AKARÇAY KAPALI HAVZASININ ORTALAMA SICAKLIK VE YAĞIŞ VERİLERİNİN EĞİLİM ANALİZİ (AFYONKARAHİSAR-TÜRKİYE)
Author :
Abstract
Çalışmanın alan kapsamı Afyonkarahisar ve Konya illeri sınırı içerisinde bulunan Akarçay kapalı havzasıdır. Konu kapsamını ise havza içerisinde 30 yıldan fazla rasata sahip (1970-2019) 3 meteoroloji istasyonunun (Afyonkarahisar, Bolvadin ve Akşehir) ortalama sıcaklık ve toplam yağış verilerini kullanarak trend analizi yapmaktır. Havza genelinde uzun yıllar boyunca ölçüm yapan meteoroloji istasyonlarının aylık ölçülmüş ortalama sıcaklık ve yağış verileri ele alınarak bu verilerin yıllık ve mevsimlik eğilimlerini analiz etmek araştırmanın amacını oluşturmaktadır. Ulusal ve uluslararası literatüre iklim değişikliği çalışmaları üzerine bir katkı ve bir Türkiye örneğinin daha kazandırılması istenmiştir. Araştırmada yöntem olarak Mann-Kendall Testi ve Spearman’ın Rho Testi temel alınmıştır. Elde edilen sonuçlara göre havza genelinde ortalama sıcaklıklarda hem yıllık hem de mevsimlik olarak anlamlı artışlar gözlenmiştir. Akarçay havzasında, yaz mevsimi sıcaklıkta görülen pozitif eğilimin en kuvvetli gözlendiği mevsimdir. Bu durum soğutma gereksinimi nedeniyle elektrik enerjisi tüketimini yörede artırması yanında yenilenebilir enerji kaynaklarından güneş enerjisi üretimini de teşvik edebilir. Akarçay havzasında yaz sıcaklıklarındaki kuvvetli pozitif anlamlı eğilimler orman yangınları frekansının sıklığını artırarak kuru orman karakterindeki havza ormanlarını riske edebilir. Yıllık yağış olarak istasyonlarda Bolvadin anlamlı artmakta, Akşehir ise anlamlı azalmaktadır. Afyonkarahisar da ise anlamlı artış ya da azalış bulunmamaktadır. Havza genelinde gözlenen sıcaklık artışlarının yağış üzerinde önemli bir etkiye sahip olmadığı anlaşılmaktadır.
Keywords
Abstract
The extent of the present study comprises the Akarçay closed basin located within the border of the provinces of Afyonkarahisar and Konya. The present study is aimed to perform trend analysis of average temperature and total precipitation of three meteorological stations (Afyonkarahisar, Bolvadin ve Akşehir) with more than 30 years of observation (1970-2019) in the basin. Besides, the aim of the study is also to analyze the annual and seasonals trends of these data by considering the monthly measured average temperature and total precipitation data of meteorological observed over many years across the basin. The study will also contribute to the national and international literature on climate change studies with another example from Turkey. The research method is based on the Mann-Kendall Test and Spearman's Rho Test. The results showed significant increases in mean temperatures throughout the closed basin, both annually and seasonally. In the Akarçay Basin, summer is the season where the positive trend seen in temperature is strongest. In addition to increasing electricity consumption in the region because of the cooling requirement, this situation can also encourage the production of solar energy from renewable energy sources. Strong positive significant trends in summer temperatures in the akarçay basin can increase the frequency of wildfires and risk dry forests in the basin. As annual rainfall, Bolvadin increases significantly in stations, while Akşehir decreases significantly. There is no significant increase or decrease in Afyonkarahisar. It is understood that the temperature increases observed across the watershed do not have a significant effect on rainfall.
Keywords
- Addisu, S., Selassie, Y.G., Fissha, G. ve Gedif, B. (2015). Time series trend analysis of temperature and rainfall in lake Tana Sub‑basin, Ethiopia, Environmental Systems Research, pp. 4:25, Springer. Altın, T. B. ve Barak, B. (2012), Seyhan Havzasında 1970-2009 Yılları Arasında Yağış ve Hava Sıcaklığı Değerlerindeki Değişimler ve Eğilimler, Türk Coğrafya Dergisi, S. 58, s. 21-34, İstanbul.
- Altunay, A. (2016). Mann-Kendall-Sen Trend Yöntemi ile Türkiye’deki Klimatolojik Verilerin İncelenmesi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
- Arınç, K. (2014). Doğal Beşeri İktisadi ve Siyasal Yönleriyle Ege ve Marmara Bölgeleri. Erzurum: Biyosfer Araştırmaları Merkezi, pp.239
- Asfaw, A., Simane, B., Hassen, A. ve Bantider, A. (2017). Variability and time series trend analysis of rainfall and temperature in northcentral Ethiopia: A case study in Woleka sub-basin, Weather and Climate Extremes, pp.1-13, Elsevier.
