Author :
Abstract
IX.-XIII. yüzyıllarda Türk-İslâm Dünyasında matematik, tıp, kimya, astronomi, fizik, optik, mekanik, zooloji, botanik, mineraloji, coğrafya vd. bilim alanlarında büyük başarılar elde edilmiştir. Önde gelen bilim tarihçilerine göre, Türk-İslâm Dünyasının farklı bölgelerinde yaşayan bilginler, Yunan ve Bizanslı seleflerini yalnızca geride bırakmamışlardır. Onlar sonraki yüzyıllar için bu bilim dallarının gelişim yollarını da belirlemişlerdir. Bu seçkin bilginler arasında dünya tıp tarihinde silinemez izler bırakan çok sayıda hekimden de söz etmek mümkündür. Onlardan biri, Endülüslü cerrah-hekim Ebü’l-Kâsım ez-Zehrâvî’dir. O, cerrahi alanına yaptığı sağlam ve özgün katkılarla bilinmekte ve Türk-İslâm Dünyasında cerrahinin kurucusu olarak kabul edilmektedir. Zehrâvî birçok eser kaleme almıştır. Bunlardan bir tıp ansiklopedisi niteliğindeki Kitâbu’t-tasrîf li-men ʿaceze ʿani’t-te’lîf adlı kitabı günümüze ulaşmıştır. Kitap, Türk-İslâm Dünyasından çok, Avrupa ülkelerinde dikkat çekmiş ve etkili olmuştur. Kitabın farklı bölümleri başta Latince olmak üzere, İbranice, Fransızca, İngilizce vd. dillere tercüme edilmiştir. Türk-İslâm Dünyasında yetişmiş olan bilim insanlarının özel olarak araştırıldığı Rusya’da da Zehrâvî’nin bilimsel mirası tüm yönleriyle ele alınmıştır. Tasrîf, İbn Sînâ’nın el-Kânun fî’t-Tıbb adlı eserine oranla geç olsa da Rusçaya tercüme edilmiştir. Bu makalenin amacı, Zehrâvî ve başlıca eseri Tasrîfle ilgili Rusça çalışmaları -mevcut olanaklar çerçevesinde- tespit etmek, bu çalışmalar arasından öne çıkanları ortaya koymaktır. Son olarak bu makale, Zehrâvî ve Tasrîfle ilgili Türkçe literatüre bir katkı sunma amacı taşımaktadır. Böylece, makalenin yazarı, ülkemizde devam eden ve gelecekte gerçekleştirilmesi düşünülen ilgili araştırmalara kaynak ve malzeme dizini bakımından yararlı olmayı da ummaktadır.
Keywords
Abstract
Important achievements were obtained in the fields of mathematics, medicine, chemistry, astronomy, physics, optics, mechanics, zoology, botanic, mineralogy, geography and etc. in the Turkish-Islamic world between the ninth and thirteenth centuries. According to the leading historians of science, scholars living in different parts of the Turkish-Islamic world not only surpassed their Greek and Byzantine predecessors. They also paved the way for development of these fields of science for following centuries. It is possible to mention many physicians that left non-erasable marks in the medicine history among these distinguished scholars. One of these names is an Andalusian surgeon-physician called Abul-Qāsim al-Zahrāwī. He is known for his solid and unique contributions to the surgical world and regarded as the founder of surgery in the Turkish-Islamic world. al-Zahrāwī wrote many books. One of these books, called al-Taṣrīf (The Method of Medicine) regarded as a medical encyclopedia has reached until today. The book attracted more attention in the European countries than in the Turkish-Islamic world and had an impact on Europe. Different chapters from the book were translated into languages such as Hebrew, French, English and especially Latin. al-Zahrāwī’s scientific heritage has also been discussed with all its aspects in Russia where scientists in the Turkish-Islamic world have especially been studied. Even though it was translated at a later period than Avicenna’s al-Qānūn fī al-Ṭibb (The Canon of Medicine), al-Taṣrīf was translated into Russian. The aim of this study is to identify Russian studies on Zahrawi and his main work, al-Taṣrīf -within the framework of available opportunities- and to present prominent ones among these. In conclusion, this article also aims to contribute to the Turkish literature on al-Zahrāwī and al-Taṣrīf. Therefore, the author wishes to assist the relevant ongoing studies and the ones to be conducted in the future in terms of bibliography and material index.
