Author :
Abstract
Her ilmin doğuşunu ve gelişmesini hazırlayan birtakım etkenler olduğu gibi hadis ilminin de doğuşunu ve gelişmesini sağlayan etkenler bulunmaktadır. Özellikle H. I. asrın ikinci yarısının başlarında gelişen olaylar, sahâbilerin Hz. Peygamber’den işittikleri ve yazdıkları, bilahare başkalarına tebliğ ettikleri hadisleri korumanın yanında, siyasi, mezhebi ve ideolojik nedenlerle Hz. Peygamber’e nispet edilen hadislerin uydurma olanlarını ayırabilmek için birtakım kriterler vazetmelerine neden olmuştur. Sahabe döneminden sonraki, Tabiin ve tebe-i tabiin devirlerinde sözü edilen kriterler sonraki devirlerde hadis tenkidi olarak geliştirilmiştir. Hadis rivayetinde fonksiyonel bir tedbir olarak kullanılan râvi zinciri diyebileceğimiz isnad uygulaması, cerh ve ta’dîl ilmi yahut râvi tenkidi ilminin oluşmasını sağlamış, böylelikle H. III. asrın ilk yarısından H. V. asrı kapsayacak şekilde zengin bir literatüre kavuşmuştur. H. VIII. / IX. asırlarda tekrar canlanan ricâl ilmi, hadis uzmanları tarafından telif edilen eserlerle yeni bir boyut kazanarak günümüze kadar gelmiştir. Araştırmamızın konusu ve kapsamı, hadis tenkidinin doğuşundan itibaren, tarihi sürecini aşamalarıyla birlikte ele almak ve günümüze kadar gelişen literatüre değinmektir. Konunun tarihi, ilmi, edebi boyutu, bu alanda çeşitli çalışmaların yapılmasını zorunlu kılmıştır. Çalışmamızın amacı, hadis tenkidinin geçirdiği evreleri gözden geçirmek, oryantalistlerin isnad ve metin tenkidiyle ilgili yaklaşımlarının değerlendirmesini yapmak, klasik literatürün devamı olarak günümüz İslam dünyasında hadis tenkidiyle ilgili yapılmış çalışmaları ortaya koymaktır. Araştırmamızın yönteminde, sosyal bilimlerin nitel araştırma teknikleri uygulanmak suretiyle, günümüze kadar gelen hadis tenkidi metotlarına yöneltilen eleştirilerin analizi yapılarak, bunların tutarlık yönleri tespit edilmeye çalışılmıştır.
Keywords
Abstract
There are factors that prepare the birth and development of every science. In addition to preserving the hadiths that they heard and wrote from the Prophet and then conveyed to others, events that took place especially in the second half on the II. Century of the Hegira caused them to state some criteria in order to distinguish the sound ones of the hadiths attributed to the Prophet among those referred to him for political, sect and ideologic reasons. The criteria mentioned in the Tabi’in and Tebe-i Tabi’in periods, after the period of the Companions, developed as hadith criticism. The application of isnad, which we can call the chain of reciters, which is used as a functional measure in hadith transmission, led to the formation of the science of cerh and ta'dil or the science of narrator criticism, therefore, in the H. III. Century the science of narrator, which was revived in the IX centuries, has reached the present day by gaining a new dimension with the works written by hadith experts. The subject and scope of our research is to deal with the birth of hadith criticism, its historical process together with its stages, and to refer to the literature that has developed up to the present day. Due to the historical, scientific and literary dimension of the subject, it has led to various studies in this field. The aim of our study is to review the phases of hadith criticism, to evaluate the approaches of orientalists to isnad and text criticism, and to reveal the studies on hadith criticism in today's Islamic world as a continuation of the classical literature. In the method of our research, the aspects of consistency were tried to be determined by applying the qualitative research techniques of social sciences and analyzing the criticisms directed to the hadith criticism methods that were born and developed.
Keywords
- Acâc, el-Hatîb M. (1980). es-Sünnetü Kable't-Tedvîn. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
- Acâc, el-Hatîb M. (1987). el-Muhtasâru'l-Vecîz fî Ulûmi'l-Hadîs. Beyrut.
- Ahmed b. Hanbel (1987). Kitâbu’l-İlel ve Ma’rifeti’r-Ricâl, (tah. T. Koçyiğit ve İ. Cerrahoğlu). İstanbul: el-Mektebetu’l-İslâmiyye.
