Author :
Abstract
Dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de özellikle son 15-20 yıldır görülme sıklığı giderek artan sel ve taşkın olayları hem can hem de mal kaybına neden olmaktadır. Son yıllarda etkilerini daha çok hissettiğimiz doğal afetler her ne kadar fiziki faktör olan iklim, jeomorfolojik özellikler, bitki örtüsü vb. ile yakından ilgili olsa bile bir o kadar da artan nüfus, plansız şehirleşme, akarsu havzalarındaki ekonomik ve beşeri faaliyetler ile de doğrudan ilişkilidir. Özellikle sel ve taşkın gibi meteorolojik kökenli afetlerin son zamanlarda değişen iklim şartları ile yıkıcı etkisinin daha çok olduğu ve bu afetlerin daha sıklıkla meydana geldiğini söylemek de mümkündür. Ülkemizde özellikle Karadeniz kıyı kuşağında ani yağışların ardından oluşan seller kıyı kentlerini olumsuz etkilemektedir. Bu gibi durumlar göz önüne alındığında ve ülkemizde taşkınların en fazla Karadeniz Bölgesi’nde meydana geldiği düşünülürse taşkın risk analizlerinin yapılması ve sonuçlarının ilgili birimlerle paylaşılması bir zorunluluk haline gelmiştir. Bu çalışmada Ünye ilçe sınırları içinde kalan altı (6) adet havzanın taşkın risk analizi Coğrafi Bilgi Sistemleri tekniklerinden yararlanarak gerçekleştirilmiştir. Yine taşkın risk analizleri için örnek bir taşkın modeli oluşturulmuş ve bu model sayesinde olası bir taşkın anında risk teşkil edebilecek bölgelerin belirlenmesi sağlanmıştır. Böylece afet öncesi, afet sırasında ve sonrasında neler yapılabileceği üzerinde durulan bir model geliştirilmiştir. Taşkın risk analizinin yapıldığı bu çalışmada Çok Kriterli Karar Verme yönteminin bir metodu olan ve taşkın risk gruplarının belirlenmesi için eğim, bakı, toprak, arazi kullanımı, jeoloji, yağış ve yükseklik olmak üzere yedi (7) parametreden oluşan Analitik Hiyerarşi Yöntemi (AHP) kullanılmıştır. Bu verilerle sadece bilgisayara bağlı kalmadan, doğal ortamdaki bileşenleri de hesaba katmak için arazi çalışmaları yapılmış, yerinde gözlemlerde bulunulmuş, örnek konumsal noktalar seçilmiş ve kontrollü sınıflandırma yapılmıştır. Böylece arazi çalışmaları ile elde edilen bulgular coğrafya çalışmaları için önemli bir araç olan Coğrafi Bilgi Teknolojileri ile işlenmiştir. Sonuçta bütüncül bir taşkın erken uyarı sistemi modeli hedeflenmiştir.
Keywords
Abstract
As in many other countries of the world, the flood incidents which have been increasing in our country especially in the last 15-20 years cause loss of both life and property. In recent years, natural disasters, whose effects are more felt, are the physical factors such as climate, geomorphological features, vegetation and so on. Although it is closely related with the increasing population, unplanned urbanization, the economic and human activities in the river basins are also directly related. It is possible to say that especially disasters of meteorological origin such as floods have more destructive effects with changing climate conditions and these disasters occur more frequently. In our country, floods that occur after sudden rains especially in the Black Sea coastal belt adversely affect coastal cities. Considering such situations and considering that most of the floods occur in our country in the Black Sea Region, it has become a necessity to carry out flood risk analysis and to share the results with the relevant units. In this study, flood risk analysis of six (6) basins within the borders of Ünye district were carried out by using Geographical Information Systems techniques. Again, a flood model was created for flood risk analysis and it was provided to identify the areas that could pose risks in case of a flood. Thus, a model that focuses on what can be done before, during and after a disaster has been developed. In this study in which flood risk analysis is performed, Analytical Hierarchy Method (AHP) which is a method of Multi Criteria Decision Making method which consists of seven (7) parameters including slope, aspect, soil, land use, geology, precipitation and height is used for determination of flood risk groups. With these data, field studies were conducted to take into account the components in the natural environment without being connected to the computer, observations were made on site, sample positional points were selected and controlled classification was made. Thus, the findings obtained through field studies were processed with information technologies, an important tool for geography studies. As a result, an integrated flood early warning system model is targeted.
Keywords
- Arnell, N. W. and Gosling, S. N. (2014). The Impacts of Climate Change on River Flood Risk at the Global Scale. Climatic Change, 134: 387-401, https://doi.org/10.1007/s10584-014-1084-5.
- Arpacıoğlu, A. (2006). TMMOB Ünye Temsilciliği Raporu (s. 198-199). Ünye, Ordu.
- Avcı, V. ve Sunkar, M. (2015). Giresun’da Sel ve Taşkın Oluşumuna Neden Olan Aksu Çayı ve Batlama Deresi Havzalarının Morfometrik Analizleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 30: 91-119, İstanbul.
