Author :
Abstract
Klasik Türk şiirinde kozmik âlem ve ona bağlı unsurlar, genellikle sevgili ve âşık ile ilgili hususlarda ele alınmıştır. Bu unsurlardan biri olan felek, klasik Türk şiirinde bahsi sıkça geçen ve çok geniş anlam ihtiva eden bir kavramdır. Gökyüzü anlamındaki bu sözcük; rengi, parlaklığı, şekli, hareketi, yüksekliği gibi yönleriyle çeşitli benzetmelerle konu edilmiştir. Divan şairlerince kimi zaman talih, baht, dünya, kader ve benzeri anlamları içerecek şekilde kullanılmış; insan talihine etkisi inanışından dolayı şikayet sebebi olmuştur. Bu çalışmada XVI. yüzyıl divan şairlerinden Derzizâde Ulvî’nin Divan’ı felek unsuru bakımından incelenmiştir. Tarama yöntemi kullanılan beyitlerde taramaya “felek” kelimesi ile birlikte “çarh, sipihr, gerdȗn, âsuman, semâ, arş, eflâk” kelimeleri de dahil edilmiştir. Taranan beyitlerden konuyu iyi ifade edebilecek örnekler seçilmiş, felek mefhumunun hangi hususlarla ve tasavvurlarla kullanıldığı ortaya konulmuştur. Felek kavramı; beyitlerde kubbe, çatı, şişe, dam, ayna, top, cellat, gemi, çadır, sofra, taht, kale, cevşen, kalkan, saray, kese, güvercin, at, fil, tavus, ihtiyar bir kadın, kör, taç, kalkan gibi çeşitli tasavvurlarla ilişkilendirilmiştir. İlk bölümde Ulvî’nin hayatı hakkında bilgi verilmiş; ardından felek kavramının hangi teşbih, istiare ve mecazlarla ele alındığı çeşitli başlıklar altında değerlendirilmiştir. Çalışmanın amacı, hem şairin bakış açısı ve hayal dünyası hakkında bilgi edinmek hem de divan şiirinde felek kavramının nasıl kavrandığı hakkında bir fikir vermektir.
Keywords
Abstract
At classical Turkish poem cosmic universe and revelant factors, were taken in hand generally beloved and love based cases. Fate which is one of these factors, is mentioned frequently at classical Turkish poem and is a notion involving broad meaning. This word in the meaning of skype was entreated with its aspects of colour, brightness, shape, movement, hightness and various similarities. Sometimes destiny, fortune, luck, World were used consisting similar meanings by divan poets; human became complain reason because of the believe of being effect to his destiny. In this study the notion fate: couplets had been correlated with various plans like “dome, roof, bottle, housetop, mirror, ball, headsman, vessel, tent, dining table, throne, castle, cevşen, shield, palace, pouch, pigeon, horse, elephant, peacock, and old woman, crown.” In the first episode an information had been given about Ulvî’s life: subsequently the Notion of fate with which smilitude, figüre of speech and metaphor had been handled was evaluated under various titles. The target of this study is having information both point of view of the poet and dream world and also giving an idea about how the Notion of fate was comprehended in divan poem.
Keywords
- Bursalı M. Tahir Efendi (1972). Osmanlı Müellifleri, (haz. F. Yavuz ve İ. Özen), C.2, İstanbul: Meral Yayınevi.
- Çetin, İ. (1993). Derzizâde Ulvî Divanı: Hayatı, Edebî Şahsiyeti ve Divanının Tenkidli Metni, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi, Elazığ.
- Deniz, S. (1992). 16.yy. Bazı Dîvân Şâirlerinin Türkçe Dîvânlarında Kozmik Unsurlar (Bâkî, Fuzûlî, Hayâlî Beğ, Nev’î, Yahya Beğ), Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Ünv. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
- İpekten, H. (1996). Divan Edebiyatında Ebedî Muhitler, İstanbul: MEB Yayınları.
- İsen, M. (1994). Gelibolulu Alî, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Ankara: AKM Yayınları.
- Kahraman, S. A., Dağlı, Y. (haz.) (2011). Evliya Çelebi Seyahatnamesi, C. 2, İstanbul: YKY.
- Kılıç, F. (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, C.3, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
- Kurnaz, C. (1995). ‚Felek-Edebiyat‛ maddesi, DİA, C. 12, İstanbul: TDV Yayınları, s.306-307.
- Kuşoğlu, M. Z. (2006). Resimli Ansiklopedik Kuyumculuk ve Maden Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Kutluk, İ. (1981). Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şuarâ. Ankara: TTK Yayınları.
- Önge, Y. (1978). ‚Anadolu’nun İlk Dört Selçuklu Kumandanı ve Yaptırdığı Yapıların Özellikleri‛, Vakıflar Dergisi, S.12, Ankara, s. 132.
- Pala, İ. (1995), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Şentürk, A. A. (1994). ‚Osmanlı Edebiyatında Felekler, Seyyare ve Sâbiteler (Burçlar)‛, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 90, Haziran, s. 131-180.
- Şentürk, A. A. (2009). Osmanlı Şiir Antolojisi, İstanbul: YKY.
- Tarlan, A. N. (1948). Şiir Mecmualarında XVI ve XVII. Asır Dîvan Şiiri: Ulvî-Me’âlî-Nihânî-Feyzî-Kâtibî, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
