Author :
Abstract
Bu çalışma XI. yüzyılda kurulmuş olan Vefâîyye tarikatına mensup tekke ve zaviyelerin Anadolu’daki dağılımını incelemeyi amaçlamaktadır. Böylece Vefâîlikle ilişkilendirilen tarihî şahsiyetlerin tekke ve zaviyelerinin bir bütünlük içerinde sunulması hedeflenmiştir. Bunun için, bu tarikat hakkında yapılmış veya bu tarikata değinen çalışmalardan faydalanılmıştır. XI. yüzyılda kurulmuş olan Vefâîyye tarikatının Anadolu’nun dini hayatı üzerinde oldukça etkili olduğu ileri sürülmektedir. Babaîler isyanının lideri Baba İlyas’ın bu tarikata mensubiyeti sebebiyle, XIII. yüzyılda Babaî hareketine mensup olanlar ile yine bu hareketin XIV. yüzyıldaki takipçileri olan Rum Abdallarının Vefâîyye tarikatına mensup oldukları ve bu tarikatın Bektaşilik ve Aleviliğin oluşumunda da rolü olduğu ileri sürülmektedir. Araştırmacılar tarafından Vefâîyye tarikatıyla ilişkisi tespit edilen veya ileri sürülen tarihî şahsiyetler arasında Dede Garkın, Baba İlyas, Muhlis Paşa, Baba İshak, Hacı Bektâş-ı Velî, Sarı Saltık, Emirci Sultan, Barak Baba, Tapduk Emre, Âşık Paşa, Elvan Çelebi, Âşıkpaşazâde, Seyyid Velâyet, Şeyh Edebalı, Şeyh Marzubân, Şeyh Behlül Baba, Şeyh Çoban (Şeyh Hüseyin er-Raî), Geyikli Baba, Abdal Musa, Baba Merendî (Buzağu Baba), Şeyh Süleyman-ı Türkmanî, Abdal Mehmed, Doglu Baba, Postînpuş Baba ve Seyit Hasan Ezrakî sayılabilir. Ancak bu tarihi şahsiyetlerden bazılarının bu tarikata mensubiyeti tartışmalıdır. Bununla birlikte bu tarihi şahsiyetlerin tekke ve zaviyeleri incelendiğinde Doğu ve Batı Karadeniz bölgeleri hariç olmak üzere, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu, Akdeniz, Marmara, Orta Karadeniz ve Trakya bölgelerinde Vefâîyye tarikatına mensup tekke ve zaviyeler bulunduğunu söylemek mümkündür. Ayrıca Ege bölgesinde de bu tarikata ait tekke ve zaviyelerin olması ihtimal dahilindedir.
Keywords
Abstract
This paper aims to examine the distribution of lodges and zawiyas in Anatolia, which are subjects of Vefaiyye tariqa, founded in XIth Century. Thus, lodges and zawiyas of historical figures associated with Vefaism will be presented in coherence. To ensure this to happen, works about and mentioning this tariqa have been used. Vefaiyye Tariqa, founded in XIth century is claimed to be intensively effective on the religious life in Anatolia. Due to the connexion of Baba İlyas, the leader of Babai rebellion with this tariqa, the members of Babai movement in XIIIth Century; and followers of this movement in XIVth Century, Rum Abdals were subjects of Vefaiyye tariqa; and at the uttermost point, this tariqa has played a crucial role on the constitution of Bektashism and Alevism. Amongst historical figures which are determined by researchers as subject or connected with Vefaiyye tariqa, Dede Garkın, Baba İlyas, Muhlis Paşa, Baba İshak, Hacı Bektâş-ı Velî, Sarı Saltık, Emirci Sultan, Barak Baba, Tapduk Emre, Âşık Paşa, Elvan Çelebi, Âşıkpaşazâde, Seyyid Velâyet, Sheikh Edebalı, Sheikh Marzubân, Sheikh Behlül Baba, Sheikh Çoban (Şeyh Hüseyin er-Raî), Geyikli Baba, Abdal Musa, Baba Merendî (Buzağu Baba), Sheikh Süleyman-ı Türkmanî, Abdal Mehmed, Doglu Baba, Postînpuş Baba ve Seyit Hasan Ezrakî take place. Yet, the subjectance of some of these historical figures are debatable. Nevertheless, when the lodges and zawiyas of these figures are examined, lodges and zaviyes subjected to Vefaiyye tariqa in Eastern Anatolia, South-Eastern Anatolia, Inner Anatolia, Mediterrenean, Marmara, Middle Black Sea and Trakya; except for Western and Eastern Black Sea, can be observed. Besides, in Aegean Region, it is possible that there are lodges and zaviyas subjected to this tariqa have been existed.
