Author :
Abstract
Carl Gustav Jung’un ortaya koyduğu kolektif bilinçdışı ve arketipler kuramı insanın benliği ile yüzleşerek kendini gerçekleştirme eğilimini ihtiva etmektedir. Bilinç ve arketipler arasında kurulacak ilişki ile kendini gerçekleştirecek olan insanın, olgunlaşmak için çeşitli aşamalardan geçmesi ve bazı zorlukları aşması gerekmektedir. Kendini gerçekleştirme süreciyle ilgili olarak Jung, “gölge, persona, anima, animus, yaşlı bilge, yüce ana ve kendilik (özbenlik)” arketiplerini ortaya koymuş ve bunların ne olduğu ile nasıl bir fonksiyona sahip olduklarını etraflı bir şekilde açıklamıştır. İlaveten Jung, kendini gerçekleştirme serüveninde birey için “kahraman” arketipini kullanmaktadır. Yolculuğunu başarıyla tamamlayan kahraman, manevi (tinsel) anlamda yeniden doğmuş olarak başladığı noktaya geri döner ve yaşadığı içe dönük tecrübeleri dışa aktarır. Tam çevrim olarak adlandırılan bu dairesel dönüşümün, bütün toplum ve kültürlerde benzer şekillerde gerçekleştiği Joseph Campbell tarafından sistematik olarak ortaya konmuştur. Campbell, kolektif bilinçdışında mündemiç olan kahraman arketipine yoğunlaşmış ve temel aşamalarını “maceraya çağrı-ayrılış-erginlenme-dönüş” olarak belirlediği kahramanlık mitosunu “sonsuz bir yolculuk” olarak ifade etmiştir. Mit, masal, efsane, destan gibi pek çok anlatıya sinmiş olan kolektif bilinçdışı ve kahramanlık mitosu, gerek sözlü gerek yazılı bütün ürünlerde az veya çok kendini göstermektedir. Dolayısıyla klasik edebiyatın ana çizgisi aşk ve macera olan uzun soluklu mesnevilerini de kahramanlık mitosu, kolektif bilinçdışı ve arketipler bağlamında değerlendirmek mümkündür. Söz konusu mesnevilerden biri de Lami’î Çelebi’nin Ferhâd ile Şîrîn adlı eseridir. Bu çalışmada Lami’î Çelebi’nin Ferhâd ile Şîrîn mesnevisi Jung’un arketipler kuramı ve Campbell’ın kahramanlık mitosu bağlamında değerlendirilecektir.
Keywords
Abstract
The collective unconscious and archetypes theory put forward by Carl Gustav Jung includes the tendency of self-actualization by confronting the self of the human. The person who will realize himself with the relationship to be established between consciousness and archetypes must go through various stages and overcome some difficulties in to mature. Regarding the process of self-actualization Jung, put forwarded the archetypes of “shadow, persona, anima, animus, oldwise, supreme mother, and self” and explained in detail what they are and what function they have. Additionally, Jung uses the “hero” archetype for the individual in his adventure of self-actualization. The hero who successfully completing his journey, returns to where he started beingreborn in a spiritually and exports his inward experiences. It has been systematically demonstrated by Joseph Campbell that this circular transformation, which is called the full cycle, takesplace in similar ways in all societies and cultures. Campbell concentrated on the hero archetype that is entering in the collective unconscious and expressed the myth of heroism as “an endless journey”, which he determined as “call to adventure departure-maturity-return” the basic stages. The myth of the collective unconscious and heroism, which permeates many narratives such as myth, fairytale, legend and epic, is more or less manifested in all oral and written products. Therefore, it is possible to evaluate the long-term masnavi, whose main line of classical literature is love and adventure, in the context of heroic myth, collective unconscious and archetypes. One of these masnavi is Lami’i Çelebi’s work named Ferhad and Şirin. In this study, Lami’i Çelebi’s masnavi with Ferhad and Şirin will be evaluated in the context of Jung’s theory of archetypes and Campbell’s heroic myth.
Keywords
- Alpay Tekin, G. (1994). Ali Şir Nevâyî Ferhâd u Şîrîn. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Bozkurt, K. (2019). Benlik Hazinesinin Keşfinde İskender’in İçsel Yolculuğu. Turkish Studies-Language and Literature, C./S. 14(3): 1095-1125.
- Campbell, J. (2000). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Cevizci, A. (2013). Sokrates. İstanbul: Say Yayınları.
- Çatalbaş, R. (2011). Türklerde Hayvan Sembolizmi ve Din İlişkisi. Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi (TURAN-SAM), C./S. 3(12): 49-60.
- Çetinkaya, Ü. (2015). Âzerî İbrahim Çelebi Husrev ü Şirin. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Doğan, A. (2006). Bireyleşim/Kemalat Sürecinde Kapalı ve Dar Mekânlar. Bilig, C./S. 0(37): 115-130.
