GÖMEÇ OVASI (BALIKESİR) VE YAKIN ÇEVRESİNDE JEOLOJİK-LİTOLOJİK ÖZELLİKLER İLE ARAZİ KULLANIMI ARASINDAKİ İLİŞKİLER
Author :
Abstract
Kıyı Ege Bölümü’nün kuzeyinde yer alan Gömeç Ovası ve yakın çevresi, Kazdağı ile Madra Dağları arasında yer alan Edremit havzasının güney kesiminde yer almaktadır. Sahanın jeolojik-litolojik özellikleri arazi kullanımını şekillendiren ve çeşitlendiren doğal etkenlerdendir. İnceleme sahasında kristalize kireçtaşları üzerinde (VII. sınıf ) zeytinlikler ve maki/garig, alanları yer alırken, metamorfiklerden (VII. sınıf) oluşan alanlarda ise genellikle zeytinlikler bulunmaktadır. Neojen volkanitler (VI.-VII. sınıf) üzerinde kızılçam, maki-garig, mer’a ve ikincil konut alanları yer almaktadır. Neojen göl sedimentleri (III.-IV. sınıf) üzerinde zeytinlikler yayılış göstermektedir. Tüf katkılı Neojen sedimentlerden (III.-IV.- V. sınıf) oluşan alanlarda zeytinlikler yer alırken, tüfler (VII. sınıf) üzerinde maki-garig ve zeytinlikler bulunmaktadır. Konglomeraların (IV.-V. sınıf) yayılış gösterdiği sahalarda zeytinlik ve kuru tarım alanları yer alırken, birikinti koni-yelpazeleri (IV.-V. sınıf) üzerinde zeytinlik ve yerleşim alanları bulunmaktadır. Alüvyonlar (I.-II.-III.-IV. sınıf) üzerinde ise sulu/kuru tarım, yerleşim, mera alanları yer almaktadır. Suya doygun alüvyal sahalarda ise mera, ikincil konut ve sazlık-bataklık alanlar dikkat çekmektedir. Jeolojik-litolojik özellikler toprak oluşumunu ve verimliliğini tayin edebilmektedir. Nitekim Neojen gölsel sedimentler ve alüvyonlar üzerinde gelişen toprakların Katyon Değişme Kapasitesi (KDK) yüksekken tüf, metamorfikler ve volkanitler üzerinde gelişen toprakların KDK’sı oldukça düşüktür. Araştırma alanında eğimin % 10’u aştığı ve doğal bitki örtüsünü büyük ölçüde kaybetmiş tüfler, volkanitler ve metamorfiklerden oluşan arazilerde yürütülen tarım faaliyetleri şiddetli erozyona neden olmaktadır. Öte yandan, yer altı suyu rezervi zayıf olan ova tabanında sulu tarım yapılması, tuzlanmaya neden olmakta ve bu durum tarımsal üretimin/verimin düşmesine yol açmaktadır. Arazi degradasyonu ve erozyonun önlenebilmesi için arazilerin jeolojik-litolojik özelliklerinin bilinerek buna uygun bir arazi kullanım deseninin oluşturulması gereklidir. Nitekim Gömeç Ovası ve yakın çevresinde anamateryal-toprak-arazi kullanımı ilişkileri çerçevesinde; Neojen gölsel tortul formasyonları ve kolüviyal depolar zeytinlik, eğimli ve yüksek alanlar orman alanı, sahanın kıyı kesimindeki tüf ve volkanitlerden oluşan alan ise turizm yapılaşması için kullanılmalıdır.