Keywords
- 2.Yayınlar Akın, B. (2014). Alevi Ocakları İle İlgili Tespit Edilebilen En Eski Tarihli Belge: Ağuiçen Ocağı Şeceresi. Türk
- Kültürü ve Hacı Bektâş-ı Velî Araştırma Dergisi, S. 70: 15-38. Âşıkpaşazâde. (1332). Tevârih-i Al-i Osman’dan Âşıkpaşazâde Tarihi. İstanbul: Matbaa-i Amire. Babinger, F. ve M. F. Köprülü (1996), Anadolu’da İslamiyet. İstanbul: İnsan Yayınları. Birdoğan, N. (1995). Anadolu ve Balkanlar’da Alevi Yerleşmesi, Ocaklar, Dedeler, Soyağaçlar. İstanbul:
- Mozaik Yayınları. Brack, J. (2016). Was Ede Bali a Wafāʾī Shaykh? Sufis, Sayyids and Genealogical Creativity in the Early
- Anatolia (s.333-360). Edited by A.C.S. Peacock and Sara Nur Yıldız. Würzburg. Demirel, Ö. (2000). Osmanlı Vakıf-Şehir İlişkisine Bir Örnek: Sivas Şehir Hayatında Vakıfların Rolü. Ankara:
- Türk Tarih Kurumu Yayınları. Doğruyol, A. (2014). Türki İktisat Tarihi Açısından Bir Anadolu Selçuklu Dönemi Vakfiyesi ve Mülknamesi:
- “Hacı İbrahim Sultan Vakfı ve Zaviyesi”. Türk Dünyası Araştırmaları. S. 211: 35-58. Eyice, S. (1969). Çorum’un Mecidözü’nde Âşık Paşa-oğlu Elvan Çelebi Zâviyesi, Türkiyat Mecmuası.
- İstanbul: İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü, s.211-244. Gölpınarlı, A. (1941). Yunus ile Âşık Paşa ve Yunusun Bâtınîliği. İstanbul: Kenan Basımevi. Gölpınarlı, A. (1969). 100 Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatler. İstanbul: Gerçek Yayınevi. Gülten, S. (2014). Bir Heterodoks Derviş Kimliğinin İnşası Yahut Vefaîlikten Aleviliğe: Şeyh Çoban ve
- Yayınları, S. X: 93-113. Gülten, S. (2011). Anadolu’da BirVefaî Şeyhi: Tahrir Defterleri Işığında Dede Karkın Hakkında Bazı
- Veli Üniversitesi Yayınları, S. 59: 147-158. Gülten, S. (2018). Osmanlı ve Vefâî Tarikatı İlişkilerine Bir Katkı: Yörükân-ı Seyyid Ebu’l-Vefâ Cemaati,
- 2018 Ankara). Ankara: Bildiriler Kitabı. Gümüşoğlu, D. (2006). Tâcü’l-arifîn es-Seyyid Ebu’l-Vefâ Menakıbnâmesi, Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri.