- Ahmed b. Hanbel, Ebû A. eş-Şeybânî (1985). el-Müsned, (6. Cilt). Beyrut: el-Mektebu’l-İslamî.
- Ahmed, M. Ş. (1995). el-Bâisü'l-Hasîs Şerhu İhtisâri Ulûmi'l-Hadîs. (thk. Ali Hasan el-Halebî). Riyad.
- Aşıkkutlu, E. (1992). Hadiste Rical Tenkidi. İstanbul: İfav Yayınları.
- Aydınlı, A. (1987). Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları.
- A'zamî, M. (1990). Menhecu'n-Nakdi Inde'l-Muhaddisîn. Riyad: Mektebetü’l-Kevser.
- Brockelmann, C. (1983). Târih'u’l-Edebi'l-Arabî, (6. Cilt), (Çev. Abdulhalim en-Neccâr). Kahire.
- Buhârî, Muhammed b. İsmail (1979). el-Câmiu's-Sahîh, (8. Cilt). İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Buhârî, Muhammed b. İsmail (1986). et-Târîhu’s-Sagîr, (2. Cilt). Beyrut.
- Çakan, İ. L. (2003). Hadis Usûlü. İstanbul: Ensar Neşriyat.
- Canan, İ. (1979). Kütüb-i Sitte İmamlarının Şartları. Ankara Üniv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0(3), 103-126.
- Cârihî, Mecdî b. ‘Avad (2008). Nakdu’l-Hadîs’inde-şî’ati’l-İmâmiyye el-İsnâ ‘Aşeriyye. Kâhire.
- Çelebî, K. ve Abdillah, Mustafa b. (1971). Keşfu'z-Zünûn an Esâmi'l-Kütübi ve'l-Fünûn, (3. Cilt). İstanbul.
- Doğanay, S. (2013). Oryantalistlerin Hadisleri Tarihlendirme Yaklaşımları. İstanbul: İfav Yayınları.
- Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistanî (1969). Sünenü Ebî Dâvûd, (5. Cilt). Humus.
- Ebû Gudde, A. (1992). el-İsnâd Mine’d-dîn. Dimaşk.
- Ebû Gudde, A. (1995). Lemehâtun Min Tarîhi’s-Sünne ve Ulûmi’l-Hadîs. Beyrut: Mektebetü Matbaati’l- İslamî.
- Ebû Gudde, A. (2003). Mevzû Hadisler, (Çev. E. Yıldırım). İstanbul: İnsan Yayınları.
- Ebû Lübâbe, H. (1979). el-Cerhu ve't-ta'dîl. Riyad.
- Elbânî, M. b. Nasiruddîn (1970). Fihrist Mahtûtâti'd-dâri'l-Kütübi'z-Zâhiriyye. Dimaşk.
- Erul, B. (2010). Ta’n. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (39. Cilt) İçinde (s. 558-560). İstanbul: TDV Yayınları.
- Hâkim, Ebu Abdillah Muhammed b. Muhammed Nisâbûrî (1977). Ma'rifetu Ulûmi'l-Hadîs. Beyrut.
- Hâkim, Ebu Abdillah Muhammed b. Muhammed Nisâbûrî (1984). el-Medhal İle's-Sahîh, (thk. Rabî b. Hâdî). Beyrut: Müessesetü'r-Risâle.
- Hatîbu'l-Bağdâdî, Ahmed b. Ali b. Sâbit (1986). el-Kifâye fi İlmi'r-Rivâye. Beyrut.
- Hatîbu'l-Bağdâdî, Ahmed b. Ali b. Sâbit (1991). Şerefu Ashâbi'l-Hadîs, (thk. M. S. Hatipoğlu). Ankara: DİB Yayınları.
- Hâzimî, Ebu Bekr Muhammed b. Mûsa (1984). Şurûtu'l-eimmeti'l-hamse, (thk. M. Z. el-Kevserî). Beyrut.
- Horovitz, J. (1949). el-Meğâzi'l-ûlâ ve Müellifûhâ, (Çev. H. Nassâr). Kahire.
- Ibn Adiy, Ebu Ahmed Abdullah el-Cürcânî (1988). el-Kâmil fi Du'afâ’i'r-Ricâl, (7. Cilt), (thk. S. Zekkâr). Beyrut.
- Ibn Ebî Hatim, Ebû Muhammed Abdurrahmân er-Râzî (1952). el-Cerh Ve’t-ta‘dîl, (4. Cilt). Hindistan: Dâ’iretu’l-Me‘ârif.