- Bahadır, M. (2014). Samsun’da Meydana Gelen 4 Temmuz ve 6 Ağustos 2012 Taşkınlarının Klimatik Analizi (s. 28-50). İstanbul Üniversitesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, İstanbul.
- Bahadır, M., Uzun, A., Zeybek, H. İ. ve Hatipoğlu, İ., K. (2017). Terme Çayı Havzası’nın Morfometrik Analizi (s. 165-187). Terme Araştırmaları Kitabı. Trabzon: Serander.
- Bayazit, Y., Bakiş, R., Koç, C., Kaya, T. ve Özdemir, N. (2019). Formation of Eskisehir Province Flood Maps with Using of Geographical Information Systems. Journal of Geoscience and Environment Protection, 7: 151-159. https://doi.org/10.4236/gep.2019.711011.
- Beden, N. (2019). Cevizdere Havzasının Sayısal Modelleme Sistemlerine Dayalı Taşkın Analizi ve Taşkın Zararlarının Değerlendirilmesi (s. 36-37). Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı, Samsun.
- Ceylan, A. ve Kömüşcü, A.U. (2007). Meteorolojik Karakterli Doğal Afetlerin Uzun Yıllar ve Mevsimsel Dağılımları. 1. Türkiye İklim Değişikliği Kongresi-TİKDEK (11-13 Nisan 2007), İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
- Coşkun, M. ve Aksoy, B. (2010). Aksu Vadisi (Giresun) Aşağı Kesiminde Doğal Ortam Şartlarının Taşkın Üzerine Etkileri. Gazi Türkiyat, 7: 135-155.
- Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (DMİ). (2018). 1975-2018 yılları arası iklim verileri.
- Ege, İ. ve Duman, N., (2019). Kurudere (Dazkırı/Afyonkarahisar) Havzası’nın Sel Potansiyelinin Morfometrik Analizlerle Değerlendirilmesi, II. Uluslararası Coğrafya Eğitimi Kongresi, UCEK2019, Eskişehir.
- Ekinci, D. (2004). Gülüç Çayı Havzasının Uygulamalı Jeomorfolojisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, İstanbul.
- Elbaşı, E. ve Özdemir, H. (2018). Marmara Denizi Akarsu Havzalarının Morfometrik Analizi. Coğrafya Dergisi, 36: 63-84. https://doi.org/10.26650/JGEOG418790.
- Garipağaoğlu, N. ve Uzun, M. (2019). İznik Gölü Havzasında Doğal Ortam Koşulları, Değişimler ve Muhtemel Risklerin Havza Yönetimi ve Planlamasına Etkisi. Doğu Coğrafya Dergisi, 24 (42): 1-15.
- Hoşgören, Y. (2001). Hidrografya’nın Ana Çizgileri 1: Yeraltısuları-Kaynaklar, Akarsular. İstanbul: Çantay Kitabevi.
- Jongman, B., Ward, P. J. and Aerts, J. C. J. H. (2012). Global Exposure to River and Coastal Flooding_Long Term Trends and Changes. Global Environmental Change, 22: 823-835.
- Kadıoğlu, M. (2011). Afet Yönetimi: Beklenilmeyeni Beklemek, En Kötüsünü Yönetmek. İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği Yayını.
- Kömüşçü, A. Ü., Çelik, S. ve Ceylan, A. (2011). 8-12 Eylül 2009 Tarihlerinde Marmara Bölgesi’nde Meydana Gelen Sel Olayının Yağış Analizi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9 (2): 209-220, Ankara.
- Ocak, F. (2018). Ünye Şehir Sellerinin Zarar Görebilirlik Yöntemi ile İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Samsun.
- Ocak, F. ve Bahadır, M. (2018). Doğal Afet Yönetiminde Web CBS Teknolojisi Kullanımı: Ünye Taşkın Bilgi ve Yönetim Sistemi (UTBİS) (s. 227-233). II. Kapadokya Yer bilimleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Niğde.
- Özdemir, H. (2008a). GIS-Based Landslide Risk Analysis in the Havran River Basin (Western Turkey). EGU General Assembly, Vol: 10, Vienna.
- Özdemir, H. (2008b). Taşkınların Tahmini ve Risk Analizinde CBS-UZAL ve Hidrolik Modellemenin Entegrasyonu. DSİ XI. Bölge Müdürlüğü Taşkın Konferansı, Edirne.
- Özşahin, E. (2013). Arnavutluk’ta Taşkın Risk Analizi. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (12), Arnavutluk.
- Saaty, T. L. (1989). Hierarchical-Multiobjektive Advanced Technology, (s. 485-489). 5 (4).
- Sunkar, M. ve Tonbul, S. (2009). Batman’da Yaşanan Taşkın (31 Ekim-1Kasım 2006) ile Meteorolojik Olaylar Arasındaki İlişkiler (s. 121-130). 3. Ulusal Kar Kongresi (17-19 Şubat 2009). T.C. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Erzurum.
