ON SEKİZİNCİ YÜZYIL AVRUPASI’NDA AYDINLANMANIN BASIN YAYIN ALANINDAKİ SANSÜR UYGULAMALARINA ETKİLERİ: HABSBURG İMPARATORLUĞU ÖRNEĞİ
Author :
Abstract
Tarih boyunca süregelen ve çokça tartışılan bir konu olarak basın yayın sansürü, demokrasiyle yönetilen ülkelerde bile hala ciddi bir problem olarak görülmektedir. Basın yayın alanındaki sansür problemini daha iyi anlamak için tarihi sürece bakmak ve analiz etmek elzemdir. Bu çalışma, Avrupa’dan neşet eden Aydınlanma’nın basın yayın sansürüne etkisini araştırmaktadır. Geniş bir araştırma evreni gerektiren bu konu zaman ve imkân kısıtları nedeniyle Habsburg İmparatorluğu örneğinde ele alınmıştır. Araştırma evreni olarak Habsburg İmparatorluğu’nun seçilmesinin nedeni, Aydınlanmacı Mutlakiyetçi yönetim biçimine sahip ve Avrupa kıtasında yüzyıllarca hüküm sürmüş köklü bir imparatorluk olmasıdır. Aydınlanma, Habsburg İmparatorluğu’nda on sekizinci yüzyılın ikinci yarısından sonra etkisini göstermeye başlamıştır. Bu nedenle söz konusu dönemde hükümdar olan Maria Theresia (1740-1780) ve oğlu II. Joseph’in (1780-1790) sansür uygulamaları çalışmanın ana verilerini oluşturmaktadır. Toplanan veriler, tarihsel sosyolojide kayda değer bir kuramsal çerçeve sunan “patika bağımlılığı” (path dependency) ekolü çerçevesinde analiz edilmiştir. Sonuç olarak Habsburg İmparatorluğu’nda ülkenin kendine özgü toplumsal yapısına ve geçmiş deneyimlerine göre şekillenen bir Aydınlanma anlayışının oluştuğu ve buna bağlı olarak Aydınlanma’nın o dönemde yapılan tanımlamasıyla uyumlu olan bir özgürlük ortamının olmadığı ortaya çıkmaktadır. Her ne kadar yönetim kendisini Aydınlanmacı Mutlakiyetçi olarak tanımlasa da kendilerinden önceki mutlakiyet yönetim biçiminin etkileri büyük ölçüde devam etmiştir. Basın yayın alanında eskiye göre sansür uygulamalarında iyileşmeler olmuş ve yeni düzenlemeler yapılmış olsa da bunlar dönemin basın yayın özgürlüğü ihtiyaçlarını karşılamakta yetersiz kalmıştır.
Keywords
Abstract
Press censorship, which has been an ongoing and much discussed issue throughout the history, is still seen as a serious problem even in democratic countries. It is essential to look at and analyze the historical process in order to better understand the problem of censorship in the field of press. This study investigates the effect of the Enlightenment, which originated in Europe, on the censorship of the press. This subject, which requires a wide research universe, has been discussed in the example of the Habsburg Empire due to time and opportunity constraints. The reason why the Habsburg Empire was chosen as the research universe is that it was a deep-rooted empire that had an Enlightenment Absolutist regime and ruled the European continent for centuries. The Enlightenment began to be felt in the Habsburg Empire after the half of the eighteenth century. Maria Theresa (1740-1780), and her son Joseph II (1780-1790) ruled during this period. For this reason, the censorship practices of the two rulers constitute the main data of the study. The collected data were analyzed within the framework of the "path dependency" school, which offers a remarkable theoretical framework in historical sociology. As a result, an understanding of Enlightenment was formed in the Habsburg Empire, which was shaped according to the country's unique social structure and past experiences. Accordingly, it turns out that there was no environment of freedom that was compatible with the definition of the Enlightenment at that time. Although the regime defines itself as an Enlightenment Absolutist, the effects of the previous absolutist regime continued to a large extent. Although there have been improvements in censorship practices and new regulations in the field of press compared to the past, but these were insufficient to meet the needs of press freedom of the period.