Keywords
Abstract
Situated in the north of the Coastal Aegean Section, the Gömeç Plain and its immediate surroundings are located in the southern part of the Edremit basin between Kazdağı and Madra Mountains. Geological-lithological characteristics of the research area are among natural factors shaping and diversifying land use. In the study area, there are olive groves and maquis / garrigue on the crystallized limestones (class VII) while in areas consisting of metamorphics (class VII) there are generally olive groves. On the Neogene volcanics (grades VI.-VII), there are red pine, maquis-garrigue, pasture and secondary housing areas. Olive groves are spread over Neogene lake sediments (class III.-IV). While there are olive groves in the areas consisting of tuff doped Neogene sediments (class III.-IV.- V.), tuffs (class VII) contain maquis-garrigue and olive groves. In the areas where conglomerates (class IV.-V) are spread, there are olive groves and dry agricultural areas whereas there are olive groves and settlements on the alluvial (deposit) cone-fans (class IV.-V). On the alluvions (class I.-II.-III.-IV), there are irrigated / dry farming, settlement and pasture areas. In water-saturated alluvial fields, pasture, secondary housing and reed-swamp areas are noteworthy. Geological-lithological characteristics are able to determine pedogenesis and soil productivity. Hence, Cation Exchange Capacity (CEC) of soils which develop on Neogene lacustrine sediments and alluvions is high whereas CEC of those which develop on tuffs, metamorphics and volcanites is quite low. In the research area, agricultural activities carried out on lands composed of tuffs, volcanites and metamorphics, where the slope exceeds 10% and have largely lost their natural vegetation, cause severe erosion. On the other hand, irrigated farming on the plain bottom, which has a weak groundwater reserve, leads to salinization and this situation causes a decrease in agricultural production / yield. In order to prevent land degradation and erosion, it is necessary to establish a land use pattern by knowing the geological-lithological characteristics of the land. As a matter of fact, within the framework of relationships between parent material-soil-land use in Gömeç Plain and its immediate surroundings; Neogene lacustrine sedimentary formations and colluvial depots (deposits) should be used for olive grove; sloping and high areas for forest area; and region consisting of tuff and volcanics on the coastal section of the area should be used for tourism construction.
Keywords
- Akyürek, B. ve Soysal, Y. (1980-1981). Biga Yarımadası Güneyinin (Savaştepe-Kırkağaç-Bergama- Ayvalık) Temel Jeolojik Özellikleri. MTA Enstitüsü Dergisi, C/S. 95/96: 1-13.
- Atalay, İ., Semenderoğlu, A., Çukur, H. ve Gümüş, N. (1993). Aydın İlinin Doğal Ortam Koşulları ve Ekosistemleri. Buca Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, C/S. 4: 33-63.
- Atalay, İ. (2002). Türkiye’nin Ekolojik Bölgeleri. İzmir: Meta Basımevi.
- Atalay, İ. (2006). Toprak Oluşumu, Sınıflandırılması ve Coğrafyası. İzmir: Meta Basımevi.
- Atalay, İ. (2008). Ekosistem Ekolojisi ve Coğrafyası. Çevre ve Orman Bakanlığı Yayınları, Cilt I-II, İzmir: Meta Basımevi.
- Atalay, İ. (2011). Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği. İzmir: Meta Basımevi.
- Atalay, İ. ve Gökçe Gündüzoğlu, H. A. (2015). Türkiye’nin Ekolojik Koşullarına Göre Arazi Kabiliyet Sınıflandırması. İzmir: Meta Basımevi.
- Bai, Z. G, Dent, D. L., Olsson, L. and Schaepman, M. E. (2008a). Proxy Global Assessment of Land Degradation. Soil Use And Management, British Society of Soil Science, C/S. 24: 223-234.
- Bai, Z.G, Dent, D.L., Olsson, L. and Schaepman, M.E. (2008b). Global Assessment of Land Degradation and Improvement 1. Identification by Remote Sensing, FAO-ISRIC Pr 35852, Wageningen: ISRIC-World Soil Information.
- Bartelletti, C., Giannecchini, R., D'amato Avanzi, G., Galanti, Y. and Mazzali, A. (2017). The Influence of Geological–Morphological and Land Use Settings on Shallow Landslides in The Pogliaschina T. Basin (Northern Apennines, Italy). Journal of Maps, C/S. 13 (2): 142-152.
- Bhattacharya, A. (1983). Geologic And Geomorphic Controls in Land Use Patterns-Examples Using Remote Sensing Techniques. Journal of The Indian Society of Photo-Interpretation and Remote Sensing, C/S. 11: 57-64.
- Buldan, İ. ve Çukur, H. (2000). Edremit Körfezi Çevresinde Doğal Ortam Koşulları ve İnsan Etkinliklerinin Zeytin Üretimine Etkileri. İzmir: Dokuz Eylül Yayıncılık.
- Cangir, C., Kapur, S., Boyraz, D. ve Akça, E. (1998). “Türkiye’de Arazi Kullanımı, Tarım Topraklarının Sorunları ve Optimum Arazi Kullanımı Politikaları”. M. Şefik Yeşilsoy International Symposium on Arid Region Soil 21-24 Eylül 1998, İzmir.
- Çelik, M.A., Gülersoy A. E. ve Gümüş N. (2017). Tahtalı Barajı Koruma Havzası'nda Uzaktan Algılama ve CBS Kullanılarak Doğal Afet (Sel-Taşkın, Orman Yangını, Heyelan Ve Erozyon) Riskinin Değerlendirilmesi. İstanbul: Çantay Kitabevi.