- Sunkar, M. ve Tonbul, S. (2010a). Batman’da 31 Ekim-1 Kasım 2006 Tarihinde Yaşanan Taşkının Nedenleri (s. 349-361). II. Ulusal Taşkın Sempozyumu 22-24 Mart 2010 Tebliğler Kitabı, Afyonkarahisar.
- Sunkar, M. ve Tonbul, S. (2010b). Hydrographic Analysis of Iluh Creek Causing Flood and Torrent Events in Batman. The 2nd International Geography Symposium (GEOMED 2010), Kemer, Antalya.
- Sunkar, M. ve Tonbul, S. (2010c). İluh Deresi Havzası’na (Batman) Yönelik Sel ve Taşkın Riski Analizleri (s. 255-273). ISSN:1306-3111, e-Journal of New World Sciences Academy, 5 (4).
- Turoğlu, H. (2005). Bartın’da Meydana Gelen Sel ve Taşkınlara Ait Zarar Azaltma ve Önleme Önerileri (s. 104-110). İ.T.Ü. Türkiye Kuvaterner Sempozyumu V, 02-03 Haziran 2005 Bildiriler Kitabı, İstanbul.
- Turoğlu, H. ve Özdemir, H. (2005). Bartın’da Sel ve Taşkınlar: Sebepler, Etkiler, Önleme ve Zarar Azaltma Önerileri. İstanbul: Çantay Kitabevi.
- Turoğlu, H. ve Aykut, T. (2019). Ergene Nehri Havzası için Hidromorfometrik Analizlerle Taşkın Duyarlılık Değerlendirmesi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 2: 1-15. https://dergipark.org.tr/en/pub/jader/issue/44568/538941.
- UNISDR and CRED. (2018). Economic Losses, Poverty & Disasters. 1998-2017.
- Utlu, M. ve Özdemir, H. (2018). Havza Morfometrik Özelliklerinin Taşkın Üretmedeki Rolü: Biga Çayı Havzası Örneği. Coğrafya Dergisi, 36: 49-62.
- Uzun, A. (1995). Erzurum Çevresindeki Sellere Bir Örnek: 16 Ağustos 1994, Rize Kent Seli. OMÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 9: 246-260, Samsun.
- Uzun, A. (2007). Doğu Karadeniz Kıyı Kuşağında Coğrafi Yapı Sel İlişkisi (s. 387-393). TMMOB Afet Sempozyumu 5-7 Aralık 2007 Bildiriler Kitabı, Ankara.
- Uzun, A. (2010). Samsun Şehir Taşkınlarına Coğrafi Bakış (s. 45-52). II. Ulusal taşkın Sempozyumu 22-24 Mart 2010 Tebliğler Kitabı, Afyonkarahisar.
- Visser, H., Petersen, A. C. and Ligtvoet, W. (2014). On the Relation Between Weather-Related Disaster Impacts, Vulnerability and Climate Change. Climatic Change, 125: 461-477.
- Winsemius, H. C., Aerts, J. C. J. H., Beek, L P. H., Bierkens, M.F. P., Bouwman, A., Jongman, B., Kwadıjk, J. C. J., Ligtvoet, W., Lucas, P. L., Vuuren, D. P. & Ward, P. J. (2015). Global Drivers of Future River Flood Risk. Nature Climate Change, Vol: 6.
- Yergök, A., Keskin, İ., Kara, H., Arslan, M. ve Dönmez, M. (1990). MTA Teknik Rapor, No: 10182.
- Yılmaz, C. (2008). Karadeniz Sahil Yolunun Kıyı Kentleri Üzerine Etkileri (s. 147-157). Ankara Üniversitesi, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi (TÜCAUM), V. Ulusal Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara.
- Zeybek, H. İ. (2007). Samsun İlinde Etkili Olan Başlıca Doğal Afetler, Geçmişten Geleceğe Samsun (s.343-366). Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Yayınları.
- Zeybek, H. İ. (2009). 2-3 Mart 2005 Turhal Sel Afeti ve Sonuçları. Doğu Coğrafya Dergisi, 21: 233-247, Erzurum.
- Zeybek, H. İ., Uzun, A., Yılmaz, C., Bahadır, M., Hatipoğlu, İ. K. ve Dinçer, H. (2017). Terme İlçesi Sel ve Taşkınları, Terme Araştırmaları Kitabı (s. 235-266). Trabzon: Serander. İnternet Veri Kaynakları
- URL-2: T.C. Tarım Ve Orman Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Meteorolojik Afetler, 2018, https://www.mgm.gov.tr/files/genel/kitaplar/2018meteorolojikafetlerdegerlendirmesi.pdf.
- URL-3: https://www.youtube.com/watch?v=9T6pX20ddjA:SET:04.09.2019.
- URL-4:https://www.trthaber.com/haber/turkiye/orduda-sel-felaketi-379211.html:SET:04.09.2019. Kurumsal Veri Kaynakları