Keywords
- Bachleitner, N. (2017). Die literarische Zensur in Österreich von 1751 bis 1848. Viyana: Böhlau Verlag.
- Bachleitner, N. (2019). Geschichte der literarischen Zensur. Erişim tarihi: 9 Ekim 2019, http://complit.univie.ac.at/fileadmin/user_upload/abt_complit/VOzens07.pdf
- Brechka F. T. (1970). Gerard Van Swieten and His World (1700–1772). International Archives of the History of Ideas (Vol. 36, pp. 123-126). The Hague: Martinus Nijhoff. doi: 10.1007/978-94-010-3223-0_5
- Conrad, H. (1961). Rechtsstaatliche Bestrebungen im Absolutismus Preußens und Österreichs am Ende des 18. Jahrhunderts. Arbeitsgemeinschaft Für Forschung Des Landes Nordhein-Westfalen 95. Köln & Opladen: Westdeutscher Verlag.
- Curtis, B. (2013). The Habsburgs, The History of a Dynasty. London & New Delhi & New York & Sydney: Bloomsbury.
- Duchkowitch, W. (2001). Gute und schlechte Erinnerungen des Herrn „Z": Eine beschauliche Zeitreise durch die Geschichte der institutioneilen Nachrichtenvermittlung in Wien von 1621 bis 1851. Medien & Zeit Dergisi, C/S. 4: 4-8.
- Duchkowitsch, W. (2014). Medien: Aufklärung - Orientierung – Missbrauch: Vom 17. Jahrhundert bis zu Fernsehen und Video. Viyana & Berlin: Lit Verlag.
- Duden (2019). Duden Online Wörterbuch. Duden Verlag Bibliographisches Institut GmbH. Erişim tarihi: 02 Ocak 2019, https://www.duden.de/node/209523/revision/209559
- Ergut, F. (2007). Tarihsel Bilginin Özgüllükleri Zaman ve Patikaya Bağımlılık. Praksis 17, 159–173. Erişim tarihi: 02 Mayıs 2021, https://hdl.handle.net/11511/85838
- Eryılmaz, B. (2013). Temel Kavramlar. Sözen S. (Ed.), Kamu Yönetimi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
- Fillafer, F. (2013). Die Aufklärung In Der Habsburgermonarchie Und Ihr Erbe: Ein Forschungsüberblick. Zeitschrift Für Historische Forschung, 40 (1): 35-97.
- Foucault, M. (2016). Özne ve İktidar. İstanbul: Ayrıntı.
- Freshwater, H. (2004). Towards a Redefinition of Censorship. Müller B. (Ed.), Critical Studies: Censorship & Cultural Regulation in the Modern Age (Vol. 22, pp. 225-245). Amsterdam & New York: Rodopi.
- Friehs, J. T. (2021). Woeful taste: German-language theatre in need of censorship. Erişim tarihi: 02 Ekim 2020, https://www.habsburger.net/en/chapter/woeful-taste-german-language-theatre-need-censorship
- Frimmel, J. and Wögerbauer, M. (2009). Kommunikation und Information im 18. Jahrhundert: das Beispiel der Habsburgermonarchie. Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag.
- Gay, P. (1969). The Enlightenment: an interpretation. The Science of Freedom (II). New York: Alfred A. Knopf.
- Gestrich, A. (2000). Das Wienerische Diarium in der Zeit des Siebenjährigen Krieges: Ein Projektbericht. Aufklärung, (Vol. 12(1), pp. 73-79). Erişim tarihi: 18 Nisan 2021, http://www.jstor.org/stable/24361453
- Gruber, S. (2021). The useful emperor: Joseph II. Erişim tarihi: 10 Şubat 2021, https://www.habsburger.net/en/chapter/useful-emperor-joseph-ii
- Houben, H. H. (2015). Polizei und Zensur, Längs- und querschnitte durch die geschichte der buch- und theaterzensur. Kopenhag: Saga Egmont.
- Judson, P. M. (2016). The Habsburg Empire: New History. Cambridge (Mass): The Belknap Press of Harvard University Press. doi: 10.31857/S013038640003819-8.
