin Neojen ve Kuaterner Kıyı Depoları, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 5/9, İstanbul.
- Yılmaz, C. (2007). Bafra Ovası’nın Beşeri ve İktisadi Coğrafyası, Samsun: Kızılırmak Ofset Matbaacılık
- Zeybek, H. İ. Uzun, A. Yılmaz, C. ve Özen, S. (2010). ‚Kızılırmak Delta Bütçesine Yapılan Müdahalelerin Delta Sahası ve Morfolojisi Üzerine Etkileri‛, Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 11-13 Ekim, Afyonkarahisar.
- Zeybek. H. İ. Uzun, A. Yılmaz, C. Bahadır, M. ve Dinçer, H. (2013). ‚Kızılırmak Deltası’nda Kıyı Çizgisi Değişikliklerinin CBS ve Uzaktan Algılama Teknikleri İle Değerlendirilmesi‛, III. Ulusal Sulak Alanlar Kongresi, 23-25 Ekim, Samsun. Zeybek, H. İ. Bağcı, H. R. Bahadır, M. (2018). Kızılırmak Deltasında Samsun Kıyı Çizgisi Değişimlerinin Bruun Kuralına Göre Değerlendirilmesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(58), 308–317.