- İstanbul: Can Yayınları. İnalcık, H. (2000). Aşıkpaşazâde Tarihi Nasıl Okunmalı. Söğütten İstanbul’a, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu
- Üzerine Tartışmalar. Ankara: İmge Kitapevi. Kafadar, C. (2019). İki Cihan Aresinde, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu. İstanbul: Metis Yayınları. Karakaya-Stump, A. (2015). Vefailik, Bektaşilik, Kızılbaşlık, Alevi Kaynaklarını, Tarihini ve Tarihyazımını
- Yeniden Düşünmek. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. Karamustafa, A.T. (2014). Yesevîlik, Melametîlik, Kalenderîlik, Vefâ’îlik ve Anadolu Tasavvufunun Kökenleri
- yayınları. Karamustafa, A.T. (1993). Kalenders, Abdâls, Hayderîs: The Formation of the Bektâşîye in The Sixteenth
- Press. Kocadağ, B. (1998). Şahkulu Sultan Dergâhı ve İstanbul Bektaşi Tekkeleri. İstanbul: Can Yayınları. Köprülü, M. F. (2003). Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu. Ankara: Akçağ Yayınları. Köprülü, M. F. (1982). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları. Köprülü, M. F. (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Yay. Orhan F. Köprülü. Türk Tarih
- Kurumu. Ocak, A.Y. (2014). Ortaçağ Anadolu’sunda İki Büyük Yerleşimci/Kolonizatör Derviş Dede Garkın ve Emirci
- Sultan Vefâiyye ve Yeseviye Gerçeği. İstanbul: Dergâh Yayınları. Ocak, A.Y. (2011a). Ortaçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri: Selçuklu Dönemi. İstanbul: Kitap
- Yayınevi. Ocak, A.Y. (2011b). Sarı Saltık, Popüler İslâm’ın Balkanlar’daki Destanî Öncüsü (XIII. Yüzyıl). Ankara: Türk
- Ocak, A.Y. (2006). Türkiye Selçukluları Döneminde ve Sonrasında Vefâî Tarikatı (Vefâîyye), (Türkiye Popüler
- Tasavvuf Tarihine Farklı Bir Yaklaşım). Belleten. S.LXX: 119-154. Ocak, A.Y. (2000). Babailer İsyanı, Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslam-Türk
- Heterodoksisinin Teşekkülü. İstanbul: Dergâh Yayınları. Ocak, A.Y. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler (XIV-XVII. Yüzyıllar). Ankara:
- Türk Tarih Kurumu. Ocak, A.Y. (1997). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler, Metedolojik Bir Yaklaşım. Ankara: Türk Ocak, A.Y. (1994). Ebü’l-Vefâ el-Bağdâdî. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (s.347-348) içinde. İstanbul:
- Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Ocak, A.Y. –İ.E. Erünsal (2014), Menâkıbu’l Kudsiyye fî Menâsıbi’l-Ünsiyye, Baba İlyas-ı Horasânî ve
- Sülâlesinin Menkabevî Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Melikoff, Irene (1993). Uyur İdik Uyardılar Alevilik, Bektaşilik Araştırmaları. İstanbul: Cem Yayınları. Rençber, Fevzi (2013). Adıyaman Yöresi Alevi Ocakları. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
- Dergisi, S.35: 159-170. Şahin, Haşim (2015). Vefâiyye. Türkiye’de Tarikatlar: Tarih ve Kültür (s.135-156). Ed. Semih Ceylan. İstanbul:
- İSAM (İslam Araştırmaları Merkezi) Yayınları. Şahin, Haşim (2012). Vefâiyye. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (s.600-603). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı
- Yayınları. Şahin, Haşim (2009). Seyyid Velayet. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (s.75-77) içinde. İstanbul: Türkiye
- Şahin, Kamil (1994). Edebâli. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (s.393-394) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet
- Vakfı Yayınları. Tanman, Baha (1994). Edebâli Zâviyesi. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (s.394-395). İstanbul: Türkiye Tanman, Baha (1996). Geyikli Baba Külliyesi. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (s.47-49). İstanbul: Türkiye Tosun, Necdet (2013). Yunus Emre Rifâî, Hacı Bektaş Vefâî. Tasavvuf, İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi.
- S.31: 109-115. Tulum, Mertol (2000). Tarihi Metin Çalışmalarında Usul, Menâkıbu’l-Kudsiyye Üzerine Bir Deneme.
- İstanbul: Deniz Kitabevi. Yılmaz, Hacı (2017). Şeyh Hasan Ocağı ve Vefâilikle İrtibatı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma
- Dergisi. Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi Yayınları. S.83: s.223-240. Yüksel, Hasan (1995). Selçuklular Döneminden Kalma Bir Vefaî Zaviyesi (Şeyh Marzubân Zaviyesi). Vakıflar
- Dergisi. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü. S.25: s.235-250. Yüksel, Hasan (2001). Bir Babaî (Vefaî) Şeyhi Zaviyesi (Şeyh Behlül Baba). Osmanlı Araştırmaları Dergisi.
- S.XXI: s. 97-107. Yüksel, Hasan (2019). Artuklular’dan Cumhuriyet’e Güneydoğulu Bir Seyit Ailesi: Ezrakîler ve Şecereleri.