- Ibn Hacer, Ebu'l-Fadl Şihâbuddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî (1992). en-Nüket ‘Alâ Nüzheti’n-nazar fî Tevdîhi Nuhbeti’l-Fiker, (thk. Ali b. Hasan el-Halebî). S. Arabistan.
- Ibn Hibbân, Muhammed b. Ahmed Ebû Hâtim el-Bustî (1973). Kitâbu’s-Sikât, (9. Cilt). Hindistan: Dâ’iretu'l-Me‘ârif.
- Ibn Hibbân, Muhammed b. Ahmed Ebû Hâtim el-Bustî (1976). Kitâbu’l-Mecruhîn Mine’l-Muhaddisîn, (3. Cilt), (thk. Azîz Bey el-Kadrî). Beyrut: Dâ’iretu’l-Me‘ârif.
- Ibn Hibbân, Muhammed b. Ahmed Ebû Hâtim el-Bustî (1989). Meşâhîru Ulemâ’i’l-Emsâr. Kahire: Mecma’u’t-Telîf ve’t-Terceme.
- Ibn Manzur, Ebu'l-Fadl Muhammed b. Mükerrem el-Mısrî (1990). Lisânu'l-Arab, (15 Cilt). Beyrut.
- Ibn Receb, Abdurrahmân b. el Hüseyin b. Muhammed el-Hanbelî (1987). Şerhu İleli't-Tirmizî, (2. Cilt), (thk. Hemmâm Abdurrahmân Saîd). Ürdün.
- Ibnü'i-Cevzî, Ebu'l-Ferec Abdurrahmân b. Ali (1987). Kitâbu’l-Mevdûâti’l-Kübrâ, (3. Cilt). Kahire.
- Ibnü'l-Esîr, Ebu's-Seâdât el-Mübârek b. Muhammed el-Cezerî (1980). Câmi'ul-Usûl fî Ehâdîsi'r- Rasûl, (12 Cilt). Beyrut.
- Ibnü's-Salâh, Osman b. Abdurrahmân eş-Şehrûzî (1974). el-Mukaddime fi Ulûmi'l-Hadîs, (thk. Bintu'ş- Şatiî). Kahire.
- Irâkî, Zeynüddîn Abdürrahîm b. Hüseyin (1981). et-Takyîd Ve'l-izâh Şerhu Mukaddimeti Ibnu’s-Salâh.
- Itr, Nureddîn (1981). Menhecu’n-nakd fi Ulûmi’l-Hadîs. Dimaşk: Dâru’l-Fikr.
- Juynboll, G. H. A. (2003). İslam’da İlk Büyük Siyasi Fitnenin Tarihi. (Der. & Çev. M. Ertürk). Oryantalistik Hadis Çalışmaları-Makaleler İçinde (39-58). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
- Kırbaşoğlu, M. H. (1997). Hadis İlminde Metodoloji Sorunu. Tartışmalı İlmî Toplantılar Dizisi. Sünnetin Dindeki Yeri. İçinde (s. 395-461). İstanbul: Ensar Neşriyat.
- Kızıl, F. (2009). Oryantalistlerin Akademik Hadis Araştırmaları: Ana Eğilimler, Yerleşik Kabuller ve Temel İddialar. Hadis ve Siyer Araştırmaları Dergisi, 5(1), 155-245.
- Koçyiğit, T. (1981). Hadis Tarihi. Ankara: İlmi Yayınlar.
- Koçyiğit, T. (1995). Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayıncılık.
- Makdisî, Muhammad b. Tâhir (1984). Şurûtu Eimmeti's-Sitte, (thk. Muammed Zâhid el-Kevserî). Beyrut.
- Mariano, F. (1996). Introduction au Hadith. Dosya 90. Roma.
- Motzki, H. (2001). Batıda Hadis Çalışmalarının Tarihi Seyri, (Çev. B. Uçar). İstanbul: Hadisevi Yayınları.
- Müslim, Ebu'l Hüseyin Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî (1955). el-Câmiu's-Sahîh, (5. Cilt), (thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî). Beyrut: Dâr İhyâi’t-Turâs’il-Arabî.
- Nesâî, Ebu Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Bahr (1992). es-Sünenü'l-Kübrâ, (6. Cilt), (thk. Abdu'l-Gifâr Süleyman el-Bundârî-Seyyid Kesrâvî Hasan). Beyrut.