- Avşaroğlu, Y. (2019). Dicle Havzası Aylık Ortalama Akım Değerlerinin Trend Analizi, H.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa.
- Atalay, İ. ve Mortan, K. (2017) Türkiye’nin Bölgesel Coğrafyası, İnkılap Yayınevi, İstanbul.
- Atalay, İ. (2020). Uygulamalı Klimatoloji, Meta Basım-Yayım, İzmir.
- Albek, E. (1999). Identification of the Different Sources of Chlorides in Streams by Regression Analysis Using Chloride Discharge Relationships. Water Environment Research, 71(7), 1310-1319.
- Bahadır, M. (2012). Afyonkarahisar’da (Türkiye) Yağış ve Sıcaklığın Box – Jenkins Tekniği İle Analizi, The Journal of Academic Social Science Studies, Volume 5 Issue 8, p. 195-212.
- Coşkun, M. (2011). Fundamental pollutants in the European Union (EU) countries and their effects on Turkey. Elsevier, Procedia Social and Behavioral Sciences, 19, 467-473.
- Coşkun, M. (2019). İklim Değişmeleri ve Küresel Isınma, 12. Bölüm, Yer Bilimi Kitabı, Ed. Mete Alim- Serkan Doğanay, Pegem Akademi, Ankara.
- Coşkun, M. ve Aksoy, B. (2007). 19 Haziran 2004 Çubuk-Sünlü (Ankara) Hortum Olayı, Doğu Coğrafya Dergisi, 12(17), 203-222, Erzurum.
- Coşkun M. ve Akbaş V. (2017). Karadeniz Kıyısından İç Kesime: Kastamonu Çevresinin İklim Parametreleri, Sosyal Bilimler Dergisi, The Journal of Social Science, Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s. 46-86.
- Coşkun, S. (2020a). Tuz Gölü-Konya Kapalı Havzaları’nda Ortalama Sıcaklık, Yağış Ve Akım Verilerinin Trend Analizi, Coğrafya Araştırmaları, Kitap Bölümü, 1. Bölüm, sf:1-13, Akademisyen Yayınevi (AYBAK), Ankara.
- Coşkun, S. (2020b). Trend Analysis of Mean Temperatures Data in Van Lake Closed Basin, Turkey, Current Studies in Social Sciences, Chapter of Book, 3. Chapter, pp:43-51, Akademisyen Yayınevi
- Çelik, A. (2010). Gediz Havzasında Yağış ve Sıcaklık Trendleri ile Akarsu Akımları Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş.
- Çiçek, İ. (2003). The Statistical Analysis of Precipitation in Ankara, Turkey, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:13, Sayı:1, Sayfa: 1-20, Elazığ.
- Demir, İ., Kılıç, G., Coşkun, M. ve Sümer, U.M. (2008). “Türkiye’de Maksimum, Minimum ve Ortalama Hava Sıcaklıkları ile Yağış Dizilerinde Gözlenen Değişiklikler ve Eğilimler”, TMMOB İklim Değişimi Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, Ankara, TMMOB, ss. 69-84.
- Dabanlı, İ. (2017). Türkiye'de İklim Değişikliğinin Yağış-Sıcaklığa Etkisi Ve Kuraklık Analizi: Akarçay Örneği, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı Hidrolik ve Su Kaynakları Mühendisliği Programı Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
- Du, Y., Cai, S., Zhang, X. ve Zhao, Y. (2001). Interpretation of The Environmental Change of Dongting Lake, Middle Reach of Yangtze River, China, By 210Pb Measurement and Satellite Image Analysis. Journal of Geomorphology, November 41(2-3):171-181.
- Emek, M.F., (2014). Doğu Anadolu Bölgesi Yıllık ve Aylık Toplam Yağışların Trend Analizi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum.
- Erkan, Y. (2019). Türkiye’de Aylık Sıcaklık ve Aylık Sıcaklık Farklarındaki Eğilimler ve Sıcaklık Eğilim Grupları, International Journal of Human Sciences, Vol. 16, issue: 2, pp. 392-427. Erlat, E. (2013). İklim Sistemi ve İklim Değişmeleri, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir.
- Gönençgil, B. ve İçel, G. (2010). Türkiye’nin Doğu Akdeniz Kıyılarında Yıllık Toplam Yağışlarda Görülen Değişimler (1975–2006), Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 55, Ss. 1–12, İstanbul.