- Kant, I. (1784). Beantwortung der Frage: Was ist Aufkla rung?. Berlinische Monatsschrift, December, (Heft 12, 481-494). Erişim tarihi: 11 Mart 2020, https://www.deutschestextarchiv.de/book/view/kant_aufklaerung_1784?p=18
- Klingenstein, G. (1993). Modes of Religious Tolerance and Intolerance in Eighteenth-Century Habsburg Politics. Austrian History Yearbook (Vol. 24, pp. 1-16). doi:10.1017/S0067237800005233
- Laursen, J. C. (2020). Censorship. New Dictionary of the History of Ideas. Erişim tarihi: 23 Eylül 2020, https://www.encyclopedia.com/history/dictionaries-thesauruses-pictures-and-pressreleases/censorship
- Lepper, G. und Steitz, J. (1977). Spätaufklärung: - ‘Was ist Aufklärung?’. Lepper G., Steitz J., Wolfgang, B., Harlander, H. und Kiltz, E. (Ed.), Einfu hrung in die deutsche Literatur des 18. Jahrhunderts – 1983: Unter dem Absolutismus 1 (s. 302-325). Opladen: Westdeutscher.
- McNeill, W. (2002). Dünya Tarihi (Çev. A. Şenel). Ankara: İmge.
- Mendelssohn, M. (1784). Aydınlanma Nedir? Sorusu Üzerine. Toplumbilim Dergisi, Aydınlanma Özel Sayısı, 11 Temmuz 2000, 13-16.
- Mutschlechner, M. (2020). Maria Theresa and Her Reforms. Erişim tarihi: 25 Eylül 2020, https://www.habsburger.net/en/chapter/maria-theresa-and-her-reforms
- Otto, U. (1968). Die literarische Zensur als Problem der Soziologie der Politik. Stuttgart: Enke.
- Pierson P. (2000). Increasing returns, path dependence and the study of politics. American Political Science Review, 94 (2): 251–67. American Political Science Association: Cambridge University Press. https://doi.org/10.2307/2586011
- Reisenleitner, M. (2001). Austria. Derek J. (Ed.), Censorship, A World Encylopedia (Vol. 1-4, pp. 147-150). London & New York: Routledge.
- Türk Dil Kurumu (2019). Güncel Türkçe Sözlük. Erişim tarihi: 07 Eylül 2019, http://www.sozluk.gov.tr
- Schneiders, W. (2014). Das Zeitalter der Aufklärung. Münich: C.H. BECK-Wissen.
- Seidler, W. (1992). Buchmarkt und Zeitschrift In Wien 1760-1785: Studie Zur Herausbildung Einer Literarischen Öffentlichkeit Im Österreich Des 18. Jahrhunderts. Doktora Tezi, Viyana Üniversitesi, Viyana.
- Spalding, P. (1998). Seize the Book, Jail the Autor: Johann Lorenz Schmidt and Censorship in Eighteenth-Century Germany. West Lafayette, Indiana: Purdue University Press, eBook isbn13: 9780585087955.
- Tal, D. Bar. (2017). Self-Censorship: The Conceptual Framework. D. B. Tal, R. Nets-Zehngut and K. Sharvit (Ed.), Self-Censorship in Contexts of Conflict. Theory and Research (1-18). Springer: eBook. https://doi.org/10.1007/978-3-319-63378-7
- Tilly, C. (1988). Future History. Theory and Society, (Vol. 17(5), pp. 703-712). Netherlands: Kluwer Academic Publishers.
- Vierhaus, R. (1984). Deutschland im Zeitalter des Absolutismus (1648-1763). Deutsche Geschichte Band 6. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
- Wilson, E. J. and Reill, P. H. (2004). Encyclopedia of the Enlightenment. New York: Facts On File, Inc.
- Winkler, A. (2021). Maria Theresia and the moral crusade. Erişim tarihi: 01 Şubat 2021, https://www.habsburger.net/en/chapter/maria-theresia-and-moral-crusade
- Wolf, H. (2011). Kontrolle des Wissens. Kirche im Spannungsfeld zwischen Forschung und Zensur. Rottenburger Jahrbuch für Kirchengeschichte, Zensur abweichender Meinungen durch Kirche und Staat (Band 28, 11-21). Deutschland: Jan Thorbecke Verlag.