- Özdemir, A. (2018). İbâdiyyen’in Ana Hadis Kaynağı, Rabî b. Habîb’in Müsnedi. Şırnak: Şırnak Üniversitesi
- Özdemir, A. (2019). İbâdiyye’nin Erken Dönem Hadis Kaynakları. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(36), 525-556.
- Özdemir, A. (2021). Sözlü ve Yazılı Kültür Arasında Hadis Rivayeti. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(77), 1340-1350.
- Polat, S. (2002). Hadis Araştırmaları - Tarih, Usûl, Tenkit, Yorum. İstanbul: İnsan Yayınları.
- Râmehürmüzî, Hasan b. Abdirrahman (1984). el-Muhaddisu'l-FâsıI Beyne'r-Râvî Ve'l-va'î, (thk. Muhammed Acâc el-Hatîb). Beyrut: Daru’l-Fikr.
- Robson, J. (1953-1954). The İsnad in Muslim Tradition. Transactions of the Glasgow University Oriental Society, 0(15), 15-26.
- Schact, J. (1950). The Origins of Muhammedan Jurisprudence. Oxford.
- Sehâvî, Şemsuddin Muhammed b. ‘Abdirrahmân (1986). el-i‘lân Bi’t-tevbîh Li-men Zemme Ehle’t-târîh.
- Sehâvî, Şemsuddin Muhammed b. Abdirrahmân (1993). Buğyetu'r-Râğib el-Mütenemmi fî Hitmi'n-Nesâî, (thk. Abdulazîz b. Muhammed b. İbrahim). Riyad.
- Şeşen, R.; İzgi, C. ve Akpınar, C. (1986). Köprülü Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve KültürAraştırma Merkezi (IRCICA).
- Sezgin, F. (1956). Buhâri'nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar. İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.
- Sezgin, F. (1967). Geschichte deş Arabischen Schrifttums, (8. Cilt). Leiden: E. J. Brill.
- Sezgin, F. (1983). Târihu't-Turâsi'l-Arabî, (10. Cilt), (Çev. Mahmud Fehmî Hicâzî-Fehmî Ebu'l-Fadl). Riyad.
- Sibaî, M. (1985). es-Sünnetü ve Mekânetuhâ fi't-Teşrî'i'l-İslâmî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslamî.
- Taberî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Cerîr (1991). Târîhu'l-Umemi ve'l-Mülûk, (6. Cilt). Beyrut.
- Tibî, Hüseyin b. Abdillah (1985). el-Hulâsâ fî Usûli'l-Hadîs, (thk. Subhî es-Semerrâî). Beyrut: Âlemü’l- Kütüb.
- Uğur, M. (1992). Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Ulu, A. (2012). Hadis Rivayetinde İsnadın Başlaması, ya da Fitnenin Tarihi. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 12(1), 119-166.
- Umerî, Ekrem Ziyâ (1984). Buhûsun fi Târihi's-Sünneti'l-Müşerrefe. Beyrut.
- Ünal, Y. (2001). Hadisin Doğuş ve Gelişim Tarihine Yeniden Bakış. Samsun: Etüt Yayınları.
- Ürkmez, A. (2013). Tenkit Temelli Türkçe Hadis Çalışmaları Bibliyografisi. EKEV Akademi Dergisi (Sosyal Bilimler), 17(55), 201-224.
- Uz, E. (2012). İsnâdın Doğuşu, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Salih Karacabey), Bursa: Uludağ Üniversites, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Vasiyyullâh, Muhammed b. Abbâs (1977). ed-Du’afâ ve'l-Mechûlûn ve'l-Metrûkûn fî Mücteba'n-Nesâî, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mekke: Ummu’l-Kurâ Üniversitesi.
- Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed et-Turkmânî (1958). Tezkiratu'l-Huffâz, (4. Cilt), (tsh. Abdurrahmân b. Yahyâ el-Muallimî). Haydarabâd.
- Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed et-Turkmânî (1955). el-Muntekâ min Menheci'l- İ'tidâl. Beyrut.
- Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed et-Turkmânî (1984). Zikru Men Yu'temedu Kavluhû fi'l-Cerhi ve't-ta'dîl, (thk. Abdulfettâh Ebû Gudde). Kahire.
- Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed et-Turkmânî (1992). Siyeru A'lâmi'n-Nübelâ, (25. Cilt), (thk. Muhâmmed Beşşâr Avvâd). Beyrut.
- Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedruddîn Muhammed (2000). Hz. Aişe’nin Sahâbe’ye Yönelttiği Eleştiriler. (Çev. B. Erul). Ankara: Kitabiyat Yayınları.