- Güngördü, E. (2003). Türkiye’nin Coğrafyası, Asil Yayınları, Ankara.
- Gümüş, V. 2006. Fırat Havzası Akımlarının Trend Analizi ile Değerlendirilmesi, Harran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa.
- Hirsch, R. M. ve Slack, J. R. (1984). A Nonparametric Trend Test for Seasonal Data With Serial Dependence. Water Resources Research, Vol. 20, Nu. 6, s. 727-732, June.
- İyigün, C., Türkeş, M., Batmaz, İ., Yozgatligil, C., Purutçuoğlu, V., Koç, E. K., ve Öztürk, M. Z. (2013). Clustering current climate regions of Turkey by using a multivariate statistical method, Theoretical and Applied Climatology, Vol.114 (1-2), pp.95-106.
- İçel, G. ve Ataol, M. (2014). Türkiye’de Yıllık Ortalama Sıcaklıklar İle Yağışlarda Eğilimler Ve NAO Arasındaki İlişkileri (1975-2009), İstanbul Üniversitesi Coğrafya Bölümü, Coğrafya Dergisi, Sayı 28, Sayfa 55-68, İstanbul.
- Karabulut, M. ve Cosun, F. (2009). Kahramanmaraş İlinde Yağışların Trend Analizi, Coğrafi Bilimler Dergisi, CBD 7(1), 65-83.
- Karaosmanoğlu, F. ve Günek, H. (2018). Göksu Havzası’nda Buharlaşma ve Yüzeysel Akışın Penman ve Thourthwaite Yöntemlerine Göre Değerlendirilmesi. International Journal of Scientific and Technological Research, 4(10),599-614.
- Kızılelma, Y., Çelik, M. A., ve Karabulut, M. (2015). İç Anadolu Bölgesinde sıcaklık ve yağışların trend analizi. Türk Coğrafya Dergisi, (64), İstanbul.
- Kiage, L. M., Liu, K. B., Walker, N. D., Lam, N. ve Huh, O. K. (2007). Recent Land‑Cover/Use Change Associated with Land Degradation in The Lake Baringo Catchment, Kenya, East Africa: Evidence from Landsat TM And ETM+. International Journal of Remote Sensing, Vol.28, issue:19, s.4285-4209.
- Kutiel, H., Maheras, P., Türkeş, M. ve Paz, S. (2002). North Sea–Caspian Pattern (NCP)–an upper level atmospheric teleconnection affecting the eastern Mediterranean–implications on the regional climate. Theoretical and Applied Climatology, 72(3-4), 173-192.
- Kamruzzamana, M., Beechama, S., ve Metcalfe, A. (2016). Estimation of trends in rainfall extremes with mixed effects models. Atmospheric Research, 168, 24-32.
- Lazaro, R., Rodrigo, F.S., Gutierrez, L., Domingo, F. ve Puigdefabregas, J., (2001). Analysis of a 30-year rainfall record (1967-1997) in semi-arid SE Spain for Implications on Vegetation, Journal of Arid Environment, 48, s.373- 395.
- Legesse, D. ve Ayenew, T. (2006). Effect of improper water and land resource utilization on the central Main Ethiopian Rift lakes. Quaternary International.
- Mengü, G. P. ve Akkuzu, E. (2008). Küresel Su Krizi ve Su Hasadı Teknikleri. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 5(2), 75-85.
- Nourani, V., Mehr, A. D. ve Azad, N. (2018). Trend Analysis Of Hydroclimatological Variables İn Urmia Lake Basin Using Hybrid Wavelet Mann– Kendall And Şen Tests. Environmental Earth Sciences, 77(5): 207. Mann, H. B. (1945). Nonparametric Tests Against Trend. Econometrica: Journal of the Econometric Society, Vol. 13, No. 3 (Jul., 1945), pp. 245-259.
- Özdemir, M.A. ve Bahadır, M. (2010), Denizli’de Box-Jenkins Tekniği ile Küresel İklim Değişikliği Öngörüleri, The Journal of International Social Research, Volume: 3 Issue: 12.
- Partal, T. (2002). Türkiye yağış verilerinin trend analizi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı Hidrolik ve Su Kaynakları Mühendisliği Programı Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
- Penny, D. ve Kealhofer, L. (2005). Microfossil evidence of land-use intensification in north Thailand. Journal of Archaeological Science, 32(1):69-82.
- Polat, P. ve Sunkar, M. (2017). Rize’nin İklim Özellikleri ve Rize Çevresinde Uzun Dönem Sıcaklık ve Yağış Verilerinin Trend Analizi, F.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:27, Sayı:1, Sayfa:1-23, Elazığ.