- Doğan, A. (2007). Eski Türk Edebiyatı’nda Hüsrev ü Şirin ve Hüsn ü Aşk. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi [Eski Türk Edebiyatı Tarihi I], C./S. 5(9): 389-400.
- Doğan, A. (2015). Cem Sultan’ın Cemşîd ü Hurşîd Mesnevisi’nde Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science, Spring I, C./S. 0(33): 135-145.
- Doğan, A. (2017). Hüsn ü Aşk Aşk’ın Kalb’e Yolculuğu (Hüsn ü Aşk Mesnevisi’nde Yolculuk ve Değişim). İstanbul: Değişim Yayınları.
- Doğan, A. (2020). “Gülşehrî’nin Mantıku’t-Tayr’ında Kuşların Sonsuzluk Yolculuğu”, Uluslararası Yunus Emre ve Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Gelişimi Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, (s. 2027), Kırşehir Belediyesi Basın Yayın Müdürlüğü.
- Eliade, M. (2017). İmgeler ve Simgeler. (Çev. M. A. Kılıçbay). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
- Erkal, A. (1999). Lami’î’nin Ferhâd u Şîrîn Mesnevisi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C./S 0(8): 51-66.
- Esir, H. A. (2014). Bursalı Lâmiî Çelebi’nin Ferhâd u Şîrîn’inin Ali Şîr Nevâyî’nin Ferhâd u Şîrîn’i ile Mukayesesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C./S. 50(50): 3964.
- Esir, H. A. (2017). Lâmiî Çelebi Ferhâd ile Şîrîn. Erişim Tarihi: 30 Aralık 2019, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55974,ferhad-ile-sirinpdf.pdf?0.
- Fordham, F. (1983). Jung Psikolojisinin Ana Hatları, (Çev. A. Yalçıner). İstanbul: Say Yayınları.
- Gökberk, M. (2010). Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Gökeri, A.İ. (1979). Arketiplere Dayanan Yeni Bir İnceleme Metodunun Tanıtılarak İngiliz ve Türk Edebiyatında Bazı Romans ve Epik Niteliğinde Yapıtlara Uygulanması, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Ankara.
- Jung, C. G. (1998). Psikoloji ve Din, (Çev. R. Karabey). İstanbul: Okyanus Yayıncılık.
- Jung, C. G. (2006). Analitik Psikoloji, (Çev. E. Gürol). İstanbul: Payel Yayınevi.
- Jung, C. G. (2017). Dört Arketip, (Çev. Z. Aksu Yılmazer). İstanbul: Metis Yayınları.
- Kasapoğlu, A. (2006). Carl Gustav Jung’un Kehf Sûresi Tefsiri. Malatya: Mengüceli Yayınları.
- Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi, C. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Özbek Arslan, N. (2017). Gelibolulu Âlî’nin Mihr ü Mâh Mesnevisini Jung’ın Arketipsel Sembolizm Kuramı Açısından Okuma Denemesi. ANASAY Dergisi, C./S. 0(2): 227-246.
- Pala, İ. (2013). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
- Penrice, J. (2010). Kur’ân Sözlüğü-Dictionary and Glossary of the Holy Qur’an. (Çev. Ö. Aydın). İstanbul: İşaret Yayınları.
- Platon. (2017). Devlet, (Çev. S. Eyüboğlu, M. A. Cimcoz). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Pürcevâdî, N. (1998). Can Esintisi, (Çev. H. Kırlangıç). İstanbul: İnsan Yayınları.
- Schaya, L. (2018). Tanrı’nın Sûreti, Mahlûkat. Her Yerde Tanrı’yı Görmek. (Çev. A. Gündoğdu). İstanbul: İnsan Yayınları.
- Timurtaş, F. K. (1952). ‘Hüsrev ü Şirin’ ve ‘Ferhad ü Şirin’ Yazan Şairlerimiz. Türk Dili, C./S. I(10): 15-21.
- Timurtaş, F. K. (1959). Türk Edebiyatında Hüsrev ü Şîrîn ve Ferhâd u Şîrîn Hikâyesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C./S. 0(9): 65-88.
- Timurtaş, F. K. (1961). İran Edebiyatında ‘Hüsrev ü Şirin’ ve ‘Ferhad ü Şirin’ Yazan Şairler. Şarkiyat Mecmuası, C./S. 0(IV): 73-86.
- Timurtaş, F. K. (1980). Şeyhî’nin Hüsrev ü Şirin’i (İnceleme-Metin). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
- Varlı, N. (2020). İslamî Bakış Açısıyla Epifiz Bezinin İşlevi. Çekmece İZÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C./S. 8(16): 84-110.
- Yakıt, İ. (1997). Ruhun Yolculuğu. İslâm Felsefesi’nde Sembolik Hikâyeler. İstanbul: İnsan Yayınları.
- Yildirim, N. (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