- Çukur, H. (1998). Ege Bölümü’nün Ekosistemleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
- Goudie, A. (2006). The Human Impact on The Natural Environment, Oxford: Blackwell Publishers.
- Gupta, R.P. and Bharktya, D.K. (1982). “Regional Geologic Controls in Land Use Patterns in Parts of Northwestern India-Using Landsat Images”. Proc. Ist Int. Symp. Soil, Geology and Landforms: Impact on Land Use Planning in Developing Countries, 1-3 April, Bangkok.
- Gülersoy, A.E. (2001). Gömeç Ovası’nda Bugünkü Arazi Kullanımı İle Arazi Sınıflandırılması Arasındaki İlişkiler, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
- Gülersoy, A.E. (2008). Bakırçay Havzası’nda Doğal Ortam Koşulları İle Arazi Kullanımı Arasındaki İlişkiler, Yayınlanmamış Doktora Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
- Gülersoy, A.E. (2013). Bakırçay Havzası'nda Jeolojik-Litolojik Özellikler ile Arazi Kullanımı Arasındaki İlişkiler. Profesör Doktor Asaf Koçman'a Armağan (s. 539-552) İçinde. İzmir: E.Ü. Basımevi.
- Gülersoy, A. E. (2014a). Yanlış Arazi Kullanımı. Elektronik Sosyal Bilgiler Eğitimi Dergisi, C/S. 1 (2): 49- 128.
- Gülersoy, A.E. (2014b). Küçük Menderes Havzası’nda Mekânsal Potansiyel ile Arazi Kullanımı Arasındaki İlişkiler. İzmir: Dinozor Kitabevi.
- Koçman, A. (1989). Uygulamalı Fiziki Coğrafya Çalışmaları ve İzmir-Bozdağlar Yöresi Üzerinde Araştırmalar. İzmir: E.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- Kozan, A.T., Bircan, A., Durukal, A., Tüfekçi, K., Bozbay, E., Öğdüm, F., Herece, M., Keçer, M., Durukal, S. ve Ozaner, S. (1982). Burhaniye (Balıkesir)-Menemen Arasında Kalan Kıyı Bölgesinin Jeomorfolojisi, Basılmamış MTA Raporu. Ankara: MTA Genel Müdürlüğü.
- Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü (1999). Balıkesir İli Arazi Varlığı. Ankara: Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
- Kumar, K., Babu, K.R. Raju, G.S. and Pratap, T.S. (2015). Influence of Geomorphology and Geology on Land Use Land Cover Patterns, A Case Study in Parts of Ysr District, A.P., International Journal Of Multidisciplinary Research And Development, C/S. 2(2): 175-180.
- Marschalko, M., Yilmaz, I., Bednarik, M. and Kubecka, K. (2013). Identification of The Near-Surface Geological Structure and Deposits For Land Use Planning Purposes in The Doubrava Region (Czech Republic). Episodes, C/S. 36(2): 94-104.
- Mather, A.S. (1986). Land Use, London: Longman.
- Neeb, P.R., Nikkarinen, M., Ryghaug, P., Selinus, O. and Tanskanen, H. (1996). Geological Information for Environmental and Land-Use Planning in The Mid-Norden Region, Special Paper 22. Espoo: Geological Survey of Finland.
- Semenderoğlu, A. (1999). Urla-Çeşme Yarımadası’nda Doğal Ortam ile Sos Yo-Ekonomik Faaliyetler Arasındaki İlişkiler, Yayınlanmamış Doktora Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri
- Semenderoğlu, A., Gülersoy, A.E. ve İlhan, A. (2005). Kimyasal ve Biyolojik Arazi Degradasyonu. Türk Coğrafya Dergisi, C/S. 45: 15-40.
- Semenderoğlu, A., İlhan, A. ve Gülersoy, A.E. (2006). Fiziksel Arazi Degradasyonu. Türk Coğrafya Dergisi, C/S. 47: 75-98.
- Soykan, A. (1999). Gömeç Ovası ile Yakın Çevresinin Jeomorfolojisi ve Uygulamalı Jeomorfolojisi. Türk Coğrafya Dergisi, C/S. 34: 445-466.
- Topraksu (1972). Balıkesir İli Toprak Kaynağı Envanter Raporu. Ankara: Köy İşleri Bakanlığı Yayınları.
- U.S. Department of Agriculture. (1966). Land Capability Classification. Washington: Soil Conservation Service-U.S. Goverment Printing Office.