- Rahman, M. A., Yunsheng, L. ve Sultana, N. (2017). Analysis and Prediction of Rainfall Trends Over Bangladesh Using Mann–Kendall, Spearman’s Rho Tests and ARIMA Model. Meteorology and Atmospheric Physics, 129(4): ss.409-424.
- Saplıoğlu, K. ve Kilit, M. (2012). İklim Değişikliğinin Afyon İlindeki Yağış Ve Sıcaklıklara Etkisinin Araştırılması Ve Trendlerinin Belirlenmesi, e-Journal of New World Sciences Academy, Volume: 7, Number: 4, Article Number: 1A0335.
- Soydan, N.G., Gümüş, V., Şimşek, O., Gerger, R. ve Ağun, B. (2016). Seyhan Havzası Aylık Ortalama Akım ve Yağış Verilerinin Trend Analizi, D.Ü. Mühendislik Fakültesi Dergisi, c.7, s.2, ss. 319-327, Diyarbakır.
- Sönmez, O., Çeribaşı, G. ve Doğan, E. (2016). Short and Long Term Streamflow Prediction By Different Neural Network Approaches and Trend Analysis Methods: Case Study of Sakarya River, Turkey. Fresen. Environ. Bull, 25: ss.565-579.
- Su, L., Miao, C., Kong, D., Duan, Q., Lei, X., Hou, Q. ve Li, H. (2018). Longterm Trends in Global River Flow and The Causal Relationships Between River Flow and Ocean Signals. Journal of Hydrology, 563: ss. 818-833.
- Şahin, C., Doğanay, H. ve Özcan, N. A. (2013). Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği, Gündüz Eğitim Yayınları, Ankara.
- Şen, Z. (2013). Trend identification simulation and application. Journal Hydrology Engineering doi: 10,1061/(ASCE) HE 1943-5584.0000811.
- Şenocak, S. ve Emek, M. F., (2019). Trend Analizi Yöntemleri Kullanılarak Doğu Anadolu Bölgesi Aylık Yağış Miktarlarının Değerlendirilmesi, Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, Sayı: 17, Sayfa:807-822.
- Susanto, B., ve Diniardi, E. M. (2011). Analisis Kecenderungan Data Hujan di Jawa Timur Menggunakan Metode Mann-Kendal dan Rank-Sum Test. Jurnal Keteknikan Pertanian, Vol. 25(1), pp.19-28.
- Tezcan, L., Meriç, B.T., Doğdu, N., Akan, B., Atilla, A.Ö. ve Kurttaş, T. (2002). Akarçay Havzası hidrojeolojisi ve yeraltı suyu akım modeli, Final Raporu, Hacettepe Üniversitesi- Uluslararası Karst Su Kaynaklan Uygulama ve Araştırma Merkezi (ÜKAM)-Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü, 339 s., Ankara.
- Tosic, I. ve Ukasevic, M., (2005). Analysis of Precipitation Series for Belgrade, Theoretical and Applied Climatology, 80, 67- 77.
- Türkeş, M., (1996). Spatial and Temporal Analysis of Annual Rainfall Variations in Turkey. International Journal of Climatology, Vol.16, pp.1057-1076.
- Türkeş, M., Sümer, U. M. ve Çetiner, G. (2000). Küresel İklim Değişikliği Ve Olası Etkileri, Çevre Bakanlığı, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Seminer Notları (13 Nisan 2000, İstanbul Sanayi Odası), 7-24, ÇKÖK Gn. Md., Ankara.
- Türkeş, M., Sümer, U. M. ve Demir, İ. (2002). Re-evaluation of trends and changes in mean, maximum and minimum temperatures of Turkey for the period 1929-1999. International Journal of Climatology, 22: s.947-977.
- Ustaoğlu, B., (2018) Sakarya’nın İklim Özellikleri, Sakarya’nın Fiziki, Beşeri ve İktisadi Coğrafya Özellikleri, Editör: İkiel, C., Sakarya Üniversitesi Yayınları. No:190, Sakarya.
- Yenigün, K., Gümüş, V.ve Şimşek, O., (2013). Seyhan Havzası Gidişlerinin Analizi, VII. Ulusal Hidroloji Kongresi 26 -27 Eylül 2013, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
- Yuan, Y. J., Zeng, G. M., Liang, J., Huang, L., Hua, S. S., Li, F., He, Y. (2015). Variation of Water Level in Dongting Lake Over A 50-Year Period: Implications for The Impacts of Anthropogenic and Climatic Factors. Journal of Hydrology, 525(2015), s..450-456. İnternet Adresleri