Keywords
- izdatelskoye obşestvo «Brokgauz-Efron». аз-Захрави, Абу-л-Касим Халаф ибн Аббас. (1983). Трактат о хирургии и инструментах (факсимиле
- Наука. / az-Zahravi, Abu-l-Kasim Halaf ibn Abbas. (1983). Traktat o hirurgiyi i instrumentah
- Nauka. Мирский, М. Б. (2000). Хирургия от древности до современности: Очерки истории. Москва:
- Издательство Наука. / Mirskiy, M. B. (2000). Hirurgiya ot drevnosti do sovremennosti: Oçerki
- istoriyi. Moskva: İzdatelsvto Nauka. Мирский, М. Б. (2005). Альбукасис. Большая Российская Энциклопедия. Том I. Москва: Издательство
- «Большая Российская энциклопедия». / Mirskiy, M. B. (2005). Albukasis. Bolşaya Rossiyskaya
- Entisklopediya. Tom I. Moskva: İzdatelstvo «Bolşaya Rossiyskaya Entsiklopediya». Уотт, У. М. (1976). Влияние Ислама на средневековую Европу (перевод с Английского С. А. Шуйского).
- Главная редакция Восточной литературы. Москва: Издательство Наука. / Uott, U. M. (1976).
- II. Türkçe Kaynaklar Acıduman, A. (2005). İbn-i Sina, Ebu’l-Kasım ez-Zehravi, Şerefeddin Sabuncuoğlu ve Tokatlı Mustafa
- Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Acıduman, A. ve Arda, B. (2006). Ebu’l-Kasım ez-Zehrâvî, Eseri et-Tasrif ve Hidrosefalinin Tedavisi
- Üzerine. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 2006, C/S. 49 (2): 169-173. Ankara. Bayat, A. H. (1993). Cerrâhiyye-i İlhâniyye. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt VII, s. 420). İstanbul: Türkiye
- Bayat, A. H. (2016). Tıp Tarihi (genişletilmiş üçüncü baskı). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yay.
- Doğruyol, H. ve Sarı, N. (1993). Cerrahlık. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt VII, s. 421-424). İstanbul: Türkiye
- Kahya, E. (2011). et-Tasrîf. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt XL, s. 132-133). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
- Kahya, E. (2013). Zehrâvî. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt XLIV, s. 189-191). İstanbul: Türkiye Diyanet
- Vakfı. Karatay, F. E. (1966). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Arapça Yazmalar Kataloğu. Cilt III. İstanbul. Memmedov, H. (2004). Tarihimize Yol Gösteren Adam: Ziya Bünyadov. Manas Üniversitesi Sosyal
- Üniversitesi. Sezgin, F. (2008). İslâm’da Bilim ve Teknik (ikinci baskı) (Cilt I: Arap-İslâm Bilimleri Tarihine Giriş).
- İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yay. Şükürov, Q. (2016) Bünyadov, Ziya. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt EK I, s. 225-227). İstanbul: Türkiye Yıldırım, N. (2011). On Beşinci Yüzyıla Ait Türkçe Cerrahnâmeler. Lokman Hekim Journal, 2011, C/S. 1
- (1): 19-28. Mersin. Yurtgezer, T. (1990). Ebu’l Kâsım Halef Bin Abbas ez-Zehrâvî’nin et-Tasrîf li-men Aceze an et-Te’lîf İsimli Tıp
- Hamarneh, S. Kh. and Sonnedecker G. A. (1963). A pharmaceutical view of Abulcasis al-Zahrawi in Moorish
- Spain. Leiden: Brill. Hitti, P. K. (1946). History of the Arabs. London. Hottinger, J. H. (1664). Bibliothecarius quadripartitus. Zürich. el-Humeydî, Ebû Abdillah Muhammed b. Fütûh. (1952). Cezvetu’l-muktebis fî zikri vulâti’l-Endelus.
- Kahire. İbn Beşküvâl. (1955). Kitâbu’s-sıla fî târîhi e’immeti’l-Endelus. C. I, Kahire. İbn İzârî. (1951). el-Beyânu’l-muğrib fî ahbâri mulûki’l-Endelus va’l-Mağrib. C. II, Leiden. Kâtip Çelebi. (1941). Keşfu’z-zunûn. (Haz. Şerefettin Yaltkaya, Kilisli Rifat Bilge). Ankara: Maarif
- Matbaası. Leclerc, L. (1861). La Chirurgie d’Abulcasis. Paris. Makkarî, Ahmed b. Muhammed. (1861). Nefhu’t-tîb min ğusni’l-Endelusi’r-râtib. C. II, Leiden. Mieli, A. (1938). La Science Arabe et son role dans l’évolution Scientifique Mondiale. Leiden: Brill. el-Muneccid, S. (1960). el-Kitâbu’l-‘Arabiyyu’l-mahtût ile’l-karni’l-‘âşiri’l-hicrî. Kahire.
